Długi po nieznanym krewnym

Odziedziczenie długu po krewnym

Z opisu sprawy wynika, że zmarła Pańska ciotka, która posiadała długi. Na dzień dzisiejszy Pan dowiedział się, że dziedziczy spadek po zmarłej krewnej. Taka sytuacja miałaby miejsce, gdyby bliższy spadkobiercy (zstępni, małżonek, rodzice, rodzeństwo) odrzucili spadek i przypadł on kolejnym spadkobiercom.

W pierwszej kolejności powinien Pan zatem dowiedzieć się, jaki jest krąg spadkobierców po zmarłej ciotce (jeśli się da oczywiście) oraz kto ze spadkobierców odrzucił spadek i kiedy to nastąpiło. Jak rozumiem, pisząc o ciotce, ma Pan na myśli siostrę Pana ojca lub mamy. Jeśli tak, to Pana ojciec lub mama musieliby przed Panem odrzucić spadek, żeby następnie Pan został powołany do spadku. Oczywiście mama czy ojciec w takiej sytuacji, żeby nabyć prawa do spadku po ciotce, musieliby żyć w chwili jej śmierci. Jeśli okazałoby się, że ciotka w chwili śmierci nie miała zstępnych (dzieci, wnuków), małżonka, a jej rodzice nie żyli, to spadek przypadłby rodzeństwu zmarłej (albo zstępnym – jeśli np. któreś z rodzeństwa nie dożyłoby śmierci zmarłej). Jeżeli zaistniałaby taka sytuacja, że w chwili śmierci ciotki żyły jedynie jej siostry, o których Pan pisze w pytaniu, oraz Pan (w sytuacji, gdyby Pana ojciec lub mama nie żyli w chwili śmierci ciotki) to nie będzie Pan mógł skutecznie odrzucić spadku i uwolnić się od długów po nieznanej krewnej. Za mało mam szczegółów o kręgu spadkobierców, dlatego trudno mi udzielić Panu jednoznacznej odpowiedzi.

Kolejność dziedziczenia ustawowego w polskim prawie

Poniżej przedstawiam Panu kolejność dziedziczenia ustawowego w polskim prawie. Stosownie do przepisów Kodeksu cywilnego (w skrócie: K.c.) najbliżsi krewni zostają powołani do spadku z mocy ustawy w następującej kolejności:

1. W pierwszej kolejności dzieci i małżonek spadkodawcy;
2. Dalej małżonek spadkodawcy, dzieci i wnuki spadkodawcy;
3. Następnie małżonek i rodzice spadkodawcy (gdy nie ma dzieci i wnuków);
4. W dalszej kolejności rodzice spadkodawcy (gdy nie ma małżonka, dzieci i wnuków);
5. Dalej jeden rodzic i rodzeństwo spadkodawcy (ich zstępni) (gdy nie ma małżonka, dzieci i wnuków, a drugi rodzic nie żyje);
6. Następnie dziadkowie (gdy nie ma innych bliższych krewnych). Udział spadkowy przypadający któremuś z dziadków przechodzi (jeśli spadkobierca nie może lub nie chce dziedziczyć) na jego zstępnych. 

Oznacza to, że w określonych sytuacjach do dziedziczenia dochodzi wujostwo (stryjostwo) spadkodawcy, a więc rodzeństwo jego rodziców oraz ich zstępni (jeśli ci również nie mogą lub nie chcą spadku przyjąć).

Następnie dziedziczą pasierbowie (gdy nie żyją dziadkowie spadkodawcy); na samym końcu – gmina lub Skarb Państwa (gdy nie ma nawet pasierbów). 

Kiedy należy złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku?

Zgodnie z art. 1015 § 1 K.c. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

Przewidziany w przywołanym przepisie sześciomiesięczny termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku z ustawy rozpoczyna się, zarówno dla spadkobiercy ustawowego powołanego w testamencie do spadku, jak i dla pozostałych spadkobierców ustawowych, z dniem, w którym dowiedzieli się oni z właściwego źródła o tym, że testament ze względu na niezachowanie prawem przepisanej formy jest nieważny (tak: uchwała SN z 15 stycznia 1991 r., III CZP 75/90, LexPolonica nr 302249, OSNCP 1991, nr 5-6, poz. 68).

