Dziecko za granicą a właściwość sądu w sprawie o alimenty

Wytoczenie powództwa o alimenty przed zagranicznym sądem

Bazując na prawie europejskim w tym zakresie może Pani spróbować wytoczyć powództwo o alimenty przed sądem angielskim, czyli według właściwości sądu dla miejsca zamieszkania uprawnionych, czyli Pani dzieci. W tym zakresie zastosowanie będzie miało Rozporządzenie Rady (WE) NR 4/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych, które obowiązuje wszystkich członków Unii Europejskiej.

Rozporządzenie to ma zastosowanie do zobowiązań alimentacyjnych wynikających ze stosunku rodzinnego, pokrewieństwa, małżeństwa lub powinowactwa.

Jak rozumiem, poprzednie alimenty Pani męża były ustalone z nim w drodze dobrowolnej, nieformalnej (nie w drodze umowy u notariusza, ugody sądowej czy też wyroku sądowego). Stąd też powinna Pani wnieść sprawę przed sąd angielski o zasądzenie alimentów od Pani męża na dzieci w określonej wysokości, wskazując jako datę początkową dzień, w którym alimenty nie zostały zapłacone na rzecz dzieci.

Zgodnie z art. 3 tego rozporządzenia – sądami, które mają jurysdykcję do rozpoznania spraw dotyczących zobowiązań alimentacyjnych w państwach członkowskich są:

a) sąd zwykłego miejsca pobytu pozwanego; lub

b) sąd zwykłego miejsca pobytu wierzyciela; lub

c) sąd, który zgodnie z prawem sądu ma jurysdykcję do prowadzenia postępowania dotyczącego statusu osoby, w przypadku gdy sprawa dotycząca zobowiązań alimentacyjnych jest związana z tym postępowaniem, chyba że jurysdykcja ta wynika tylko z obywatelstwa jednej ze stron; lub

d) sąd, który zgodnie z prawem sądu jest właściwy do prowadzenia postępowania dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej, w przypadku gdy sprawa dotycząca zobowiązań alimentacyjnych jest związana z tym postępowaniem, chyba że jurysdykcja ta wynika tylko z obywatelstwa jednej ze stron.

W art. 3 rozporządzenia nr 4/2009 uregulowane zostały cztery podstawy jurysdykcji krajowej w sprawach alimentacyjnych, które mają charakter alternatywny, tzn. są całkowicie równorzędne i nie ma między nimi hierarchii.

Gdy w konkretnej sprawie w odniesieniu do różnych państw członkowskich spełnione są poszczególne podstawy jurysdykcji wskazane w art. 3 rozporządzenia nr 4/2009, strona inicjująca postępowanie ma prawo wyboru państwa członkowskiego, w którym zostanie ono wszczęte.

Przepis art. 3 reguluje nie tylko jurysdykcję krajową (właściwość międzynarodową), ale także właściwość miejscową konkretnego sądu i w tym zakresie wyłącza także stosowanie krajowych reguł co do właściwości miejscowej.

Pozew o alimenty gdy pozwany przebywa w innym kraju

Zgodnie z art. 3 lit. a rozporządzenia nr 4/2009 w sprawie dotyczącej zobowiązania alimentacyjnego właściwy jest sąd miejsca zwykłego pobytu pozwanego. Przez pozwanego należy rozumieć tu każdą osobę, przeciwko której skierowane jest żądanie w postępowaniu mającym za przedmiot zobowiązanie alimentacyjne.

W myśl art. 3 lit. b rozporządzenia właściwy jest także sąd miejsca zwykłego pobytu wierzyciela. Przez wierzyciela należy tu rozumieć tylko osobę fizyczną, której należne są świadczenia alimentacyjne lub która występuje z roszczeniem o takie świadczenie (art. 2 ust. 1 pkt 10 rozporządzenia nr 4/2009). Regulacja ta, wzorowana częściowo na art. 5 pkt 2 konwencji brukselskiej i rozporządzenia nr 44/2001 ustanawia podstawę jurysdykcji, która czyni uprzywilejowanym wierzyciela alimentacyjnego. Prowadzi ona bowiem to tzw. forum actoris w razie, gdy z powództwem występuje wierzyciel alimentacyjny. Przyjęcie tego rozwiązania stanowi wyraz założenia, że wierzyciel alimentacyjny jest z reguły podmiotem słabszym i zasługuje z tego powodu na ochronę. Uzasadnieniem omawianej regulacji nie jest jednak wyłącznie dążenie do wzmocnienia pozycji procesowej podmiotu dochodzącego alimentów. Sąd miejsca zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego ma lepsze możliwości ustalenia okoliczności, które decydują o potrzebach uprawnionego do alimentów, miarodajnych przy ocenie, jaki ma być wymiar świadczeń alimentacyjnych. Formalnie na podstawę określoną w art. 3 lit. b rozporządzenia nr 4/2009 powołać się może także dłużnik alimentacyjny, gdy to on występuje z żądaniem przeciwko wierzycielowi alimentacyjnemu.

