Długi po synu, który nie posiadał żadnego majątku

Śmierć syna a dziedziczenie pozostawionych przez niego długów

Jak wynika z przedstawionego przez Pana opisu sprawy, 2 miesiące temu zmarł Pana syn, który posiadał długi. Po śmierci Pana syna jego spadkobiercy (czyli ojciec i matka – zakładam, że syn był bezdzietnym kawalerem) mają 6 miesięcy na zdecydowanie, co zrobić ze spadkiem. Można go przyjąć wprost, przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza bądź odrzucić. Jeżeli przyjmie Pan spadek wprost – będzie Pan odpowiadał za długi syna całym swoim majątkiem. Jeżeli natomiast spadek zostanie przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobiercy będą odpowiadać za długi spadkowe tylko do wysokości stanu czynnego spadku – ich majątki osobiste pozostaną bezpieczne. Z kolei w sytuacji odrzucenia spadku spadkobiercy traktowani są tak jakby nie dożyli otwarcia spadku – czyli niczego po zmarłym nie dziedziczą, ani aktywów, ani pasywów (czyli długów), tak więc nie będą odpowiadać za żadne zobowiązania zmarłego. W przedstawionej przez Pana sytuacji radziłabym spadek po zmarłym odrzucić. Z uwagi na to, że zmarły był zadłużony, przyjęcie spadku wprost odpada. Również przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie wydaje się być dobrym pomysłem, bowiem w tym wypadku konieczne jest sporządzenie spisu inwentarza, co wiąże się z dodatkowymi niemałymi kosztami (głównie chodzi o wynagrodzenie dla komornika, który taki spis przeprowadza). Tak więc najlepszym wyjściem w przedstawionej sytuacji będzie odrzucenie spadku.

Jak odrzucić spadek?

Poniżej przedstawiam Panu informacje dotyczące procedury odrzucenia spadku według prawa polskiego i kręgu spadkobierców w zależności od kolejności ich powołania do spadku.

Odpowiednio do przepisów Kodeksu cywilnego najbliżsi krewni zostają powołani do spadku z mocy ustawy w następującej kolejności:

1. w pierwszej kolejności dzieci i małżonek spadkodawcy;
2. dalej małżonek spadkodawcy, dzieci i wnuki spadkodawcy;
3. następnie małżonek i rodzice spadkodawcy (gdy nie ma dzieci i wnuków);
4. w dalszej kolejności rodzice spadkodawcy (gdy nie ma małżonka, dzieci i wnuków);
5. dalej jeden rodzic i rodzeństwo spadkodawcy (ich zstępni) (gdy nie ma małżonka, dzieci i wnuków, a drugi rodzic nie żyje);
6. następnie dziadkowie (gdy nie ma innych bliższych krewnych);
7. pasierbowie (gdy nie żyją dziadkowie spadkodawcy);
8. na samym końcu gmina lub Skarb Państwa (gdy nie ma nawet pasierbów).

Odrzucenie spadku powoduje wyłączenie spadkobiercy z dziedziczenia, tak jakby spadkobierca nie dożył otwarcia spadku.

Wszystkie osoby, które wchodzą w grę jako spadkobiercy ustawowi, powinny odrzucić spadek, jeśli nie chcą dziedziczyć zadłużonego spadku.

Gdzie można złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku?

Jak stanowi art. 640 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, oświadczenie o prostym przyjęciu spadku lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Notariusz lub sąd prześle niezwłocznie oświadczenie, wraz z załącznikami, do sądu spadku (sądu właściwego dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy). Każdy ze spadkobierców może złożyć osobno stosowne oświadczenia u notariusza lub w sądzie.

Zgodnie z art. 1015 Kodeksu cywilnego oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku po spadkodawcy może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

Przewidziany w art. 1015 § 1 sześciomiesięczny termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku z ustawy rozpoczyna się, zarówno dla spadkobiercy ustawowego powołanego w testamencie do spadku, jak i dla pozostałych spadkobierców ustawowych, z dniem, w którym dowiedzieli się oni z właściwego źródła o tym, że testament ze względu na niezachowanie prawem przepisanej formy jest nieważny (tak uchwała Sądu Najwyższego z 15 stycznia 1991 r., sygn. akt III CZP 75/90, OSNCP 1991, nr 5-6, poz. 68).