Dla spadkobiercy ustawowego będzie to z reguły dzień dowiedzenia się o śmierci spadkodawcy. Ponadto może to być np. dzień, w którym spadkobierca powołany w dalszej kolejności dowiedział się o odrzuceniu spadku przez osoby wyprzedzające go przy dziedziczeniu ustawowym, a także dzień, w którym dowiedział się o prawomocnym orzeczeniu o niegodności takich osób.

Dla spadkobiercy testamentowego będzie to dzień, w którym dowiedział się o istnieniu i treści testamentu, po uprzedniej informacji o śmierci spadkodawcy. 

Termin sześciomiesięczny jest zachowany, gdy przed jego upływem zostanie złożone oświadczenie w sądzie lub przed notariuszem.

W jaki sposób można odrzucić spadek?

Teraz ma Pan zatem sześć miesięcy na odrzucenie spadku – liczone od dnia, w którym dowiedział się Pan o powołaniu do spadku po nieznanej krewnej (jak rozumiem, po raz pierwszy dowiedział się Pan o tym z listu ) pod warunkiem, że nie był Pan w pierwszej kolejności osobą powołaną do spadku (wówczas, gdy przed Panem są wcześniejsi spadkobiercy – według rozpiski przedstawionej przeze mnie powyżej, którzy musieliby odrzucić spadek, żeby ten przypadł Panu). W takiej sytuacji ma Pan otwarty termin sześciu miesięcy na odrzucenie spadku. Powinien Pan to zrobić przed sądem lub przed notariuszem. U notariusza lub w sądzie (jednak u notariusza procedura jest znacznie szybsza) powinien Pan pojawić się z aktem zgonu nieznanej ciotki. Najlepiej byłoby, gdyby miał Pan także kopię oświadczeń o odrzuceniu spadku, które złożyły siostry zmarłej oraz inni spadkobiercy, którzy byli powołani do spadku po ciotce przed Panem. Wówczas nie powinno być problemów z odrzuceniem spadku.

Jeśli Pan odrzuci spadek, a ma Pan dzieci, to również w imieniu dzieci powinien Pan odrzucić spadek.

Odrzucenie spadku przez nieletnie dzieci

Jeśli chodzi o odrzucenie spadku przez nieletnie dzieci, to stwierdzić należy, że odrzucenie spadku przez osobę niepełnoletnią jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd, w konsekwencji rodzice nie mogą bez zgody sądu opiekuńczego dokonać takiej czynności ani wyrażać zgody na ich wykonanie (art. 101 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). 

Tym samym rodzice muszą wystąpić do sądu opiekuńczego (którym jest sąd rejonowy, wydział rodzinny i nieletnich, w którego okręgu mieszka dziecko) z wnioskiem o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka. Jeśli z wnioskiem wystąpi tylko jedno z rodziców, drugie i tak musi zostać wysłuchane. 

Sąd rozpatrując sprawę, ocenia między innymi legalność czynności (odrzucenie spadku zwykle jest zgodne z obowiązującym prawem) i jej celowość, to znaczy – czy na odrzuceniu spadku nie ucierpi majątek dziecka. Ważne jest zatem dostarczenie dowodów, że spadek po nieznanej krewnej jest bardzo zadłużony i dla dzieci nie będzie korzystne jego przyjęcie. We wniosku należy uprawdopodobnić, że przyjęcie spadku pozostaje w sprzeczności z dobrem i interesem dziecka. 

Wniosek musi być opłacony – opłatą stałą w wysokości 40 zł. Potwierdzenie uiszczenia opłaty należy załączyć do wniosku.

Jeżeli postępowanie przed sądem rodzinnym przedłuża się, to należy w ciągu sześciu miesięcy od odrzucenia spadku przez Pana złożyć do sądu spadku oświadczenie o odrzuceniu spadku również w imieniu małoletniego dziecka, zaznaczając jednocześnie, że postępowanie przed sądem rodzinnym o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu dziecka wciąż się toczy (można w sądzie rodzinnym uzyskać stosowne zaświadczenie o tym, że sprawa jest w toku). Przerwie to wówczas bieg sześciomiesięcznego terminu na złożenie stosownego oświadczenia do czasu wydania zgody przez sąd rodzinny.