Darowizny w rodzinie, które skarbówka może uznać za podejrzane

Zarzut sprzedaży pod pozorem darowizny

W pierwszej kolejności ważna jest prawidłowa identyfikacja czynności prawnej, z którą mamy do czynienia. Zasadniczo należy trzymać się rzeczywistego sensu czynności prawnej oraz należy badać elementy przedmiotowo istotne danej umowy czy też kilku umów.

Zaprezentowane przez Pana rozwiązanie nie jest pozbawione ryzyka. Wątpliwości, i to duże, pojawiają się co do darowizn, ponieważ można im zarzucić, że nie mają one charakteru bezpłatnego, bowiem de facto każda ze stron otrzyma coś w zamian za darowiznę (jedna osoba mieszkanie, a druga gotówkę). To rodzi pole do manewru dla fiskusa, który może uznać, że doszło do sprzedaży pod pozorem darowizny. Szczegóły poniżej.

W opisanej sprawie należy zwrócić uwagę na treść art. 199a § 1 Ordynacji podatkowej. Zgodnie z tym przepisem organ podatkowy, dokonując ustalenia treści czynności prawnej, uwzględnia zgodny zamiar stron i cel czynności, a nie tylko dosłowne brzmienie oświadczeń woli złożonych przez strony czynności. W rezultacie organ podatkowy bada przede wszystkim, jaki był cel zawartej umowy i na tej podstawie określa, z jaką czynnością prawną mamy do czynienia i w dalszej kolejności na tej podstawie określa skutki prawne. Zapis ten jest konieczny, aby uniknąć ukrywania czynności prawnych pod pozorem innych czynności w celu uniknięcia opodatkowania. Mówiąc inaczej, dla organu podatkowego wiążące są cel oraz zgodny zamiar stron, a nie nazwa umowy czy też opis poszczególnych czynności.

Korzystna podatkowo darowizna w rodzinie

Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, że ostatecznie dojdzie do darowizn pomiędzy członkami najbliższej rodziny. Gdzie w jednym przypadku mamy do czynienia z przeniesieniem własności nieruchomości, a z drugiej – z przeniesieniem własności środków pieniężnych. Oczywiście przyjęcie formy darowizny w tym przypadku jest korzystne podatkowo, ponieważ darowizny pomiędzy członkami najbliższej rodziny są na mocy art. 4a ustawy SD zwolnione od podatku.

Sprzedaż nieruchomości – 19% podatku dochodowego i 2% PCC

Nie ulega jednak wątpliwości, nawet dla postronnego obserwatora, że przekazanie nieruchomości w zamian za pieniądze jest klasycznym przykładem umowy sprzedaży. Gdyby do takiej sprzedaży doszło, to sprzedający zobligowany byłby do zapłacenia 19% podatku od sprzedaży, zaś kupujący 2% podatku PCC. Ewidentnie zatem podatnicy uzyskują korzyść podatkową na skutek zastosowania dwóch darowizn, w związku z czym istnieje ryzyko, że organ podatkowy uzna, że doszło do ukrytej umowy sprzedaży pod pozorem dwóch darowizn.

Z czynnością pozorną będziemy mieć do czynienia, gdy w istocie strony nie chcą wywołać skutków prawnych z czynności ujawnionej bądź chcą wywołać skutki inne, niż w pozornej czynności deklarują. Chcą przy tym wywołać u osób trzecich wrażenie, że dokonana została ujawniona czynność prawna.

Uznanie darowizny za czynność pozorną

Zgodnie z przywołanym art. 199a Ordynacji podatkowej kluczowy jest wyłącznie cel i zamiar stron. Organ podatkowy ma zatem możliwość, aby zakwestionować darowizny i uznać, że doszło do czynności ukrytej (w ostateczności sprawa może znaleźć swój finał nawet w sądzie, ponieważ wspomniany art. 199a daje urzędowi skarbowemu prawo do skierowania sprawy do sądu w celu ustalenia, z jakim stosunkiem prawnym mamy do czynienia).

Art. 199a Ordynacji podatkowej nie wyklucza dokonania przez organy podatkowe samodzielnego badania treści umów. Z tych też powodów obowiązek wystąpienia do sądu powszechnego na podstawie tego przepisu powstaje jedynie wówczas, gdy zgromadzony materiał dowodowy pozostawia wątpliwości co do istnienia stosunku prawnego bądź prawa. Istnieje zatem ryzyko, że taka transakcja może zostać zakwestionowana.

Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania

Ponadto musimy również pamiętać o tzw. klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania. Otóż jeżeli podatnik na skutek zastosowania sztucznie wykreowanych mechanizmów uzyskał korzyść majątkową, to fikus skutki podatkowe czynności określa na podstawie takiego stanu rzeczy, jaki mógłby zaistnieć, gdyby dokonano czynności odpowiedniej (tutaj umowa sprzedaży). Dodatkowo fikus, na podstawie art. 58b Ordynacji podatkowej, może wymierzyć w takim przypadku dodatkowe zobowiązanie w wysokości 10% uzyskanej korzyści (oczywiście oprócz konieczności zapłaty podatku 19% od sprzedaży oraz 2% PCC).

Naturalnie nie jestem w stanie przewidzieć, czy powyższy scenariusz się zmaterializuje i rzeczywiście zostanie wszczęte postępowanie wobec Państwa, ale trzeba mieć jednak na uwadze, że zaprezentowany przez Pana schemat działania nie jest wolny od ryzyka, które opisałem.