Dziedziczenie długów przez małoletniego

Czy spadkobierca odpowiada za długi podatkowe spadkodawcy?

W niniejszej odpowiedzi wyjaśniam interesujące Panią kwestie dotyczące dziedziczenia długów przez małoletniego.

Zobowiązania podatkowe, zdaniem zdecydowanej większości znawców doktryny, nie wchodzą w skład spadku. Zobowiązania te mają charakter finansowoprawny, a nie cywilnoprawny.

Jednak zgodnie z art. 98 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (j.t. Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.), spadkobiercy podatnika odpowiadają za jego zobowiązania podatkowe na zasadach określonych w przepisach Kodeksu cywilnego o odpowiedzialności za długi spadkowe.

Odpowiedzialność spadkobierców za nieopłacone przez spadkodawcę składki na ubezpieczenie społeczne

Odnośnie zobowiązań wobec ZUS należy wskazać art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 1998 r. Nr 137, poz. 887 z późn. zm.), który szczegółowo wymienia przepisy Ordynacji podatkowej (m.in. art. 97 § 1, § 2 pkt 1-2 i 4-5, art. 100 § 1), które stosuje się odpowiednio do należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, a na podstawie art. 32 – także do składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Odpowiedzialność spadkobierców za nieopłacone przez spadkodawcę składki na ubezpieczenie społeczne jest określona przez przepisy dotyczące zaległości podatkowych.

Pani małoletnie dziecko, jako spadkobierca osoby, która miała zaległości wobec urzędu skarbowego i ZUS, stosownie do art. 98 ust. 1 Ordynacji podatkowej, odpowiada za te zaległości. Jako małoletni – dziecko przyjęło spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Odpowiedzialność syna za zaległości z tytułu podatków i składek na ubezpieczenie społeczne ograniczona jest do wartości nabytych w spadku aktywów.

Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka, reprezentują je także wobec organów państwowych, w tym podatkowych, a także wobec ZUS.

Odpowiedzialność spadkobiercy za należności względem urzędu skarbowego i ZUS

Odpowiedzialność za należności względem urzędu skarbowego i ZUS ciążące na małoletnim dziecku, jako zobowiązanym spadkobiercy, ponosi tylko ono. Pani nie odpowiada swoim majątkiem za zobowiązania dziecka. Urząd skarbowy i ZUS mogą skierować egzekucję należności wyłącznie do majątku dziecka.

W sprawie istotnym będzie, jaki majątek nabyło Pani małoletnie dziecko w spadku po dziadku. To ważne, ponieważ odpowiada ono za zobowiązania wobec urzędu skarbowego i ZUS tylko do wartości nabytej masy czynnej spadku.

Nabycie spadku przez małoletnie dziecko

Jeżeli dziecko nabyło jakiś majątek, to zaległości powinny być spłacone do wysokości wartości aktywów spadku. Np. jeżeli dziecko w spadku nabyło majątek o wartości 10 000 zł, a zaległości wobec ZUS i urzędu skarbowego wynoszą 50 000 zł, to odpowiedzialność dziecka ograniczona jest do kwoty 10 000 zł. Jeżeli aktywa spadku równe są 0, to również odpowiedzialność dziecka za zaległości wyniesie 0 (czyli faktycznie dziecko nie odpowie za zobowiązania spadkodawcy).

Zaległości względem urzędu skarbowego i ZUS powinny być spłacone z majątku dziecka, a nie z majątku jego rodziców – przedstawicieli prawnych.

Jeżeli nie został jeszcze sporządzony spis inwentarza, najlepiej byłoby go sporządzić. W spisie inwentarza, którego dokonuje komornik, uwzględnione są wszystkie aktywa i pasywa spadku.

Czy istnieje możliwość odstąpienia od odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania spadkowe?

Warto tu przywołać wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 września 2003 r. (sygn. akt. III AUa 47/2003), który wskazuje, iż przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. 1997 r. Nr 137, poz. 926 ze zm.) nie dopuszczają możliwości odstąpienia od odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania spadkowe, ze względu na zasady współżycia społecznego lub inne ważne względy społeczno-gospodarcze.

Czy ZUS może umorzyć zaległości podatkowe odziedziczone w spadku?

Jako przedstawiciel ustawowy dziecka może Pani złożyć w urzędzie skarbowym i ZUS wniosek o umorzenie zaległości.

Stosownie do art. 67a § 1 Ordynacji podatkowej, organ podatkowy, na wniosek podatnika, z zastrzeżeniem art. 67b, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym, może:

1. odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć zapłatę podatku na raty;
2. odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetki określone w decyzji, o której mowa w art. 53a;
3. umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną.

Natomiast stosownie do art. 28 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, należności z tytułu składek mogą być umorzone w całości lub w części przez ZUS. Należności z tytułu składek mogą być umarzane tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności.

Kiedy zachodzi całkowita nieściągalność długu?

Całkowita nieściągalność zachodzi, gdy:

1. dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie;
2. sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe;
3. nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów Ordynacji podatkowej;
4. nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym;
5. wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;
6. naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję;
7. jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.

Należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane, pomimo braku ich całkowitej nieściągalności.

