Mieszkanie w zamian za opiekę a zachowek dla rodzeństwa

Darowizna od rodziców a zachowek

Dla objaśnienia kwestii związanych z darowizną od rodziców i z zachowkiem zacznijmy od przywołania odpowiednich przepisów Kodeksu cywilnego (K.c.).

Stosownie do art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego – zstępnym (dzieci, wnuki itd.), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (art. 991 § 2 K.c.).

Darowizna dla jednego z dzieci a zachowek

Pani siostra jest niewątpliwie osobą uprawnioną do zachowku po zmarłych rodzicach. Siostra może ubiegać się o zachowek w przypadku, gdy nie otrzymała go w wyniku darowizny (rodzice nie przekazali jej w darowiźnie żadnych przedmiotów majątkowych) ani w wyniku dziedziczenia (rodzice nie pozostawili w spadku żadnych przedmiotów spadkowych). Siostra ewentualnie może też się ubiegać o uzupełnienie zachowku, jeżeli otrzymała darowiznę od rodziców lub nabyła w spadku jakieś przedmioty majątkowe, ale nie pokrywają one należnego jej zachowku.

Jak obliczyć zachowek?

Przy obliczaniu zachowku należnego siostrze należy uwzględnić darowizny, jakich dokonali rodzice za swojego życia. Darowizny uczynione przez spadkodawcę dolicza się bowiem do spadku przy obliczaniu zachowku.

Według art. 993 K.c. przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny uczynione przez spadkodawcę.

Art. 994 § 1 K.c. wskazuje natomiast, iż przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

Czy darowizna jest doliczana do spadku?

Odpowiedzialność za zapłatę zachowku ponoszą nie tylko spadkobiercy, ale również osoby, które otrzymały od spadkodawcy darowizny doliczane do spadku.

Stosownie do art. 1000 § 1 K.c., jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

Dla obliczenia zachowku po Pani rodzicach należy do spadku po każdym z nich doliczyć darowizny, jakich dokonali oni za swojego życia. Z pewnością do spadku należy doliczyć darowiznę na Pani rzecz.

Jeżeli nieruchomość wchodziła w skład majątku wspólnego małżeńskiego rodziców, to należy uznać (ze względu na domniemanie równości udziałów małżonków w majątku wspólnym), że każdy z rodziców podarował Pani po 1/2 udziału w nieruchomości.

Czy zachowek oblicza się oddzielnie po śmierci każdego z rodzica?

Zachowek będzie obliczany po śmierci każdego rodzica oddzielnie:

1. Po śmierci ojca:

Jeżeli przyjąć, że Pani ojciec nie pozostawił nic w spadku, to podstawą obliczenia zachowku będzie 0 (wartość spadku) + wartość 1/2 darowanej nieruchomości.

Jeżeli przyjąć, że ojciec nie pozostawił testamentu i miał 7 dzieci oraz małżonkę w chwili jego śmierci, to spadek po nim nabyli spadkobiercy ustawowi – żona ojca (1/4 udziału) oraz Pani z rodzeństwem, każdy po 3/28. Siostra może więc żądać zachowku o wartości 3/56 spadku (1/2 z 3/28) lub 6/84 (2/3 z 3/28), jeżeli jest trwale niezdolna do pracy.

2. Po śmierci mamy:

Jeżeli przyjąć, że Pani mam nie pozostawiła nic w spadku, to podstawą obliczenia zachowku będzie 0 (wartość spadku) + wartość 1/2 darowanej nieruchomości.

Jeżeli przyjąć, że mama nie pozostawiła testamentu i miała 7 dzieci na dzień śmierci, to spadek po niej spadek nabyli spadkobiercy ustawowi – dzieci, każdy po 1/7.

Siostra może więc żądać zachowku o wartości 1/14 spadku (1/2 z 1/7) lub 2/21 (2/3 z 1/7), jeżeli jest trwale niezdolna do pracy od wartości spadku po mamie (w tym i wartości 1/2 darowizny).

Wartość otrzymanych przez uprawnionych do zachowku darowizn lub spadku obniża należny zachowek.

Siostra ma 5 lat, żeby dochodzić zachowku po śmierci każdego z rodziców. Jeśli spadkodawca pozostawił testament, to zachowek się przedawnia po upływie 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu.

W Pani sytuacji radziłabym porozumieć się z siostrą, bo sprawa sądowa to dodatkowe koszty dla Pani.