W sprawie alimentacyjnej właściwy może być również sąd, który zgodnie ze swoim prawem („prawem sądu”) ma jurysdykcję do prowadzenia postępowania dotyczącego statusu osoby w przypadku, gdy sprawa dotycząca zobowiązań alimentacyjnych jest związana z tym postępowaniem, chyba że jurysdykcja ta wynika tylko z obywatelstwa jednej ze stron (art. 3 lit. c rozporządzenia nr 4/2009). Chodzi tu o tzw. jurysdykcję pochodną (Annexzuständigkeit), uzasadnioną celowością koncentracji powiązanych postępowań w interesie zainteresowanych stron i sądu. Uregulowanie to wzorowane jest na art. 5 pkt 2 konwencji brukselskiej oraz rozporządzenia nr 44/2001. Jego stosowanie uwarunkowane jest kumulatywnym spełnieniem kilku przesłanek.

Po pierwsze, prawo państwa członkowskiego musi przewidywać możliwość łącznego rozpoznania i załatwienia w jednym postępowaniu sprawy dotyczącej „statusu osoby” i zobowiązania alimentacyjnego. Sprawy dotyczące statusu osoby obejmują sprawy odnoszące się do stanu cywilnego. Będą to sprawy małżeńskie niemajątkowe (rozwód, separacja, unieważnienie małżeństwa, ustalenie istnienia albo nieistnienia małżeństwa – art. 1 ust. 1 lit. a rozporządzenia nr 2201/2003), jak i sprawy dotyczące pochodzenia dziecka (ustalenie albo zaprzeczenie ojcostwa lub macierzyństwa, ustalenie bezskuteczności uznania) albo przysposobienia. W świetle prawa polskiego orzekanie o alimentach następuje albo może następować w sprawie o rozwód (art. 58 § 1 i art. 60 § 1 i 2 K.r.o. oraz art. 444 K.p.c.), separację (art. 58 § 1 w zw. z art. 613 § 1 K.r.o. oraz art. 60 § 1 i 2 w zw. z art. 614 § 4 K.r.o., a także art. 444 K.p.c.), unieważnienie małżeństwa (art. 58 § 1 w zw. z art. 21 K.r.o. oraz art. 444 w zw. z art. 451 K.p.c.), ustalenie ojcostwa (art. 143 K.r.o. i art. 458 § 1 K.p.c.), a także o rozwiązanie przysposobienia (art. 125 § 1 K.r.o.).

W tych zatem tylko wypadkach art. 3 lit. c rozporządzenia nr 4/2009 będzie mógł stanowić podstawę ustalenia jurysdykcji krajowej sądów polskich dla rozstrzygania o zobowiązaniach alimentacyjnych.

Po drugie, sąd państwa członkowskiego musi mieć – zgodnie ze swoim prawem – jurysdykcję krajową i być właściwy w sprawie dotyczącej statusu osoby. W grę wchodzi tu odwołanie nie tylko do prawa krajowego państwa członkowskiego, ale także do wiążących go umów międzynarodowych i – w zakresie, w którym istnieją – regulacji unijnych. Oznacza to, że w tym kontekście w sprawach małżeńskich niemajątkowych w pierwszej kolejności właściwe są regulacje rozporządzenia nr 2201/2003 (art. 3-5), a pozostałe regulacje tylko w granicach, o których mowa w art. 7 w zw. z art. 6 rozporządzenia nr 2201/2003.

