Darowizny od rodziny na zakup mieszkania - jak uniknąć podatku?

Majątek w małżeństwie

W pierwszej kolejności przeanalizujmy relacje małżeńskiej w świetle przepisów prawa rodzinnego.

Zgodnie z art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków”.

Pamiętajmy, że cechą majątku wspólnego jest jego bezudziałowy charakter, a każdy składnik majątku stanowi własność każdego z małżonków. Jeżeli zatem małżonek dokona transferu określonego składnika z majątku osobistego do majątku wspólnego to wciąż będzie on właścicielem tegoż składnika. Nie zmienia się zatem prawo własności lecz zmieni się jedynie kwestia organizacyjna. Nie można zatem powiedzieć, że dochodzi w tym przypadku do darowizny.

W myśl natomiast art. 33 „do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej”.

Zgodnie z art. 47 § 1 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy „małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa”.

Przepis art. 49 § 1 pkt 1 zastrzega jednak, że „nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny”.

Powyższy przepis posługuje się czasem przyszłym słowa „przypadać”, a zatem zwrot „które przypadną” należy odnosić do sytuacji, w których nie jest możliwe rozszerzenie wspólności małżeńskiej na przyszłość. Natomiast w odniesieniu do już nabytych przedmiotów takie rozszerzenie jest możliwe. Choć można się spotkać w doktrynie ze zdaniem odmiennym, to moim zdaniem takie rozwiązanie jest dopuszczalne.

Nabycie wspólnego mieszkania przez małżonków

Trzeba przy tym zauważyć, że nabycie przez małżonków z ich majątków osobistych określonego składnika na współwłasność małżeńską jest zdarzeniem neutralnym podatkowo.

Po pierwsze nie jest to darowizna, ponieważ ta została uregulowana w Kodeksie cywilnym, a nie Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. W konsekwencji rozszerzenie wspólności małżeńskiej nie podlega opodatkowaniu podatkiem od darowizn. W przypadku umowy darowizny musi dochodzić do zmiany właściciela określonego składnika majątku. Pamiętajmy, że istotą wspólności małżeńskiej jest wspólność bezudziałowa, czyli każdy z małżonków ma prawo do całości majątku. Zatem jeżeli przykładowo mąż swój prywatny składnik wnosi do majątku wspólnego, to nadal mąż jest pełnoprawnym właścicielem takiej rzeczy, tyle że nie w ramach majątku osobistego, a w ramach wspólności małżeńskiej. Jest to zatem zmiana o charakterze organizacyjnym, a nie własnościowym.

Darowizna do majątku wspólnego małżonków

Moim zdaniem nie jest możliwe dokonanie darowizny z majątku osobistego do majątku wspólnego. Umowa darowizny jest bowiem umową przenoszącą własność, natomiast istotą wspólności małzeńskiej jest jej bezudziałowy charakter. To oznacza, że małżonek, który chciałbym dokonać darowizny do majątku wspólnego, musiałby nabyć tytuł własności rzeczy, której już był właścicielem. Jest to zatem ewidentna sprzeczność.

Po drugie takie rozszerzenie jest również neutralne na gruncie podatku dochodowego. Umowa rozszerzająca wspolność to umowa, której celem jest ustanowienie ustroju majątkowego między małżonkami w sposób odmienny od przewidzianego w przepisach o wspólności ustawowej. Umowy o rozszerzenie wspólności ustawowej w zakresie, w jakim ustanawiają zasadę kształtującą ustrój majątkowy, są stricte umowami majątkowymi małżeńskimi, działają na przyszłość i mają charakter organizacyjny. Tak więc skoro z chwilą objęcia nieruchomości wspólnością majątkową nie następuje jakiekolwiek wydzielenie części nieruchomości, a żadnemu z małżonków (współwłaścicieli) nie przysługuje własność fizycznie wydzielonej części rzeczy, to nie można przyjąć, że z chwilą rozszerzenia wspólności majątkowej (wspólności ustawowej) strona takiej umowy wyzbyła się prawa do tej rzeczy, a druga ją nabywa.

