Dokonanie spisu inwentarza

W przedstawionym przez Panią stanie faktycznym apelacja nie przysługuje, ponieważ apelacją zaskarża się orzeczenia merytorycznie kończące sprawy cywilne (wyroki w procesie oraz od postanowienia merytoryczne w postępowaniu nieprocesowym). Artykuł 367 Kodeksu postępowania cywilnego (skrótowo: K.p.c.) brzmi:

§ 1. Od wyroku sądu pierwszej instancji przysługuje apelacja do sądu drugiej instancji.

§ 2. Apelację od wyroku sądu rejonowego rozpoznaje sąd okręgowy, a od wyroku sądu okręgowego jako pierwszej instancji – sąd apelacyjny.

§ 3. Rozpoznanie sprawy następuje w składzie trzech sędziów zawodowych. Postanowienia dotyczące postępowania dowodowego na posiedzeniu niejawnym wydaje sąd w składzie jednego sędziego.

§ 4. Postanowienie o przyznaniu i cofnięciu zwolnienia od kosztów sądowych, o odmowie zwolnienia, o odrzuceniu wniosku o zwolnienie oraz o nałożeniu na stronę obowiązku uiszczenia kosztów i skazaniu na grzywnę, jak również postanowienie o ustanowieniu, cofnięciu ustanowienia, o odrzuceniu wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego oraz o skazaniu na grzywnę i nałożeniu na stronę obowiązku uiszczenia ich wynagrodzenia sąd może wydać na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego.

Spis inwentarza dokonywany jest na podstawie K.p.c. oraz przepisów wykonawczych – zwłaszcza zawartych w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 października 1991 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy zabezpieczaniu spadku i sporządzaniu spisu inwentarza. § 27 tego rozporządzenia stanowi: O terminie spisu inwentarza zawiadamia się wnioskodawcę i spadkobiercę, jeżeli jego miejsce zamieszkania jest znane, a ponadto wykonawcę testamentu, kuratora spadku, dozorcę i zarządcę tymczasowego, jeżeli byli ustanowieni. Nieprzybycie tych osób nie wstrzymuje czynności.

Zacytowany przepis określa, kogo należy powiadomi o dokonywaniu spisu inwentarza. Skoro dzieci Pańskiej siostry złożyły oświadczenie o przyjęciu spadku (wprawdzie z dobrodziejstwem inwentarza), to Pan jest poza gronem spadkobierców (zwłaszcza ustawowych) zmarłej.

Co do zasady, spis inwentarza dokonywany jest przez komorników sądowych (niekiedy w grę wchodzą podmioty administracji skarbowej, w tym komornicy skarbowi). Skoro nie jest Pan spadkobiercą po swojej siostrze, to podmiot dokonujący spisu inwentarza (zapewne komornik sądowy) nie miał prawnego obowiązku zawiadamiania Pana o dokonywanym spisie inwentarza. Tego podmiotu (zapewne komornika sądowego) mogą w ogólne nie interesować relacje między współwłaścicielami przedmiotowego mieszkania – w tym sposób faktycznego korzystania z niego, np. na podstawie umowy o podziale rzeczy wspólnej do korzystania, której tyczy się art. 206 Kodeksu cywilnego (skrótowo: K.c.). Podmiot dokonujący spisu inwentarza ma prawo zakładać, że rzeczy związane ze spisem inwentarza zostaną udostępnione. Ich dostępność powinna leżeć w interesie spadkobierców, ponieważ na nich (w pierwszej kolejności) spoczywa ekonomiczny ciężar dokonania opłat.

Opłaty za dokonanie spisu inwentarza mogą być znaczne – zwłaszcza trzeba mieć na uwadze treść artykułu 53 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji: Za dokonanie spisu inwentarza albo innego spisu majątku pobiera się stałą opłatę w wysokości 10% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego za każdą rozpoczętą godzinę. Ewentualne bezprawne próby przeszkodzenia w dokonaniu spisu inwentarza może mieć poważne konsekwencje, m.in. komornik byłby uprawniony poprosić o pomoc policję, a spadkobiercy mogliby żądać odszkodowania (art. 415 i następne K.c.) za doprowadzenie do sytuacji, w której zobowiązano by ich do zapłacenia wyższej opłaty niż w sytuacji wolnej od bezprawnych zakłóceń.

