Darowizna mieszkania dla wnuka a zachowek

Komu przysługuje roszczenie o zapłatę zachowku?

Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego zstępnym (Pana żona i jej siostra są zstępnymi), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się – jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Według § 2 art. 991 K.c.: „Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.

Kto jest zobowiązany do wypłaty zachowku?

Z powyższych przepisów wynika, że zobowiązany do zapłaty zachowku jest spadkobierca (wnuk teściowej spadkobiercą nie jest). Jednak z innych przepisów regulujących problematykę zachowku wynika, że również osoba, która otrzymała od spadkobiercy darowiznę doliczoną do spadku, ponosi odpowiedzialność za zapłatę zachowku.

W kwestii zachowku należy wziąć pod uwagę, prócz art. 991 Kodeksu cywilnego, także inne przepisy Kodeksu cywilnego, w szczególności art. 994, 1000 i 1001.

Według art. 993 K.c.: „Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów ani poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny uczynione przez spadkodawcę”.

Zgodnie z art. 994 § 1 K.c.: „Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku”.

Czy darowizna mieszkania dla wnuka będzie zaliczana do spadku przy obliczaniu zachowku?

Darowizna mieszkania dla wnuka uczyniona przez Pana teściową będzie zaliczana do spadku, jeżeli nie jest to drobna darowizna, zwyczajowo w danych stosunkach przyjęta (oczywiście darowizna nieruchomości taką nie jest) i jeżeli została dokonana mniej niż przed 10 laty, licząc od dnia śmierci teściowej (dnia otwarcia spadku).

Według art. 1000 § 1 K.c.: „Jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny”.

Jeżeli Pana teściowa nie pozostawiła nic w spadku, a cały swój majątek za życia przekazała darowizną na rzecz wnuka, a Pana żona i jej siostra nie otrzymały również żadnych darowizn od swojej matki, to ten przepis będzie miał zastosowanie.

Zgodnie z powyższymi przepisami przy obliczaniu zachowku do spadku po teściowej należy doliczyć darowizny, których teściowa dokonała za życia na rzecz swojej wnuczki.

Do spadku po matce Pana żony należy więc doliczyć nieruchomość, którą darowała wnukowi. Udział Pana żony w spadku po matce to 1/3 (jeżeli ma ona dwoje rodzeństwa oraz jej matka nie miała w chwili śmierci męża). Gdyby nie darowizna na rzecz wnuka, odziedziczyłaby ona właśnie udział 1/3 w nieruchomości.

Zachowek, jaki się należy Pana żonie, odpowiada więc wartości udziału 1/6 w nieruchomości (połowa z tego, co odziedziczyłaby, gdyby matka nie dokonała darowizny) lub 2/9 tej wartości, jeżeli w chwili śmierci matki Pana żona była trwale niezdolna do pracy (2/3 z 1/3).

Jak obliczyć sumę należnego zachowku?

Jeżeli założymy, że wartość darowanej nieruchomości to 200 000 zł, a teściowa nie pozostawiła żadnego innego majątku, który mógłby być dziedziczony, to Pana żona może żądać od wnuka jej matki kwoty 33 333 333 zł (1/6 z 200 000 zł) lub 44 444 444 zł (2/9 z 200 000 zł), jeżeli jest trwale niezdolna do pracy.

Należy podkreślić, że roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem trzech lat od chwili otwarcia spadku (chwili śmierci matki Pana żony).

Jakie są opłaty przy pozwie o zachowek?

Składając do sądu pozew o zachowek, należy go opłacić. Opłata od takiego pozwu wynosi 5% wartości przedmiotu sporu. Wartość przedmiotu sporu to kwota dochodzona w pozwie – jeżeli Pana żona będzie żądała 33 333 zł tytułem zachowku, to opłata od pozwu będzie wynosiła 1667 zł, a jeżeli kwoty 44 444 zł – to 2222 zł.

Pana żona i jej siostra mogą złożyć razem pozew o zachowek przeciwko wnukowi, z tym że każda powinna sformułować swoje żądanie osobno – np. w pkt 1 pozwu należy wskazać, że Pana żona domaga się zasądzenia od wnuka swojej matki na jej rzecz kwoty 33 333 zł tytułem zachowku po matce, a w pkt 2 – że siostra Pana żony również domaga się takiej kwoty.

W pozwie powódki mogą zawrzeć wniosek o zwolnienie ich z kosztów postępowania. Sąd zwolni je z tych kosztów, jeżeli wykażą, że nie są w stanie ponieść kosztów postępowania bez uszczerbku dla swojego koniecznego utrzymania i utrzymania swojej rodziny.

Do takiego wniosku należy dołączyć na urzędowym formularzu oświadczenie o stanie majątkowym. Sąd na podstawie tego oświadczenia wyda (lub nie) postanowienie o zwolnieniu powódek z kosztów.

Czy osoba bezrobotna będzie zwolniona z kosztów sądowych składając pozew o zachowek?

Bezrobocie samo w sobie nie stanowi podstawy do zwolnienia z kosztów – sąd weźmie pod uwagę całokształt sytuacji materialnej, osobistej i rodzinnej powódek.

W razie gdyby sąd nie zwolnił powódek z kosztów postępowania, Pana żona i jej siostra będą musiały uiścić opłatę od pozwu. Zasadą postępowania procesowego jest to, że przegrywający sprawę ponosi koszty postępowania i ma obowiązek zwrotu kosztów poniesionych przez stronę, która wygrała proces. Od tej zasady sąd może odstąpić jedynie w wyjątkowych i szczególnych przypadkach (zdarza się to rzadko).

Według art. 98 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego: „Strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu)”.

Według art. 100 K.p.c.: „W razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu”.

Czy pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa należy się zwrot kosztów?

Natomiast według art. 101 K.p.c.: „Zwrot kosztów należy się pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa, jeżeli nie dał powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu”, a według art. 102 K.p.c.: „W wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami”.

Przed złożeniem pozwu Pana żona, jak i jej siostra mogą wystosować do wnuka ich matki, który otrzymał darowiznę, wezwanie do zapłaty należnego im zachowku. W takim wezwaniu powinny wskazać, że w związku z darowizną dokonaną przez ich matkę na rzecz wnuka oraz tym, one że nie otrzymały w spadku ani w darowiźnie należnego im zachowku, żądają od wnuka zapłaty kwoty 33 333 zł lub 44 444 zł (jeżeli któraś z nich jest trwale niezdolna do pracy) tytułem zachowku. Powinny wyznaczyć wnukowi termin do zapłaty, np. 2 tygodnie lub 1 miesiąc od dnia doręczenia mu wezwania do zapłaty.

Przedsądowe wezwanie do wypłaty zachowku

Wystosowanie takiego wezwania sprawi, że jeżeli wnuk się do niego nie zastosuje i nie zapłaci należnego Pana żonie i jej siostrze zachowku, to w przypadku złożenia pozwu do sądu będzie oczywiste, że pozwany dał powód do wytoczenia powództwa, co jeszcze bardziej uzasadni obciążenie strony przegranej kosztami postępowania poniesionymi przez powódki.

W pozwie Pana żona i jej siostra powinny wskazać przedmiot darowizny dla wnuka (dołączyć odpis księgi wieczystej, umowę darowizny, jeżeli taką posiadają), postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po ich matce, a także inne okoliczności ważne dla sprawy – że darowizna została dokonana mniej niż 10 lat przed śmiercią ich matki, że w spadku matka nie pozostawiła majątku, a przedmiot darowizny wyczerpywał cały lub prawie cały majątek matki.