Od kiedy rozpoczyna się termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu bądź przyjęciu spadku?

Dla spadkobiercy ustawowego będzie to z reguły dzień dowiedzenia się o śmierci spadkodawcy. Ponadto może to być np. dzień, w którym spadkobierca powołany w dalszej kolejności dowiedział się o odrzuceniu spadku przez osoby wyprzedzające go przy dziedziczeniu ustawowym, a także dzień, w którym dowiedział się o prawomocnym orzeczeniu o niegodności takich osób.

Dla Pana i Pana żony termin na odrzucenie spadku zaczął swój bieg od dnia, kiedy Pana syn zmarł.

Koszt oświadczenia składanego przed sądem wynosi 50 zł (art. 49 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych).

U notariusza zapłaci Pan drożej. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie stawek taksy notarialnej (§ 8 pkt 9), za sporządzenie aktu notarialnego dokumentującego oświadczenie o odrzuceniu spadku zapłaci Pan ok. 50 zł. Do tego należy jednak doliczyć koszty wypisów (w tym koszt wypisu, który notariusz jest zobowiązany przesłać do sądu spadku) plus 23% VAT.

Proszę pamiętać, że jeśli Pan i Pana żona odrzucicie spadek, a mają Państwo jeszcze dzieci, to one również powinny odrzucić spadek w ciągu 6 miesięcy od dnia, kiedy Pan i żona odrzucicie spadek.

Jak nieletnia osoba może odrzucić spadek?

Jeżeli posiada Pan nieletnie wnuki (a napisał Pan w pytaniu, że tak właśnie jest), to one również muszą spadek odrzucić. Odrzucenie spadku przez osobę niepełnoletnią jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd, w konsekwencji rodzice nie mogą bez zgody sądu opiekuńczego dokonać takiej czynności ani wyrażać zgody na ich wykonanie (art. 101 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Tym samym rodzice muszą wystąpić do sądu opiekuńczego (którym jest sąd rejonowy, wydział rodzinny i nieletnich, w którego okręgu mieszka dziecko) z wnioskiem o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka.

Zgodnie bowiem z art. 583 Kodeksu postępowania cywilnego sąd udziela zezwolenia na wniosek jednego z rodziców po wysłuchaniu drugiego. We wniosku należy uprawdopodobnić, że przyjęcie spadku pozostaje w sprzeczności z dobrem i interesem dziecka. Wniosek musi być opłacony – opłatą stałą w wysokości 40 zł. Potwierdzenie uiszczenia opłaty należy załączyć do wniosku.

Jeżeli postępowanie przed sądem rodzinnym przedłuża się, to należy złożyć do sądu spadku oświadczenie o odrzuceniu spadku również w imieniu małoletniego dziecka, zaznaczając jednocześnie, że postępowanie przed sądem rodzinnym o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu dziecka wciąż się toczy (można w sądzie rodzinnym uzyskać stosowne zaświadczenie o tym, że sprawa jest w toku). Przerwie to wówczas bieg 6-miesięcznego terminu na złożenie stosownego oświadczenia do czasu wydania zgody przez sąd rodzinny.

Na zakończenie informuję również, że aktualnie, dopóki nie zostanie przez Państwa spadek przyjęty lub odrzucony, nie ma Pan obowiązku spłaty jakiegokolwiek zadłużenia syna. Należy poinformować firmę pożyczkową, że aktualnie postępowanie spadkowe po zmarłym nie zostało jeszcze przeprowadzone, a Pan i pozostali spadkobiercy zamierzacie spadek odrzucić. Proszę tylko nie przegapić 6-miesięcznego terminu na odrzucenie spadku (jak Pan podał w pytaniu, od śmierci syna minęły już dwa miesiące, tak więc pozostały jeszcze cztery).