Proszę zwrócić uwagę na § 28 przywołanego rozporządzenia, który stanowi:

1. Do spisu inwentarza wciąga się majątek spadkodawcy z zaznaczeniem wartości każdego przedmiotu, jak również długi spadku. W spisie inwentarza wykazuje się też wartość czystego spadku, z uwzględnieniem wartości rzeczy i praw spornych.

2. Przy sporządzaniu spisu inwentarza stosuje się odpowiednio przepisy art. 947-949 Kodeksu postępowania cywilnego.

Wartość wynikające ze spisu inwentarza ma wpływ na zakres odpowiedzialności spadkobierców zmarłego za długi spadkowe. Spis inwentarza należy przedstawić, między innymi, wnioskując o dział spadku (art. 680 K.p.c.).

Dzieciom Pańskiej siostry przysługują określone udziały w prawie do odnośnego mieszkania. Osoby te są uprawnione chronić swój interes prawny – również przez złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Pana obowiązkiem jest uszanować ich oświadczenia oraz skutki prawne takich oświadczeń. Pełnoletni ludzie są uprawnieni podejmować decyzje, niezależnie od stanowiska innych ludzi.

Sprawy spadkowe mogą być rozpatrywane nawet wiele lat po śmierci spadkodawcy. Spadek (art. 922 K.c.) obejmuje pozostałe po spadkodawcy składniki majątkowe (aktywa i pasywa). Chodzi o zagadnienia majątkowe, szczególnie ważne w kapitalizmie – ustroju przywróconym w Polsce przed około ćwierćwieczem. Ustawodawca nie wskazał granic czasowych; spis inwentarza dokonywany jest w prawnie przewidzianych sytuacjach, zwłaszcza: art. 637-638, art. 644 i art. 666 K.p.c. Przedmiotem spisu inwentarza jest wyłącznie majątek spadkowy – czyli majątek spadkodawcy; w tym przypadku: udział spadkodawcy w prawie do odnośnego mieszkania. Miejsce zamieszkania spadkodawcy jest bez większego znaczenia; w spisie inwentarza chodzi o zagadnienia majątkowe, a nie o pisanie biografii lub historii rodzinnych.

Właściciel określonych rzeczy (np. Pański syn) jest uprawniony decydować o miejscu ich znajdowania się – to jest oczywiste w świetle treści artykułu 140 K.c.: W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą. Każdy właściciel poszczególnych rzeczy sam zdecyduje, co zrobić ze swoimi rzeczami; w grę wchodzić może (tytułem przykładu) umieszczenie ich (nawet przejściowe) w innym miejscu (poza danym mieszkaniem i przynależnymi do niego pomieszczeniami).

Zachowywać należy się odpowiednio – przede wszystkim w sposób godny i zgodny z prawem. Można (najlepiej pisemnie) wskazać stan rzeczonego mieszkania w czasie śmierci Pańskiej siostry; w przypadku wykonania po jej śmierci większych prac (np. remontu) należy o tym powiadomić (na piśmie) komornika lub realizującego faktycznie spis biegłego (rzeczoznawcę). Biegły (jak każdy człowiek) ma prawo nie wiedzieć, jak się sprawy miały, trzeba więc przedstawiać informacje oraz dowody na poparcie określonych stanowisk.