Powyższe stanowisko znajduje liczne potwierdzenie w wyrokach NSA. Przykładowo w wyroku NSA z 02.04.2019 r., sygn. akt II FSK 822/17, czytamy:

„Rozszerzenie wspólności małżeńskiej majątkowej ma charakter organizacyjny i nie stanowi nabycia w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Małżeńskiej umowy majątkowej nie można utożsamiać ze zbyciem ani z nabyciem poszczególnych składników majątku, ani z nabyciem udziałów w tym majątku.

Wobec przedstawionych powyżej argumentów nie można podzielić poglądów autora skargi kasacyjnej, że skarżący nabył nieruchomość z chwilą zawarcia umowy o rozszerzenie wspólności małżeńskiej majątkowej. Tak jak już wyjaśniono wyżej, rozszerzenie to ma charakter organizacyjny i nie stanowi nabycia w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Małżeńską umowę majątkową nie można utożsamiać ze zbyciem ani z nabyciem poszczególnych składników majątku, ani z nabyciem udziałów w tym majątku”.

Wątpliwości co do tego, w jaki sposób prawnie uregulować sytuację, gdy małżonkowie nabywają przedmiot majątkowy z różnych środków (w tym z tych stanowiących ich majątek osobisty), opisuje uchwała SN z dnia 19.10.2018 r., sygn. akt III CZP 45/18:

„Rzecz nabyta w trakcie trwania małżeństwa, w którym obowiązuje ustawowa wspólność majątkowa, w części ze środków pochodzących z majątku osobistego jednego z małżonków, a w części z ich majątku wspólnego, wchodzi do majątku osobistego małżonka i do majątku wspólnego małżonków w udziałach odpowiadających stosunkowi środków przeznaczonych z tych majątków na jej nabycie, chyba że świadczenie z majątku osobistego lub majątku wspólnego przekazane na nabycie rzeczy miało charakter nakładu, odpowiednio, na majątek wspólny lub osobisty”.

Powyższe stanowisko objaśniające status przedmiotu nabytego w czasie trwania małżeństwa ze środków pochodzących częściowo z majątku wspólnego, a częściowo z majątku osobistego małżonków, zakłada, że – jeżeli nic innego nie wynika z treści czynności prawnej – nabyty przedmiot należy proporcjonalnie do wartości użytych dla jego uzyskania środków z majątku osobistego i z majątku wspólnego, w odpowiedniej ułamkowej części. Treść czynności prawnej może jednak przesądzić, że nabywany przedmiot wejdzie w skład jednego z majątków i w takim wypadku ex lege powstanie na rzecz drugiego majątku należność z tytułu wydatków i nakładów (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2000 r., sygn. akt V CKN 50/00, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2008 r., sygn. akt V CSK 355/07, z dnia 10 kwietnia 2013 r., sygn. akt IV CSK 521/12).

W konsekwencji małżonkowie nabywający składnik ze środków pochodzących z ich majątków osobistych mogą zdecydować, że takie nabycie będzie objęte wyłącznie wspólnością małżeńską. Dodajmy, że powyższą decyzję małżonkowie podejmują na etapie sporządzania aktu notarialnego zakupu nieruchomości.

Skoro nie dochodzi w tym zakresie do uzyskania po stronie małżonków przysporzenia majątkowego, to na gruncie podatku PIT nie jest możliwe rozpoznanie przychodu podatkowego, który byłby opodatkowany. Co więcej, nawet jeżeli ktoś chciałby taki przychód rozpoznać, to i tak zastosowanie może znaleźć zwolnienie od podatku określone w art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy PIT wskazujące, że zwolniona z podatku jest wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn.

Pożyczki i darowizny od rodziny

Podsumowując, moim zdaniem nie ma potrzeby, aby dokonywać darowizny z majątku osobistego do majątku wspólnego. Mogą Państwo nabyć do majątku wspólnego nieruchomość za środki pochodzące zarówno z majątku wspólnego, jak i majątku osobistego. W mojej ocenie zdarzenie to nie wywoła skutków podatkowych.

Oczywiście powyższe jest moją oceną. Opinie prawników nie są wiążące dla US. Celem uzyskania wiążącego stanowiska w sprawie należy skontaktować się z Krajową Informacją Skarbową o wydanie indywidualnej interpretacji.