Darowizna pieniężna między rodzeństwem

Sprzedaż przedmiotu darowizny i zabezpieczenie się przed roszczeniami rodzeństwa po śmierci rodziców

Darowizny pieniężne, które zamierza Pani przekazać rodzeństwu, nie zabezpieczą Pani w żaden sposób przed zgłoszeniem przez nich w przyszłości roszczeń o zachowek. Transakcja sprzedaży gospodarstwa osobie trzeciej pozostaje bez związku z Pani rozliczeniami z rodzeństwem, bezprzedmiotowe jest zatem zwracanie uwagi notariusza na plany zbywcy w tym zakresie. Oczekiwany skutek osiągnie Pani tylko wobec upływu określonego czasu od darowizny nieruchomości lub wtedy, gdy każde z rodziców sporządzi testament, w którym wydziedziczy pozostałe swoje dzieci, jeśli są ku temu powody, a rodzice zdecydują się na taki krok. Ponieważ darowiznę otrzymała Pani od rodziców w roku 2006, odpłatne zbycie nieruchomości w roku obecnym nie będzie łączyć się już z obowiązkiem zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie (art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 361 ze zm.).

Darowizny między rodzeństwem a podatek

Darowizny pomiędzy rodzeństwem są w całości wolne od podatku od spadków i darowizn, bowiem są to osoby należące do kręgu najbliższej rodziny. Jak stanowi przepis art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768 ze zm.), zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych (także własności środków pieniężnych – przyp. aut.) przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. Obowiązek podatkowy w przypadku umowy darowizny, która nie wymaga zachowania formy aktu notarialnego pod rygorem nieważności (a taką darowizną jest darowizna środków pieniężnych) powstaje z chwilą spełnienia przez darczyńcę przyrzeczonego świadczenia (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy). Aby darowizna niezależnie od kwoty korzystała ze zwolnienia, każde z obdarowanego rodzeństwa musi złożyć przed upływem pół roku zgłoszenie nabycia (formularz SD-Z2) oraz udokumentować otrzymanie środków pieniężnych na swój rachunek bankowy, rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym (art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy), nie można zatem przekazać pieniędzy do rąk obdarowanego w gotówce.

Czy darowizna od rodziców będzie doliczana do spadku przy obliczaniu zachowku?

Jeżeli od czasu dokonania na Pani rzecz darowizny (2006) do dnia otwarcia spadku po każdym z rodziców, czyli do dnia ich śmierci, upłynie więcej jak 10 lat, uczyniona darowizna nie będzie stanowić podstawy do obliczania ewentualnego roszczenia o zachowek i rodzeństwo nie będzie mogło domagać się zapłaty wskazując, że ich kosztem otrzymała Pani taki majątek od rodziców (por. art. 994 § 1 K.c.). Jeśli jednak otwarcie spadku po ojcu lub matce nastąpi przed upływem dziesięciu lat od dnia dokonania darowizny, podstawą obliczenia zachowku dla rodzeństwa będzie wartość przedmiotu darowizny (udział rodzica w majątku wspólnym małżeńskim, którym zadysponował we wszystkich swoich nieruchomościach) obliczona według stanu z chwili jej dokonania (2006), a według cen z chwili ustalania zachowku (art. 995 § 1 K.c.).

Zachowek stanowi połowę tego, co spadkobierca otrzymałby, gdyby mógł nabyć udział w spadku po spadkodawcy na podstawie ustawy (art. 991 § 1 K.c.). W pierwszej kolejności do spadku z ustawy powołane są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże cześć przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku (art. 931 § 1 K.c.). To, jaki udział nabyłby każdy ze spadkobierców zależy zatem od liczby dzieci spadkodawcy oraz od tego, czy pozostawił on przy życiu małżonka. Tak ustalony udział stanowi punkt wyjścia do obliczenia 1/2 wartości tego udziału tytułem należnego zachowku. Udział spadkobiercy ustawowego może być określony albo w postanowieniu sądu w sprawie stwierdzenia nabycia spadku albo w notarialnym akcie poświadczenia dziedziczenia, dokumenty te mogą zostać wydane nawet jeśli masa spadkowa jest pusta.

Jak uniknąć roszczenia o zachowek skierowanego przez rodzeństwo?

Aby uniknąć skierowania przeciwko Pani roszczenia o zachowek przez rodzeństwo, jeśli któreś z rodziców zmarłoby przed upływem 10 lat (a zatem przed 2016 rokiem), rodzice powinni sporządzić testament, każde z osobna, najlepiej w formie notarialnej, wówczas zdecydowanie trudniej jest go podważyć. W treści testamentu pozostałe dzieci powinny zostać wydziedziczone, zaś przyczyna wydziedziczenia powinna w sposób jasny i nie budzący wątpliwości wynikać z testamentu (art. 1009 K.c.), oczywiście powinna być ona prawdziwa. Jak stanowi przepis art. 1008 K.c., spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka oraz rodziców prawa do zachowku (wydziedziczenie, łac. exheredatio), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (np. nie odwiedza w chorobie, nie wspiera w trudach życia, unika kontaktów, trwa w wieloletnim stanie konfliktu – przyp. aut.).

Nawet jeśli każde z rodzeństwa sporządziłoby teraz pisemne oświadczenie, w który zrzekłoby się roszczenia o zapłatę zachowku po ojcu i matce, w zamian za otrzymaną od Pani darowiznę pieniężną w postaci części ceny uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości, wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, nie wywołałoby ono żadnego skutku, nie można bowiem zrzec się nieistniejącego roszczenia. Roszczenie o zachowek oraz o uzupełnienie zachowku powstaje z dniem ogłoszenia testamentu, jeśli dziedziczenie następuje na jego podstawie, lub z dniem otwarcia spadku (art. 1007 K.c.) i przedawnia się z upływem pięciu lat od powyższych terminów. Dopóki więc każde z rodziców żyje, roszczenie o zapłatę zachowku nie może powstać.