Długi rodziców a majątek dziecka

Czy dzieci odpowiadają własnym majątkiem za długi rodziców?

Nie ma możliwości, aby za Pana życia Pańskie dzieci w jakikolwiek sposób odpowiadały swoim majątkiem za Pana długi. W polskim prawie cywilnym obowiązuje zasada osobistej odpowiedzialności za długi. Oczywiście istnieje szereg wyjątków, są one jednak związane z podjęciem się przez osobę niezobowiązaną osobiście zabezpieczenia cudzego długu lub wspólnym świadomym zaciągnięciem danego zobowiązania. Wielość dłużników może też wystąpić w sytuacji, gdy kilka osób wyrządza swoim działaniem lub zaniechaniem szkodę innej osobie lub osobom. Zawsze jednak jest to odpowiedzialność własna w tym sensie, że zobowiązanie zaciągane jest przez osoby uczestniczące w danym stosunku zobowiązaniowym – jako dłużnik główny lub jako poręczyciel (na przykład).

Tadeusz Wiśniewski, autor komentarza do Księgi trzeciej Kodeksu cywilnego (Zobowiązania), wyjaśnia to w następujący sposób: „We wszystkich przedstawionych sytuacjach jest charakterystyczne, że uprawnienie wierzyciela skierowane jest tylko przeciwko konkretnemu dłużnikowi i że tylko dłużnik odpowiada za dług. Z tego powodu właśnie wierzytelności określa się jako prawa podmiotowe względne. W odróżnieniu od nich prawa bezwzględne, w szczególności prawa rzeczowe, są skuteczne przeciw każdej osobie naruszającej dane prawo. Co prawda, z chwilą takiego naruszenia powstają uprawnienia nakierowane na ściśle oznaczoną osobę, niemniej jednak mają one charakter niesamoistny, podczas gdy wierzytelności powstają w sposób niezależny od innego prawa. Należy też podkreślić, że zobowiązanie w ogóle nie może powstać, jeżeli osoby wierzyciela i dłużnika nie są oznaczone, a przynajmniej oznaczalne”. Pomimo względności wierzytelności wierzyciel może niekiedy korzystać z poszerzonej ochrony prawnej, skutecznej przeciwko innym, poza dłużnikiem, osobom (np. art. 59, 527-534, 690, a także art. 344 § 1). Nigdy jednak nie ma możliwości, aby w zabezpieczeniu własnego zobowiązania wykorzystać majątek dziecka (takie działanie wymagałoby uzyskania zgody sądu, a sąd musiałby ustalić, czy takie działanie nie narusza interesów dziecka).

Zarząd nad majątkiem odziedziczonym przez dziecko po dziadkach

Spadek przekazany przez dziadków na rzecz dziecka będzie stanowił jego osobisty majątek. Kwestie związane z majątkiem małoletnich dzieci i zarządem tym majątkiem reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: K.r.o.). Zgodnie z art. 101 K.r.o. rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. Rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.

W umowie darowizny albo w testamencie można zastrzec, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. W wypadku takim, gdy darczyńca lub spadkodawca nie wyznaczył zarządcy, sprawuje zarząd kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

Sporządzenie inwentarzu majątku dziecka

Czysty dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim obracany na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuje się razem z nim, nadwyżka zaś na inne uzasadnione potrzeby rodziny (art. 103 K.r.o.). Sąd opiekuńczy może nakazać rodzicom, żeby sporządzili inwentarz majątku dziecka i przedstawili go sądowi oraz zawiadamiali sąd o ważniejszych zmianach w stanie tego majątku, w szczególności o nabyciu przez dziecko przedmiotów majątkowych o znacznej wartości. Sąd opiekuńczy może w uzasadnionych wypadkach ustalić wartość rozporządzeń dotyczących ruchomości, pieniędzy i papierów wartościowych, których dziecko lub rodzice mogą dokonywać każdego roku bez zezwolenia sądu opiekuńczego, z zastrzeżeniem art. 103 (art. 104 K.r.o.).

Wszystkie wskazane wyżej przepisy mają zapobiec dysponowaniu majątkiem dzieci w sposób nieuprawniony i roztrwonieniu takiego majątku przez rodziców. Wynika z tego, że majątek ten traktowany jest przez prawo jako zupełnie odrębny i niezależny od majątku rodziców. Z tego powodu nie ma możliwości, aby komornik zajął taki majątek, bowiem sąd nie może wystawić tytułu wykonawczego przeciwko temu majątkowi.

Dziedziczenie długów po śmierci rodziców

Sytuacja zmienia się po śmierci rodziców. Dzieci, jako spadkobiercy, dziedziczą nie tylko aktywa (majątek właściwy) po rodzicach, ale też ich długi (pasywa). Za długi spadkowe odpowiadają całym swoim majątkiem, zarówno tym odziedziczonym, jak i swoim własnym wcześniej zgromadzonym. Z tej sytuacji – mając świadomość, że majątek rodziców nie wystarczy na pokrycie ich długów – istnieje proste rozwiązanie. W ciągu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku (śmierci rodzica) spadkobiercy powinni złożyć oświadczenie o przyjęciu spadku lub jego odrzuceniu. Kiedy spadek odrzucą, wówczas traktowani są jakby nie dożyli otwarcia spadku. Nie można przeciwko nim dochodzić zadłużenia spadkodawcy. Można też przyjąć spadek z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. Wówczas za długi spadkodawcy odpowiada się jedynie do wysokości wartości czynnej masy spadku. Oznacza to, że spadkobierca odpowiada jedynie taką wartością, która odpowiada wartości otrzymanego spadku. Wierzyciele nie mogą zaspokoić się ponad tę wartość.