Gdy człowiek jedzie pociągiem lub autobusem, to jego własne rzeczy (np. torba i jej zawartość) pozostają własnością pasażera – właściciel środka transportu nie staje się właścicielem rzeczy wniesionych przez pasażerów. Podobnie jest z mieszkaniem. Przedmiotem spisu inwentarza jest majątek spadkowy (po Pańskiej siostrze). Pan najprawdopodobniej wie, czy w danym mieszkaniu znajdują się wchodzące w skład spadku rzeczy ruchome. Jeżeli tak, to można by przedstawić (komornikowi lub rzeczoznawcy) ich listę oraz podkreślić, że wszystkie inne rzeczy znajdujące się w danym mieszkaniu (wraz z pomieszczeniami przynależnymi) należą do kogoś innego (np. do Pana lub Pańskiego syna).

Z podanych przez Pana informacji wynika, że Pański siostrzeniec zachował się bardzo racjonalnie i elegancko – informując Pana (jako osobę faktycznie zajmującą się danym mieszkaniem na co dzień). Każdemu z dzieci Pańskiej siostry przysługuje uprawnienie do korzystania z danego mieszkania jako przedmiotu współwłasności (art. 206 K.c.).

Powiadomienie o terminie dokonywania spisu inwentarza i założenie, że mieszkanie będzie dostępne, to rozwiązanie bardziej sensowne od czekania (i związanego z tym ryzyka ponoszenia większych opłat) lub wyłamywanie zamków – z czym mogłoby się wiązać, przede wszystkim, kontrowersje na podstawie przepisów o ochronie posiadania (art. 342 i następne K.c.).

Komornik (zgodnie z art. 948 K.p.c.) będzie korzystał z pomocy biegłego. Komornikowi – co powinno szczególnie łatwe (z uwagi na funkcjonowanie kancelarii komorniczej) – można przedstawić stanowisko na piśmie (zwłaszcza zawierające informacje o ewentualnym znajdowaniu się w danym mieszkaniu rzeczy, których właścicielką albo współwłaścicielką była Pańska siostra); być może nawet przed wyznaczonym terminem oszacowania. Jak w każdej ważnej sprawie, warto pisma składać za pokwitowaniem przyjęcia (również komornik i jego kancelaria mają prawny obowiązek kwitować odbiór pism) lub wysyłać je listami poleconymi (np. z przydatną opcją za zwrotnym potwierdzeniem odbioru).

Proponuję zapoznać się z (dość krótkim) wskazanym wyżej rozporządzeniem. Być może ktoś z obecnych w mieszkaniu będzie świadkiem dokonywania czynności przez biegłego sądowego. Być może zasadne okaże się zgłoszenie uwag do protokołu, np. dotyczących stanu mieszkania (według stanu na dzień śmierci Pańskiej siostry) lub prawa własności znajdujących się w mieszkaniu rzeczy ruchomych. Obecność osób zainteresowanych (np. właścicieli znajdujących się tamże przedmiotów) może okazać się wskazana. Przed podpisaniem czegokolwiek, w tym protokołu czynności w ramach spisu inwentarza, proponuję dobrze zapoznać się z całością tekstu (niezależnie od prób pośpieszania). Lepiej się zastanowić i zgłosić ewentualne uwagi lub zastrzeżenia niż później zgłaszać swe uczestnictwo w sprawie spadkowej po Pańskiej siostrze lub kierować skargi na czynności komornika sądowego (z uwzględnieniem czynności biegłego). Ewentualne skargi wnosi się do sądu rejonowego w terminie 7 dni od dokonania czynności, ewentualnie od dowiedzenia się o niej.

Z uwagi na występującą w tym przypadku współwłasność szczególne ważne może okazać się wykazanie (w dający się udowodnić sposób), co wchodzi w skład majątku spadkowego (np. jako przedmiot współwłasności), a co nie (jako majątek wyłącznie kogoś innego). Rozwój sytuacji (w tym zachowanie osób obecnych podczas spisu inwentarza) może mieć przełożenie na stosowne reakcje. Proszę mieć na uwadze to, że zagadnienie nagrywania jest dyskusyjne (a niekiedy może wiązać się z odpowiedzialnością prawną, w tym nawet karną); w niektórych sytuacjach nagrania przyczyniają się jednak do rozstrzygnięcia sporu.