Po trzecie, jurysdykcja sądu państwa członkowskiego w sprawie dotyczącej statusu osoby nie może wynikać tylko z obywatelstwa jednej ze stron. Wątpliwości może budzić to, czy zastrzeżenie dotyczy treści normy jurysdykcyjnej, która uznaje za wystarczające dla ustanowienia jurysdykcji obywatelstwo jednej ze stron, czy też dotyczy konkretnego stanu faktycznego, w którym związek sprawy dotyczącej statusu osoby sprowadza się do tego, że jedna ze stron ma obywatelstwo państwa członkowskiego forum. Należy opowiedzieć się za drugim stanowiskiem – istnieniu jurysdykcji dla zobowiązania alimentacyjnego nie stoi zatem na przeszkodzie fakt, że regulacja, z której sąd państwa członkowskiego wywodzi swoją jurysdykcję w sprawie dotyczącej statusu osoby, przewiduje jako łącznik obywatelstwo jednej ze stron, jeżeli np. także druga strona ma obywatelstwo tego państwa. Tym bardziej nie ma podstaw do wyłączenia stosowania w sprawie alimentacyjnej podstawy jurysdykcji wskazanej w art. 3 lit. c rozporządzenia nr 4/2009, jeżeli jurysdykcja sądu państwa członkowskiego będzie wynikać z obywatelstwa obu stron bądź podstawy jurysdykcji nawiązującej do innego łącznika niż obywatelstwo albo wymagającej obok obywatelstwa dodatkowo innego jeszcze łącznika. Prawo polskie nie przewiduje obecnie obywatelstwa jednej ze stron jako jedynej podstawy jurysdykcji krajowej ani w sprawach małżeńskich niemajątkowych ani w sprawach dotyczących pochodzenia dziecka albo rozwiązania przysposobienia (art. 1103 zn. 2 K.p.c.).

Uznawanie wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich przez sądy za granicą

Według art. 3 Rozporządzenia Rady (WE) NR 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000:

1. W sprawach orzeczeń dotyczących rozwodu, separacji lub unieważnienia małżeństwa jurysdykcję mają sądy państwa członkowskiego,

a) na którego terytorium:

– oboje małżonkowie mają zwykły pobyt, lub

– małżonkowie mieli ostatnio oboje zwykły pobyt, o ile jedno z nich ma tam nadal zwykły pobyt, lub

– strona przeciwna ma zwykły pobyt, lub

– w przypadku wspólnego pozwu lub wniosku jedno z małżonków ma zwykły pobyt, lub

– powód lub wnioskodawca ma zwykły pobyt, jeżeli przebywał tam od przynajmniej roku bezpośrednio przed wniesieniem pozwu lub wniosku, lub

– powód lub wnioskodawca ma zwykły pobyt, jeżeli przebywał tam przynajmniej od sześciu miesięcy bezpośrednio przed wniesieniem pozwu lub wniosku i jest obywatelem tego państwa członkowskiego lub, w przypadku Zjednoczonego Królestwa i Irlandii, ma tam swój „domicile”;
b) którego obywatelstwo posiadają oboje małżonkowie lub, w przypadku Zjednoczonego Królestwa i Irlandii, w którym mają swój wspólny „domicile”.

2. Pojęcie „domicile” na potrzeby niniejszego rozporządzenia określa się według prawa brytyjskiego i irlandzkiego.

Tak więc to od Pani będzie zależało, czy sprawę wnieść w Polsce, czy też w Anglii oraz czy sprawę o alimenty połączyć ze sprawą o rozwód z mężem. Tak czy inaczej, wnosząc sprawę w Polsce, powinna Pani mieć pełnomocnika, zaś praca „na czarno” Pani męża nie powoduje, że uchyli się on od płacenia alimentów na dzieci.

Zgodnie bowiem z art. 135 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.):

„§ 1. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.

§ 2. Wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego.

§ 3. Świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego, o którym mowa w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2012 r. poz. 1228, z późn. zm.) podlegające zwrotowi przez zobowiązanego do alimentacji oraz świadczenia dla rodziny zastępczej nie wpływają na zakres obowiązku alimentacyjnego.”

Natomiast według art. 136 K.r.o. – jeżeli w ciągu ostatnich trzech lat przed sądowym dochodzeniem świadczeń alimentacyjnych osoba, która była już do tych świadczeń zobowiązana, bez ważnego powodu zrzekła się prawa majątkowego lub w inny sposób dopuściła do jego utraty albo jeżeli zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na mniej zyskowne, nie uwzględnia się wynikłej stąd zmiany przy ustalaniu zakresu świadczeń alimentacyjnych.

Reasumując, według prawa europejskiego ma Pani prawo wnosić sprawę o alimenty zarówno przed sąd angielski, jak i przed sąd polski, gdyż oba sądy równorzędnie mają jurysdykcję w tych sprawach. Sąd polski będzie również właściwy w sprawie o rozwód (sąd miejsca pobytu pozwanego).

Zatem szansa na uzyskanie alimentów jest ogromna. Problem będzie z ewentualnym ich wyegzekwowaniem. Komornik będzie musiał ustalić, czy ojciec posiada jakikolwiek majątek nadający się do egzekucji. Zatem powinna Pani uzyskać wyrok, który będzie podstawą do egzekucji alimentów przez komornika. Ojciec dzieci, jeśli nawet teraz nie wykazuje dochodów, kiedyś będzie musiał uzyskać jakikolwiek dochód, a wtedy zostanie on niezwłocznie zajęty przez komornika.