Dziedziczenie mieszkania przez wdowę i dzieci zmarłego

Przepisanie mieszkania przez wdowę na rzecz wnuków

W przedstawionej sprawie nie byłoby problemu z przepisaniem przez Pana mamę całego mieszkania na rzecz wnuków, gdyby była ona właścicielką całej nieruchomości. Jednakże Pana rodzice nabyli tę nieruchomość w czasie trwania małżeństwa, co oznacza, że każde z nich nabyło na własność po 1/2 udziału w nieruchomości.

Kolejność dziedziczenia

Po śmierci ojca w grę wchodzi dziedziczenie ustawowe, ponieważ zmarły nie pozostawił testamentu. Dziedziczą po nim dzieci i żona, co wynika wprost z art. 931 Kodeksu cywilnego (K.c.):

„§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych”.

Wobec powyższego mama dziedziczy 1/3 udziału w spadku po mężu, a reszta spadku zostanie podzielona między dziećmi zmarłego w równych częściach, czyli każdy po 1/3.

W skład spadku po Pańskim zmarłym ojcu wejdzie cały jego majątek osobisty (nabyty przed ślubem) + 1/2 udziału w majątku wspólnym małżeńskim (w tym i mieszkania). Pana mama zachowuje należącą do niej drugą połowę mieszkania i może rozporządzić swoim majątkiem jak tylko chce (może np. spisać testament lub dokonać darowizny na rzecz wnuków lub innych osób). Ale dotyczy to tylko przynależnej jej części mieszkania, a nie całości.

Uregulowanie spraw spadkowych po śmierci jednego z rodziców

Postępowanie spadkowe po śmierci ojca nie zostało przeprowadzone, a więc żeby Pana mama mogła rozporządzić całym mieszkaniem, musi być najpierw przeprowadzone postępowanie dotyczące stwierdzenia nabycia spadku i działu spadku, w wyniku którego Pana mama stanie się jedyną właścicielką nieruchomości.

Na ten moment Pana mama posiada 1/2 udziału w mieszkaniu + 1/6 (1/2 z 1/3) udziału, który otrzymała w spadku po mężu, jednakże nie ma jeszcze postanowienia sądowego lub aktu poświadczenia dziedziczenia, który potwierdza jej prawa do tej części nieruchomości.

Zatem 2/3 udziału w nieruchomości Pana mama może jak najbardziej przepisać w formie testamentu na rzecz wnuków. Po jej śmierci, żeby nabyć ten spadek, będą one musiały przeprowadzić sprawę spadkową po babci. Wówczas wnuki staną się współwłaścicielami mieszkania razem z dziećmi Pana mamy.

Wydaje się, że najlepszym sposobem załatwienia sprawy będzie przeprowadzenia postępowania spadkowego po śmierci ojca, następnie zgodny dział spadku, w wyniku którego Pana mama stanie się właścicielką całej nieruchomości.

Jak przeprowadzić postępowanie spadkowe?

Postępowanie spadkowe można przeprowadzić przed sądem lub przed notariuszem.

Do notariusza muszą stawić się wszyscy spadkobiercy osobiście, którzy mogą wchodzić do kręgu spadkobierców testamentowych i ustawowych, wówczas notariusz sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia, w którym będą wymienieni wszyscy spadkobiercy i ich udziały w spadku.

Jest to najszybszy sposób na załatwienia sprawy spadkowej.

Wykaz dokumentów niezbędnych do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia:

1. akt zgonu spadkodawcy,
2. numer PESEL spadkodawcy oraz ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy (unieważniony dowód osobisty, zaświadczenie Urzędu Miejskiego/Gminy),
3. odpisy skrócone aktów urodzenia spadkobierców lub odpisy skrócone aktów małżeństwa spadkobierców, którzy zawarli związek małżeński i zmienili nazwisko,
4. odpis skrócony aktu małżeństwa małżonka spadkodawcy (zamiast odpisu skróconego aktu urodzenia),
5. testament spadkodawcy, jeżeli został sporządzony,
6. od 20 lutego 2011 roku zgodnie z treścią ustawy z dnia 26 czerwca 2009 roku o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009 r. Nr 131, 1075) notariusze sporządzający akty poświadczenia dziedziczenia zawiadamiają sąd właściwy do prowadzenia księgi wieczystej o każdej zmianie właściciela nieruchomości, dla której założona jest księga wieczysta, w związku z powyższym na spadkobiercach ciąży obowiązek wskazania wszystkich nieruchomości, których właścicielem / współwłaścicielem / użytkownikiem wieczystym / współużytkownikiem wieczystym / uprawnionym / współuprawnionym był spadkodawca poprzez wskazanie numeru księgi wieczystej nieruchomości i sądu, który tą księgę prowadzi.

Notarialne poświadczeniem dziedziczenia

Koszty związane z notarialnym poświadczeniem dziedziczenia zależą od liczby osób stających do aktu oraz od zakresu czynności dokonywanych przez notariusza i wynoszą za:

1. protokół z otwarcia i ogłoszenia testamentu – 50 zł,
2. protokół z przyjęcia lub odrzucenia spadku (jeżeli od dnia otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) nie upłynęło sześć miesięcy, chyba że oświadczenia tej treści zostały już przez spadkobierców uprzednio złożone) – 50 zł od każdej osoby składającej oświadczenie,
3. protokół dziedziczenia – 100 zł,
4. akt poświadczenia dziedziczenia – 50 zł,
5. wypisy - w zależności od ich liczby oraz liczby stron (strona – 6 zł).

Co się tyczy działu spadku u notariusza:

Notariusz sporządzi umowę o dział spadku w formie aktu notarialnego.

