Darowizna w trakcie małżeństwa a podział majątku

Podział dobytku – po rozwodzie z żoną

Nieruchomość należy do Pana i do Pana żony. Nie ma znaczenia, co Pan na niej zrobił, dobudował, czy zainstalował przed darowizną. Żona i Pan otrzymaliście nieruchomość w określonym stanie. W taki sposób zostanie poddana podziałowi.

Na razie nie ma Pan rozwodu, więc podział majątku i tak jest niemożliwy. Po ustaniu wspólności ustawowej żona będzie mogła wnieść o podział majątku.

Zgodnie z art. 567 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące postępowania w przedmiocie działu spadku, a zatem między innymi również art. 684 Kodeksu postępowania cywilnego.

Dostrzec należy, iż to, że współwłasność w częściach ułamkowych powstała po ustaniu współwłasności łącznej, jest współwłasnością o charakterze zbliżonym do współwłasności majątku spadkowego w rozumieniu art. 1035 Kodeksu cywilnego, do którego również przepisy o współwłasności stosuje się tylko odpowiednio.

Oznacza to, że w postępowaniu o podział wspólnego majątku pomiędzy byłymi małżonkami (art. 567 § 3 w związku z art. 684 Kodeksu postępowania cywilnego), sąd z urzędu rozstrzyga między innymi, co do składu i wartości majątku będącego przedmiotem podziału. Zasadą jest, że podział majątku wspólnego obejmuje składniki należące do tego majątku w dacie ustania wspólności oraz istniejące w chwili dokonywania podziału. Mówiąc inaczej, całość stosunków majątkowych podlega rozliczeniu według stanu na dzień ustania wspólności ustawowej, natomiast podziałowi podlega stan czynny masy majątkowej w chwili dokonywania podziału. Zasada ta odnosi się do wszystkich składników majątku wspólnego podlegającej podziałowi.

Ustalenie składu i wartości majątku wspólnego

Oznacza to, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd obowiązany jest z urzędu ustalić skład i wartość majątku wspólnego. Obowiązek ten ciąży także na sądzie odwoławczym, który w granicach zaskarżenia powinien – niezależnie od zarzutów apelacji – skontrolować prawidłowość postanowienia sądu pierwszej instancji w zakresie ustalonego przez niego składu i wartości majątku wspólnego stanowiącego przedmiot podziału.

Odwołanie darowizny

Mama mogłaby odwołać darowiznę. W sytuacji, gdy przedmiot darowizny wszedł do majątku objętego wspólnością ustawową, odwołanie jej z powodu niewdzięczności (art. 898 § 1 Kodeksu cywilnego) może być dokonane w stosunku do jednego z małżonków, także w stosunku do tego, który nie brał udziału w zawarciu umowy darowizny.

W razie odwołania darowizny w stosunku do jednego z małżonków rzecz darowana staje się przedmiotem współwłasności obojga małżonków w częściach równych, a darczyńca może żądać przeniesienia na niego udziału należącego do małżonka, w stosunku do którego darowiznę odwołał, gdyby zaś nie było to możliwe – zwrotu wartości tego udziału (art. 405).

Skuteczne odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego uchyla dotychczasowy stosunek prawny, a po stronie obdarowanego powstaje obowiązek zwrotu przedmiotu darowizny według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 898 § 2 w związku z art. 405 i nast.). Odwołanie darowizny ma zatem na celu pozbawienie umowy jej skutków prawnych i powrót do stanu poprzedniego. Ten sam cel występuje także w przypadku odwołania darowizny, gdy przedmiot darowizny został z woli stron umowy objęty wspólnością majątkową. Odwołanie darowizny tak uczynionej zakłada cofnięcie woli darczyńcy także co do wejścia przedmiotu darowizny do wspólnego majątku małżonków, odwołując bowiem darowiznę, darczyńca cofa swą wolę obdarowania małżonka i zarazem włączenia darowanej rzeczy do wspólnego majątku, w szczególności ze względu na skutki wspólności określone w art. 35 i nast. Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wobec tego, że w omawianej sytuacji oboje małżonkowie są obdarowani, darowizna może być odwołana nie tylko wtedy, gdy bezpośrednio obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności, ale także wtedy, gdy niewdzięczności tej dopuścił się drugi małżonek, pośrednio obdarowany. Z drugiej strony rażąca niewdzięczność tylko jednego z małżonków uzasadnia odwołanie darowizny tylko względem niego, nie uzasadnia natomiast odwołania także względem drugiego małżonka, co do którego brak podstaw do odwołania. Nie sposób bowiem przyjąć, aby ustrój wspólności majątkowej zmieniał w tym zakresie ustawowe uregulowanie umowy darowizny, m. in. co do dopuszczalności odwołania darowizny względem osoby, która okazała się wobec darczyńcy rażąco niewdzięczna.

Mama musiałaby udowodnić jednak rażącą niewdzięczność synowej.

Odwołanie darowizny jedynie względem synowej

Ustawa nie normuje także skutków odwołania względem jednego z małżonków darowizny, której przedmiot wszedł do majątku wspólnego małżonków. W drodze wykładni można jednak przyjąć, że następstwem skutecznego odwołania w takim przypadku darowizny jest ustanie co do przedmiotu darowizny wspólności ustawowej. Przedmiot darowizny zostaje wyłączony z ustawowej wspólności i staje się mieniem wspólnym obojga małżonków w ułamkowych częściach równych, a to stosownie do art. 42 i 43 § 1 Kodeksu rodzinnego, z tym że dzieje się to tylko co do określonego składnika majątku wspólnego.

Takie rozwiązanie wynika przede wszystkim z istoty postanowienia darczyńcy o włączeniu przedmiotu darowizny do majątku wspólnego małżonków w rozumieniu art. 33 pkt 2 oraz z istoty odwołania tak uczynionej darowizny. Skoro postanowienie to ma taki skutek, to odwołanie darowizny wywiera skutek odwrotny, oznacza bowiem cofnięcie oświadczenia o włączeniu jej przedmiotu do majątku wspólnego. Jeżeli zaś tak, to w miejsce współwłasności łącznej powstaje co do przedmiotu darowizny współwłasność w częściach ułamkowych.

Za takim rozwiązaniem przemawia także wzgląd na ochronę prawa darczyńcy do odwołania darowizny, tylko bowiem taka wykładnia umożliwia mu realizację tego prawa i przewidzianych w art. 898 § 2 Kodeksu cywilnego roszczeń związanych ze zwrotem przedmiotu odwołanej darowizny.