Spadek po babci gdy tata nie żyje

Dziadek pani Jowity zmarł w 2004 r. Babcia pani Jowity zmarła miesiąc temu. Pani Jowita poinformowała nas, że jej babcia przed śmiercią sprzedała swoje mieszkanie, ale wuj pani Jowity ukrył to przed nią i dopiero teraz przypadkowo się o tym dowiedziała. Dziadkowie pani Jowity mieli dwóch synów, jednym z nich był ojciec pani Jowity, który zmarł pół roku przed babcią. Babcia miała 90 lat i bardzo słabo już rozumiała, co się wokół niej dzieje, ale wujek zajął się sprzedażą mieszkania i przejął pieniądze. Pani Jowita podkreśliła, że to dla niej bardzo krzywdzące, bo to jej tata przez 6 lat opiekował się babcią, a ona zawsze powtarzała, że mieszkanie po jej śmierci odziedziczą synowie w równej części. Pech chciał, że tata umarł szybciej. W związku z tym pani Jowita zadała nam kilka pytań: „Czy w tej sytuacji warto składać wniosek o dziedziczenie albo o zachowek? Czy mam szansę coś uzyskać od wujka jako jedyna spadkobierczyni taty? Ojciec przed śmiercią chorował na demencję, jest to potwierdzone u psychiatry. Nie wiem, czy czasami czegoś nie dali mu do podpisania. Jak ta sprawa wygląda od strony prawnej?”.

Stwierdzenie nabycia spadku po kolejnych zmarłych członkach rodziny

W pierwszej kolejności, aby w ogóle rozpocząć ubieganie się od wujka o zachowek po babci – który, jak rozumiem, otrzymał od niej darowiznę pieniężną, należy uporządkować sprawy związane z objęciem spadku po dziadku, babci i tacie pani Jowity. Dopiero rozstrzygnięcie niniejszych spraw pozwoli na możliwość dochodzenia ewentualnego zachowku po babci i oszacowanie, jakiej wartości zachowku pani Jowita będzie mogła dochodzić.

Zgodnie bowiem z treścią art. 931 Kodeksu cywilnego (K.c.): „§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. § 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych”.

Zachowek dla wnuka

Zgodnie natomiast z treścią art. 991 K.c.:

„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.

Z uwagi na powyższe, jeżeli po zmarłej babci dziedziczyć miałoby jedynie dwóch synów, to każdy z nich otrzymałby udział w wymiarze ½. Pani Jowita może więc dochodzić po zmarłym tacie – jeżeli pani Jowita dziedziczy w całości po tacie jako jedyna – ½ jego udziału w masie spadkowej po babci, a więc 1/4 masy spadkowej po babci. Jak wskazała to red. Osajda: „Polski kodeks cywilny realizuje ochronę najbliższych osób rodziny zmarłego przede wszystkim przez zachowek. Zachowek to określona wartość, którą najbliższe osoby powinny otrzymać od spadkodawcy w postaci darowizny, powołania do spadku lub zapisu (zwykłego lub windykacyjnego). Prawo do zachowku przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, ale jedynie wtedy, gdy in concreto byliby powołani do spadku z ustawy, a zatem są najbliższymi dziedzicami ustawowymi. Prawo do zachowku powstaje ex lege z chwilą otwarcia spadku i przysługuje zarówno w przypadku dziedziczenia testamentowego, jak i ustawowego. Ten ostatni wejdzie w grę wtedy, gdy z uwagi na istnienie darowizn doliczanych do spadku odziedziczony udział nie pokrywa zachowku uprawnionego”.

Wysokość zachowku

Zachowek wynosi połowę, a jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeśli zstępny uprawniony jest małoletni – 2/3 udziału spadkowego, który by przypadł danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym. Podstawę ustalenia zachowku stanowi substrat zachowku, na który składa się czysta wartość spadku i niektóre darowizny zdziałane przez spadkodawcę. Jeśli uprawniony nie otrzymał swojego zachowku w drodze powołania do spadku, darowizny czy zapisu, przysługuje mu roszczenie o zachowek.

Z uwagi na powyższe, jak najbardziej pani Jowita może dochodzić należnego zachowku po babci – jeżeli cały swój majątek przekazała w ramach darowizny synowi, jednak niniejsze postępowanie należy rozpocząć od dokonania nabycia spadku kolejno po dziadku, babci i tacie pani Jowity. Dopiero wtedy aktualne stanie się roszczenie pani Jowity o zachowek i wiedza, o jaką wartość zachowku i jaką kwotę może się pani Jowita ubiegać.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93