Chociaż notarialny podział spadku będzie kosztowniejszy niż sądowy, to notariusz załatwi sam wszelkie formalności.

Koszty notarialne działu spadku

Jeśli chodzi o koszty notarialne działu spadku, to podstawą do określenia maksymalnej stawki taksy notarialnej jest ogólna wartość majątku podlegającego działowi.

Koszty notarialne oblicza notariusz w zależności od tego, jaką stawkę przyjmie. Stawki określone są w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 28.06.2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej.

Maksymalna stawka taksy notarialnej jest zależna od wartości majątku podlegającego działowi i wynosi od wartości:

• wartość majątku do 3000 zł – maksymalna opłata 100 zł,
• powyżej 3000 zł do 10 000 zł – 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł,
• powyżej 10 000 zł do 30 000 zł – 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10 000 zł,
• powyżej 30 000 zł do 60 000 zł – 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30 000 zł,
• powyżej 60 000 zł do 1 000 000 zł – 1010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60 000zł,
• powyżej 1 000 000 zł do 2 000 000 zł – 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1 000 000 zł,
• powyżej 2 000 000 zł – 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2 000 000 zł, nie więcej jednak niż 10 000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn więcej niż 7500 zł.

Powyższe kwoty są kwotami maksymalnymi, jakie może naliczyć notariusz. Do powyższych kwot notariusz doliczy 23% podatku VAT.

W celu poznania kosztów związanych z konkretną sprawą niezbędny jest uprzedni kontakt z konkretną kancelarią notarialną.

Postępowanie spadkowe przed sądem

Co się zaś tyczy postępowania spadkowego przed sądem:

Postępowanie mające doprowadzić do stwierdzenia nabycia spadku w sądzie wszczyna się poprzez złożenie w sądzie rejonowym, właściwym ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, wniosku o stwierdzenie nabycia spadku.

We wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy podać:

• oznaczenie właściwego wydziału cywilnego sądu rejonowego, do którego wniosek jest kierowany;
• imię i nazwisko oraz dokładny adres wnioskodawcy;
• wykaz uczestników postępowania, przez których rozumiemy wszystkie osoby powołane do dziedziczenia na mocy testamentu i ustawy, wraz z ich dokładnymi adresami zamieszkania;
• tytuł „Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po [imię i nazwisko zamarłego]”;
• w głównej części wniosku podać dane o spadkodawcy (imię i nazwisko, data śmierci, ostatnie miejsce zamieszkania, stan cywilny) oraz informację o tym, czy istnieje testament, wymienić spadkobierców.

Do wniosku należy dołączyć:

• odpis wniosku w tylu kopiach, ilu jest uczestników postępowania;
• odpis skrócony aktu urodzenia dla mężczyzn i kobiet niezamężnych;
• odpis skrócony aktu małżeństwa dla kobiet i mężczyzn zamężnych;
• odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy;
• oświadczenia o przyjęciu, odrzuceniu spadku lub zrzeczeniu się dziedziczenia (jeśli były składane).

Odpisy aktów stanu cywilnego muszą być nie starsze niż sprzed 3 miesięcy.

Od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy wnieść opłatę. Opłata ta jest stała i wynosi 50 zł.

Cała procedura stwierdzenia nabycia spadku kończy się wydaniem przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, w którym zostają ustalone udziały poszczególnych spadkobierców w spadku.

Dział spadku

Dział spadku w sądzie:

Wniosek o dział spadku może złożyć każdy ze spadkobierców.

We wniosku o dział spadku (który składa się do sądu właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli tego nie można ustalić – ze względu na położenie majątku spadkowego) należy powołać:

• postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia,
• spis inwentarza,
• podać, jakie spadkodawca sporządził testamenty, gdzie zostały złożone i gdzie się znajdują.

Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu. W wypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość (tak jak w Pana sprawie), należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy, należy więc dołączyć odpis z księgi wieczystej.

W postępowaniu spadkowym zarówno skład, jak i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd, który dokonuje tego na podstawie wyjaśnień uczestników postępowania. Od prawidłowego ustalenia wartości majątku spadkowego zależy obliczenie wielkości poszczególnych sched spadkowych przypadających na rzecz poszczególnych współspadkobierców.

Sposób dokonania działu spadku

Z punktu widzenia sposobu dokonania działu spadku, zarówno w trybie umownym, jak i spadkowym, można wyróżnić:

• podział fizyczny spadku – podział w naturze,
• przyznanie przedmiotów spadkowych jednemu spadkobiercy, z obowiązkiem spłaty pozostałych lub bez takiej spłaty,
• podział cywilny – polega na sprzedaży przedmiotów wchodzących w skład spadku i podziale uzyskanej w tej sumy między współspadkobiercami.

Przy zgodnym podziale w zasadzie sąd związany jest sposobem podziału podanym przez spadkobierców w zgodnym wniosku. W braku zgodnego wniosku uczestników postępowania sąd powinien dokonać działu z uwzględnieniem składu dzielonego spadku oraz interesów poszczególnych współspadkobierców.

Opłata sądowa za dział spadku

Wysokość opłaty sądowej w sprawie o dział spadku wynosi (zgodnie z art. 51 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych):

• 500 zł – od wniosku o dział spadku,
• 300 zł – jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku,
• 1000 zł – od wniosku o dział spadku połączony ze zniesieniem współwłasności,
• 600 zł – od wniosku, jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności.

W Pana przypadku musi Pan zdecydować, jaką drogę postępowania wybrać. Radziłabym nie czekać z przeprowadzeniem sprawy spadkowej po ojcu, ponieważ i tak wcześniej czy później trzeba ją będzie przeprowadzić.