Odmowna decyzja w sprawie zrzeknięcia się obywatelstwa

Konstytucja w art. 137 stanowi, że „Prezydent Rzeczypospolitej nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego””.

Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim „obywatel polski traci obywatelstwo polskie na swój wniosek po uzyskaniu zgody Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego”.

W tejże samej ustawie w art. 18a postanowiono, że „Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy tryb postępowania w sprawach o nadanie lub wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego oraz wzory zaświadczeń i wniosków”.

§ 9 ust. 1 rozporządzenie Prezydenta RP dnia 14 marca 2000 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania w sprawach o nadanie lub wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego oraz wzorów zaświadczeń i wniosków stanowi, że „postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie o nadanie lub o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego albo uzależnieniu nadania obywatelstwa polskiego od złożenia dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa obcego są ostateczne”.

Prezydent (kancelaria prezydenta), udzielając zgody (bądź jej odmawiając) na zrzeczenie się polskiego obywatelstwa, działa w ramach swoich prerogatyw konstytucyjnych, które do swojej ważności nie wymagają kontrasygnaty innego organu (czyli nie podlegają kontroli tego organu). Jest to autonomiczne w pełni uznaniowe uprawnienie Prezydenta RP.

Ustawa o obywatelstwie nie zawiera przesłanek, jakimi musi kierować się prezydent, podejmując decyzję o zgodzie na zrzeczenie się obywatelstwa. Prezydent RP, podejmując decyzję w tej sprawie, działa jako suwerenna głowa Państwa Polskiego w zakresie wyłączenia ze wspólnoty obywateli Rzeczpospolitej. Działania tego nie można utożsamić z wykonywaniem administracji publicznej.

Rozporządzenie, o którym wspomniałem powyżej, stanowi, że postanowienie kancelarii prezydenta o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa (zarówno negatywne, jak i przychylające się do wniosku) jest ostateczne. Oznacza to, że nie służy od niego odwołanie do innego organu administracyjnego, jak i wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy.

W przeszłości pojawiały się zapytania, czy mimo braku trybu odwoławczego możliwe jest złożenie skargi na taką odmowę do sądu administracyjnego. W chwili obecnej należy przyjąć za ustalone, że konstytucyjna prerogatywa wyrażania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa stanowi wyraz przekazania przez suwerena prawa do dyskrecjonalnego działania w imieniu państwa i pozostaje tym samym poza kontrolą sądową.

Tytułem potwierdzenia tego stanowiska można przywołać następujące orzeczenia sądowe.

Postanowienie Naczelnego Sadu Administracyjnego w Warszawie z dnia 18 kwietnia 1985 r., sygn. akt III SA 404/1985, w którym stwierdzono, że: „decyzja Rady Państwa odmawiająca zezwolenia na zmianę obywatelstwa, jako akt organu władzy, przed którym nie mają zastosowania przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, nie podlega zaskarżeniu do Naczelnego Sądu Administracyjnego”.

Uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 9 listopada 1998 r., sygn. akt OPS 4/1998, w którym jest mowa, że: „na zarządzenie (postanowienie) Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej o odmowie nadania obywatelstwa polskiego (…) skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego jest niedopuszczalna”. Stanowisko sądu znajduje odpowiednie zastosowanie przy odmowie wyrażenia zgody na zrzeczenie się obywatelstwa.

Podsumowując, stwierdzić należy, że na decyzję kancelarii Prezydenta RP o odmowie wyrażenia zgody na zrzeczenie się obywatelstwa nie służą środki odwoławcze tak w postępowaniu administracyjnym (kontrola instancyjna), jak i postępowaniu sądowym.