Czy rodzeństwo płaci za pobyt brata w DPS?

Pan Tomasz ma brat z orzeczoną niezdolnością do samodzielnej egzystencji z powodu otępienia mózgu. Bracia mieszkają w różnych miejscowościach, które dzieli kilkanaście kilometrów. Obecnie pan Tomasz musi codziennie dojeżdżać do brata, żeby zrobić mu zakupy, wykonać codzienne zabiegi higieniczne. Zdaje sobie jednak sprawę, że na dłuższą metę taka opieka jest niewystarczająca i dlatego chciałby umieścić brata w DPS. Pyta, jakie kroki należy podjąć i czy będzie musiał dopłacał do pobytu brata w ośrodku. Brat pobiera bardzo niewielką emeryturę. Rodzice nie żyją, brat nie ma dzieci, ale formalnie jest żonaty. Jednak od 20 lat żona z nim nie mieszka i sama jest osobą schorowaną z pierwszą grupą inwalidzką.

Jak umieścić osobę niesamodzielną w domu pomocy społecznej i kto płaci za pobyt tej osoby w placówce?

Sprawy związane z kierowaniem do domu pomocy społecznej i odpłatnością związaną z pobytem w nim regulują przepisy ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Zgodnie z jej art. 61 ust. 1:

„1. Obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności:

1) mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,

2) małżonek, zstępni przed wstępnymi,

3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej

– przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.”.

Opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej

Wysokość opłat ponoszonych przez osoby zobowiązane określa ust. 2 przywołanego przepisu, określając, że:

„Opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wnoszą:

1) mieszkaniec domu, nie więcej jednak niż 70% swojego dochodu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, nie więcej niż 70% tego dochodu;

2) małżonek, zstępni przed wstępnymi – zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2:

a) w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jeżeli dochód jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, jednak kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% tego kryterium,

b) w przypadku osoby w rodzinie, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie;

3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej – w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez osoby, o których mowa w pkt 1 i 2.”

Natomiast ust. 2a tegoż stwierdza, iż: „Opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej mogą wnosić osoby niewymienione w ust. 2.”.

Ustalenie wysokości opłat za pobyt w DPS-ie i osób zobowiązanych do ich ponoszenia

Ustalenie wysokości opłaty ponoszonej przez konkretnego mieszkańca gminy skierowanego do domu pomocy społecznej leży w gestii kierownika OPS i ustala ją w ramach swobodnego uznania w granicach w zakresie od 0 do 70% posiadanego dochodu – przykładowo dla osoby posiadającej dochód w wysokości 1000 zł z tytułu otrzymywanej emerytury, kierownik OPS może ustalić opłatę w granicach między 0 zł a 700 zł (1000 zł x 70%). Należy przy tym zaznaczyć, iż przepisy nakładają na mieszkańca obowiązek ponoszenia odpłatności do wysokości 70% posiadanego dochodu (zdefiniowane w art. 8 ustawy o pomocy społecznej).

Jeżeli pensjonariusz nie jest w stanie sam ponieść całej opłaty, to cały lub częściowy koszt pobytu w domu pokrywają: małżonek, zstępni i w ostatniej kolejności wstępni, pod warunkiem spełnienia kryteriów dochodowych. Kierownik ośrodka pomocy społecznej ustala w drodze umowy z małżonkiem, zstępnymi przed wstępnymi mieszkańca domu wysokość wnoszonej przez nich opłaty za pobyt tego mieszkańca w domu pomocy społecznej, biorąc pod uwagę wysokość dochodów i możliwości, przy czym opłata ta nie powinna być zwiększana w przypadku, gdy jedna z osób jest zwalniana z odpłatności z mocy prawa lub z powodów, o których mowa w art. 64 ustawy o pomocy społecznej (niżej wymienione). Dla ustalenia sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej osób i rodzin pracownik socjalny przeprowadza stosowny wywiad. Osoby (małżonek, zstępni przed wstępnymi, inne osoby) wnoszą opłatę ustaloną w umowie zawartej z kierownikiem ośrodka pomocy społecznej do kasy lub na rachunek bankowy gminy, z której mieszkaniec domu został skierowany. Opłatę tę gmina wraz ze swoją opłatą przekazuje na rachunek bankowy domu pomocy społecznej.

Natomiast w przypadku niewywiązania się osób, o których mowa wyżej, z obowiązku opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej – opłaty te zastępczo wnosi gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej. Gminie przysługuje prawo dochodzenia zwrotu poniesionych na ten cel wydatków. Według ustawy należności z tytułu wydatków na świadczenia z pomocy społecznej z tytułu opłat określonych przepisami ustawy o pomocy społecznej oraz z tytułu nienależnie pobranych świadczeń podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Należy zaznaczyć, że opłaty nie dzieli się po równo na wszystkich zobowiązanych, a obciąża ich się w kolejności.

Uchylanie się członka rodziny osoby przebywającej w DPS-sie od obowiązku ponoszenia kosztów jego pobytu w placówce

Ponadto, jeżeli członek rodziny, mimo posiadanych możliwości, uchyla się od tego obowiązku, istnieje możliwość, aby DPS w imieniu mieszkańca wystąpił do sądu z wnioskiem o alimenty. Należy jednak podkreślić, że działania tego typu podejmowane są rzadko i w trakcie postępowania bada się przede wszystkim sytuację rodzinną, majątkową oraz relacje z osobą uprawnioną do alimentów. Następnie sąd bada sytuację osoby uprawnionej i zobowiązanej, i w konsekwencji wydaje stosowne orzeczenie.

Trzeba pamiętać, że w świetle definicji zawartej w art. 6 pkt 14 ww. ustawy – rodzinę stanowią osoby spokrewnione lub niespokrewnione, pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące, zatem skoro pan Tomasz nie mieszka z bratem, to w świetle wymienionych przepisu nie będzie zaliczany. Ewentualnie tylko żona brata, jako zobowiązana do pokrywania brakujących kosztów pobytu jej męża w DPS, może zostać zobowiązana do zawarcia umowy z kierownikiem ośrodka pomocy społecznej ustalającej wysokość wnoszonej przez nią opłaty za pobyt mieszkańca w DPS, z uwzględnieniem wysokości jej dochodów (art. 103 ust. 2 ustawy). Zapewne bez trudu zwolni się ona z tego obowiązku całkowicie w szczególności, jeżeli:

• wnosi opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce,
• występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych,
• małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia,
• osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko.

W jej przypadku możliwość uniknięcia wniesienia opłaty za pobyt męża w DPS leży w wykazaniu, iż utrzymuje się jedynie z jednego świadczenia i zgodnie z powołanym wyżej art. 64 u.p.s. może wnieść o zwolnienie z tego obowiązku.

Zgodnie z przytoczonymi uregulowaniami pan Tomasz jako brat osoby umieszczonej w domu pomocy społecznej nie jest zobowiązany do ponoszenia odpłatności za jej pobyt. GOPS nie może go do tego zobowiązać. Natomiast może on dobrowolnie zobowiązać się do ponoszenia odpłatności za pobyt brata w DPS. Gdyby pan Tomasz miał taką wolę, to ustalenie odpłatności za pobyt brata, stosownie do art. 61 ust. 2c w zw. z art. 103 ust. 2 ustawy, powinno nastąpić na podstawie umowy cywilnej z kierownikiem ośrodka pomocy społecznej.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej - Dz.U. 2004 nr 64 poz. 593