Dwoje obdarowanych, a matką opiekuje się tylko jedno z dzieci, jak to zmienić?

Brak służebności osobistej w akcie darowizny i swoboda obdarowanego dysponowania nieruchomością

Niestety co do sformułowania zawartego w treści aktu darowizny, tak naprawdę nie ma żadnego mechanizmu przymusowego, który umożliwiałby zobowiązanie Pani brata do spełnienia powyższych kwestii, tj. do zapewnienia pomocy, opieki oraz pielęgnacji w chorobie, starości swojej mamie. Są to pojęcia bardzo nieostre, czyli takie, które mogą być bardzo szeroko rozumiane. Natomiast należy je rozumieć w sposób powszechnie przyjęty, np.:

a) pomoc – działanie podjęte dla dobra innej osoby,

b) pielęgnacja – zapewnienie wyżywienia, pomoc przy wykonywaniu czynności dnia codziennego, zapewnienie opierunku.

Również dopóki brat jest właścicielem gospodarstwa, a mama nie ustanowiła na swoją rzecz żadnych służebności, to może on swobodnie dysponować nieruchomością.

Odwołanie darowizny dla syna z powodu jego rażącej niewdzięczności

W kontekście opisanej przez Panią sytuacji warto, aby mama rozważyła odwołanie uczynionej darowizny na rzecz syna. Zgodnie z art. 898 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r., poz. 1360): „Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności”. Niewdzięczność obdarowanego polega na takim jego zachowaniu względem darczyńcy, które nie daje się pogodzić z moralnym nakazem poszanowania osoby świadczącej bezpłatnie jakieś dobro. Przy ocenie natężenia tej niewdzięczności należy brać pod uwagę zarówno kryterium subiektywne (punkt widzenia samego darczyńcy), jak i kryterium obiektywne (perspektywę rozsądnego uczestnika obrotu). Niewdzięczność przybiera zatem stopień rażący, gdy oba powyższe kryteria stosowane łącznie pozwalają uznać dane zachowanie się obdarowanego względem darczyńcy za szczególnie naganne (w świetle tych kryteriów ocenia się, w jakiej mierze uczucia darczyńcy zostały urażone postępowaniem obdarowanego) (zob. także R. Trzaskowski [w:] J. Gudowski i in., Kodeks..., t. 5, Zobowiązania. Część szczegółowa, 2017, kom. do art. 898 nb 7 i n.). Cechę rażącej niewdzięczności może mieć zarówno działanie, jak i zaniechanie obdarowanego. Za przykład takiej niewdzięczności mogą na ogół służyć: ciężkie znieważenie darczyńcy, popełnienie innego przestępstwa skierowanego przeciwko jego mieniu lub osobie, opuszczenie darczyńcy w chorobie, niemające uzasadnienia zerwanie kontaktów rodzinnych itp. Każdy taki przypadek musi jednak podlegać indywidualnej ocenie w świetle wyżej opisanych przesłanek. G. Karaszewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, LEX/el. 2023, art. 898.

W odwołaniu darowizny uczynionej na rzecz syna mama może wskazać również na to, że mimo nałożonego w darowiźnie obowiązku opieki, syn się z niego wobec niej nie wywiązywał.

Obowiązek alimentacyjny względem rodzica

Czyli zmusić brata do opieki nad mamą nie można, ale ten obowiązek na nim spoczywa. Obowiązek ten wynika nie tylko z samego faktu oraz treści zawarte w darowiźnie, ale również z regulacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w zakresie alimentacji.