Darowizna zamiast testamentu

Darowizna jako skuteczna forma przeniesienia własności nieruchomości

Podaje Pan, że Pańska mama przed laty sporządziła testament, w którym uczyniła Pana swoim spadkobiercą. Natomiast trzy lata temu u notariusza mama przepisała Panu w darowiźnie mieszkanie. Dodał Pan przy tym, że darowizna nie została wpisana do księgi wieczystej. Tu wyjaśnię, że jest prawie pewne, że takie rozrządzenie majątkiem zostało jednak wpisane do księgi wieczystej. Proszę sprawdzić w akcie notarialnym – pod koniec powinien być zapis, że notariusz złoży wniosek o wpis przeniesienia własności do księgi wieczystej. Zapewne notariusz taki wniosek złożył, jest natomiast możliwe, że sąd dość długo tego wpisu nie dokonywał – czasem trzeba oczekiwać na wpis nawet około roku. Proszę zweryfikować aktualny stan księgi, jeśli akt notarialny został podpisany 3 lata temu, to raczej został Pan już wpisany do księgi jako właściciel, a jako podstawa wpisu została podana wymieniona umowa darowizny.

W tym miejscu przypomnijmy, na czym w sensie prawnym polega darowizna. Otóż przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku (art. 888 Kodeksu cywilnego; dalej „K.c.”). Prawo wymaga, aby przeniesienie własności nieruchomości odbyło się w formie aktu notarialnego (art. 158 K.c.). Co więcej, aby Pańska mama skutecznie darowała Panu mieszkanie, mieszkanie to musiało należeć do jej majątku. Po przepisaniu stał się Pan jego właścicielem, tym samym Pana mama utraciła uprawnienia właścicielskie. Od tamtej pory może Pan w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego, z wyłączeniem innych osób korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa (tak uprawnienia właścicielskie opisuje art. 140 K.c.). Może Pan pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy (np. dochody z najmu). W tych samych granicach może Pan rozporządzać rzeczą (tj. dokonać dalszej darowizny, sprzedać mieszkanie, ustanowić na nim obciążenia). Mama już takich możliwości nie ma, bo przestała być właścicielką mieszkania.

Testament zaczyna obowiązywać z chwilą śmierci spadkodawcy

Zajmijmy się teraz kwestią testamentu. Najważniejsze jest to, że testamentem rozrządza się swoim majątkiem na wypadek śmierci (art. 941 K.c.). Dopiero zatem po śmierci testatora rozrządzenia te mogą się uaktualnić. Jeśli w testamencie dana osoba spisała swoją wolę, ażeby mieszkanie stało się czyjąś własnością, przejdzie ono na własność tej osoby dopiero po śmierci spadkodawcy. Spadkobierca otrzyma jednak tylko to, co na własność posiadał w chwili śmierci spadkodawca – nie można rozrządzić czymś, czego się nie ma, co pozostaje własnością innej osoby.

Jako właściciel mama miała pełne prawo darować Panu mieszkanie. W chwili jej śmierci jednak mieszkanie nie będzie już jej własnością i jego własność nie będzie mogła przejść na spadkobierców, także tych testamentowych – bowiem mieszkanie już należy do Pana. To, że w spisanym przez mamę przed laty testamencie było rozrządzenie mieszkaniem, w żaden sposób Pana prawa własności nie umniejsza. W chwili śmierci mamy Pan pozostanie właścicielem (zakładam, że mama przepisała Panu mieszkanie na majątek osobisty, względnie nic nie wskazano w akcie notarialnym – wtedy też wchodzi ono do majątku osobistego nawet gdy ma Pan wspólność majątkową z żoną), a testament w zakresie rozrządzenia mieszkaniem będzie nieskuteczny (ważny, bo przesłanki nieważności są inne, ale nie wywoła skutku, jaki w chwili sporządzenia był w nim zamierzony).

Odwołanie testamentu przez przyszłego spadkodawcę

Nadmienię, że spadkodawca może też w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia (art. 943 K.c.). Odwołanie może nastąpić w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynikać będzie wola odwołania jego postanowień (art. 946 K.c.). Jeśli natomiast spadkodawca sporządzi nowy testament, nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegną odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu (art. 947 K.c.).

Podaje Pan, że jedynym majątkiem mamy było tylko mieszkanie. W takim wypadku, jeśli mieszkanie zostało zbyte, nie ma potrzeby odwoływania testamentu, bo spadkobierca, czyli Pan, niczego na jego podstawie nie nabędzie. Jeśli jednak mama nie miałaby woli, by w ogóle jako jej spadkobierca był wskazany Pan, może testament odwołać.

Podsumowując tę część naszych rozważań: Testament Pana mamy jest nadal ważny, o ile jest powołany spadkobierca. Jeśli testament wyczerpuje prawie cały spadek, to uznaje się, że to spadkobierca do całości spadku. Zatem po śmierci mamy testament powinien zostać odczytany i sąd orzeknie, że nabył Pan spadek. Jednak już na etapie działu spadku nie będzie czego dzielić – spadek będzie „pusty”. Nawet jeśli testament będzie podważony, nie ma to znaczenia dla darowizny, która została dokonana – Pan jest właścicielem na mocy umowy darowizny, nie stanie się Pan nim na mocy testamentu.