W jakich przypadkach ZUS może umorzyć zobowiązania płatnika?

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ZUS może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności w przypadku:

1. gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych;
2. poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności;
3. przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.

W ewentualnym wniosku powinna Pani wskazać, że dziecko jest niepełnoletnie, nie ma ono dużego majątku, nie ma żadnych możliwości płatniczych, ani żadnych możliwości zarobkowych. Można też wskazać, iż majątek, jaki dziecko odziedziczyło (o ile w ogóle) jest zabezpieczeniem dziecka na rozpoczęcie „dorosłego” życia.

Decyzja w sprawie umorzenia zaległości jest decyzją uznaniową. Jeżeli dziecko odziedziczyło spadek z innymi osobami, to szanse na umorzenie zaległości nie będą duże, ze względu na to że w takim przypadku za spłatę zaległości wobec urzędu skarbowego i ZUS odpowiadają wszyscy spadkobiercy solidarnie. Umorzenie w takiej sytuacji możliwe byłoby w stosunku do wszystkich zobowiązanych.

Czy rodzic jest zobowiązany do spłaty długu spadkowego odziedziczonego przez dziecko?

Co do pobierania należności z Pani działalności urząd skarbowy mógł uwzględnić Pani dochody, ponieważ prowadzi Pani z dzieckiem wspólne gospodarstwo domowe – w przypadku stosowania ulg w spłacie należności bierze się pod uwagę sytuację materialną gospodarstwa domowego, w którym znajduje się osoba zobowiązana. Co więcej, zobowiązana jest Pani do alimentacji dziecka (co nie jest równoznaczne z obowiązkiem spłaty jego długów), a to ma wpływ na sytuację materialną i majątkową dziecka.

W Pani sytuacji najważniejszym jest, stwierdzić, jaki majątek dziecko nabyło w spadku. Skoro dziecko nabyło spadek z dobrodziejstwem inwentarza, to odpowiada ono za zobowiązania do wysokości otrzymanych w spadku wartości.

Zadłużenie powinno być spłacone z majątku dziecka. Np. jeżeli dziecko nabyło w spadku mieszkanie, to Pani może to mieszkanie sprzedać i z kwoty uzyskanej ze sprzedaży spłacić ZUS i US.

W tej sprawie jest Pani przedstawicielem ustawowym dziecka i jako taki nie odpowiada Pani swoim majątkiem za zobowiązania dziecka. Dlatego, mimo że US rozłożył zaległość na raty, może Pani złożyć wniosek o umorzenie zobowiązania. Pewne szanse na umorzenie istnieją, więc może Pani, działając w imieniu małoletniego dziecka, spróbować ubiegać się o taką ulgę.

Nabycie przez dziecko w spadku udział w mieszkaniu i jednocześnie przejęcie zobowiązań podatkowych

Jeżeli dziecko nabyło w spadku udział w mieszkaniu, a jednocześnie odpowiada za zobowiązania podatkowe i wobec ZUS-u spadkodawcy do wysokości uzyskanych w spadku aktywów, sąd rodzinny powinien zgodzi się na zbycie udziału w mieszkaniu lub na dokonanie podziału wspólnego prawa do mieszkania czy działu spadku, w ten sposób, aby dziecko otrzymało spłatę. Zgodę taką sąd z pewnością wyda, zwłaszcza jeżeli dziecko nie posiada żadnego innego majątku jak tylko ten udział w mieszkaniu.

Ważność zbycia udziału w nieruchomości czy wspólnym prawie do mieszkania nie jest uzależniona od zgody pozostałych współwłaścicieli. Każdy z współwłaścicieli może swobodnie dysponować swoim udziałem.

Inna sytuacja będzie, jeżeli pozostali współwłaściciele są jednocześnie spadkobiercami dziadka dziecka. Wówczas zastosowanie będzie miał przepis art. 1036 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym spadkobierca może, za zgodą pozostałych spadkobierców, rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców, rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku.

Tak więc, jeżeli zbędzie Pani udział dziecka w mieszkaniu, to takie zbycie będzie bezskuteczne tylko wtedy, kiedy naruszy uprawnienia pozostałych spadkobierców przysługujące im na podstawie przepisów o dziale spadku. Będzie to miało miejsce przede wszystkim wówczas, kiedy dziecko w wyniku działu spadku nie otrzymałoby ze spadku nic, ze względu na darowizny otrzymane od spadkodawcy.

Jednak należy stwierdzić, że zapewne trudno będzie znaleźć nabywcę na udział w mieszkaniu.

Jeżeli dziecko odziedziczyło spadek z innymi osobami, to należy pamiętać, że jego odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe jest solidarna, do czasu dokonania działu spadku. W tej kwestii będzie ważnym, czy pozostali spadkobiercy również spłacają zadłużenie wobec US czy ZUS.

Jeżeli nie mają Państwo innego mieszkania, to może korzystniejszym będzie spłacanie zaległości w ratach, tak by nie stracić prawa do mieszkania, które zaspokaja Pani i syna potrzeby mieszkaniowe. Jeszcze raz podkreślę, że można wystąpić o umorzenie zaległości podatkowych.