Darowizna dla dzieci a skarga pauliańska

Darowizna na dzieci przed wydaniem decyzji przez Urząd Kontroli Skarbowej

Z pytania wnioskuję, że rozporządził Pan majątkiem (dokonał darowizny) na rzecz dzieci przed wydaniem przez Urząd Kontroli Skarbowej decyzji.

Istotna w powyższym stanie prawnym jest treść art. 527-529 Kodeksu cywilnego, przywołajmy ich treść:

„Art. 527. § 1. Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

§ 2. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

§ 3. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

§ 4. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Art. 528. Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Art. 529. Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny”.

Wyraźnie podkreślić należy, iż „niewypłacalność dłużnika musi istnieć w chwili wydania przez sąd orzeczenia o uznaniu czynności za bezskuteczną; nie można też mówić o niewypłacalności dłużnika, jeżeli mimo dokonania przez niego czynności prawnej pozostały majątek wystarcza na pokrycie długów, albo jeżeli na podstawie tej czynności, lub nawet niezależnej od niej, do majątku dłużnika weszły inne wartości, np. w wyniku umowy zamiany lub późniejszego obdarowania dłużnika przez inną osobę”*.

Dokonanie darowizny ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli

Za czynność nieodpłatną można w takiej sytuacji uznać sprzedaż za symboliczną złotówkę, a za czynność odpłatną darowiznę obciążoną poleceniem. O odpłatności lub nieodpłatności decydować przy tym będą zarówno kryteria obiektywne (wartość gospodarcza obu świadczeń), jak i kryteria subiektywne (w przypadku pretium affectionis). Jeżeli darowizna nie była obciążona np. poleceniem czynność taką uznać należy za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzyciela. UKS nie musi przy tym wykazywać, iż małoletni wiedzieli, czy też nawet przy zachowaniu należytej staranności mogli wiedzieć, że dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. W przedmiotowej sprawie występuje o tyle ciekawa sytuacja, że dłużnikiem, jak i osobą, która miałaby wskazywać na wolę osób trzecich, jest ta sama osoba. Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka.

Jednakże żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:

1. przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską;
2. przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.

Kiedy wierzyciel może żądać uznania czynności dłużnika za bezskuteczną?

W opisanym przez Pana przypadku mamy do czynienia z sytuacją, o której mowa w pkt 2. Ewentualna pozwana była nie tylko darczyńcą, ale także reprezentowała obdarowanych. W mojej ocenie to do rodziców odnosi się twierdzenie art. 528 K.c., zgodnie z którym wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Na niekorzyść świadczy także art. 529 K.c., zgodnie z którym, jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Z treści pytania wynika bowiem, iż darowizna doprowadziła w najlepszym wypadku do niewypłacalności.

Powyższe domniemanie jest wzruszalne. Wzruszalność domniemania, które ustawodawca przewidział w art. 529 K.c., oznacza, że nawet w przypadku darowizny dłużnik może się skutecznie bronić przed uznaniem czynności za bezskuteczną. Do obalenia domniemania niezbędnym będzie wykazanie, iż w chwili dokonania darowizny pozwany nie miał świadomości pokrzywdzenia wierzyciela. Warunkiem koniecznym do obalenia takiego domniemania jest wskazanie na sytuację, iż z dokonaniem darowizny zbiegło się zdarzenie niezależne od dłużnika, które pozbawiło go majątku. Innymi słowy prócz darowizny nastąpiła inna sytuacja, która uszczupliła majątek pozwanego.

Niewypłacalność dłużnika, której wykazanie spoczywa na wierzycielu (art. 6 K.c.), można dowodzić wszelkimi środkami. Chwilą dokonania darowizny jest chwila zawarcia umowy darowizny, a nie moment jej wykonania. W przedstawionym przez Pana przypadku wierzyciel, tj. UKS jako Skarb Państwa będzie miało ułatwione zadanie. Osobami trzecimi, a więc tymi, które skorzystały z czynności dokonanej przez dłużnika, są bowiem dzieci, a więc osoby będące w bliskim stosunku. Wierzycielom służy więc domniemanie, że wiedziały one, że dłużnik działał w celu uchronienia majątku przed egzekucją (art. 527 § 3 K.c.).

Mając na względzie okoliczności, które wynikają z pytania, należy dodać, że UKS w przypadku wytoczenia sprawy cywilnej będzie zwolnione z wykazywania, że czynność prawna dokonana przez dłużnika (tj. darowizna) krzywdzi go, tzn. narusza jego interesy. Zgodnie bowiem z treścią art. 529 K.c., kreującego tzw. domniemanie pokrzywdzenia, jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.

*Gurgul Stanisław, artykuł, „Rzeczpospolita”, PCD.1997.9.18