Darowizna od rodziców a podział majątku po rozwodzie

Przedmioty należące do majątku wspólnego małżonków

Uprzejmie wskazuję, że podstawę prawną do udzielenia odpowiedzi na zadane pytanie stanowi ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, w skrócie K.r.io. (Dz. U. z 2023 r., poz. 2809).

Z chwilą zawarcia małżeństwa zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Nadto na podstawie § 2 „Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 266, 321, 568, 695 i 875)”.

Ustrój ustawowy obligatoryjnie powstaje z mocy prawa i nie jest możliwe, aby małżonkowie w drodze umowy ustanowili bądź przywrócili wspólność ustawową. Z reguły przedmiotowy ustrój powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa, ale jest też możliwe jego powstanie w późniejszym terminie. Ustawodawca przyjął, że majątek wspólny małżonków tworzą przedmioty nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, z wyjątkiem tych, które enumeratywnie zaliczane są do majątków osobistych małżonków. Z analizowanej regulacji wynika, że regułą jest, iż o zaliczeniu nabytego przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego decyduje czas jego nabycia.

Zasadniczo do majątku wspólnego należą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej. Należy podkreślić, że w sytuacjach, kiedy nabycie prawa rozłożone jest w czasie, o przynależności do majątku wspólnego decyduje chwila definitywnego nabycia tego prawa w czasie trwania wspólności ustawowej. Zasadniczo o zaliczeniu danego przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego nie decyduje sposób jego nabycia. W konsekwencji przedmioty majątkowe mogą być nabyte w sposób pierwotny albo pochodny, także w drodze czynności prawnej, z mocy samego prawa, na podstawie decyzji administracyjnej, na mocy orzeczenia sądowego bądź wskutek innego zdarzenia.

Majątek osobisty małżonka

W kontekście Pani zapytania istotne jest podkreślenie, że przedmioty majątkowe należą do majątku wspólnego niezależnie od tego, czy nabyli je oboje małżonkowie, czy jedno z nich. Dodatkowo, jeśli przesłanki nabycia przedmiotu spełnia tylko jedno z małżonków, to nie ma przeszkód, aby nabyte prawo weszło do majątku wspólnego. Wyjątki od tej zasady wynikają z przepisów szczególnych. Dotyczy to np. nabycia nieruchomości przez cudzoziemca.

Warto w kontekście Pani zapytania wskazać na to, że zgodnie z art. 33 K.r.io. „Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej”.

Z uwagi jednak na to, że część środków będzie pochodziła z kredytu, który Pani zaciąga, to niestety jedyną możliwością jest ustanowienie przez Panią rozdzielności majątkowej małżeńskiej z małżonkiem. Wówczas dokonuje Pani transakcji nabycia nieruchomości i potem może Pani ponownie wrócić do ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej.

Wydziedziczenie rodzeństwa

Natomiast jeżeli chodzi o kwestię darowizny na Pani rzecz, to sytuacja tutaj jest bardziej skomplikowana. Najbezpieczniejszą formą dla Pani byłoby, aby również na rzecz rodzeństwa została poczyniona darowizna. Inną możliwością jest pozbawienie prawa do zachowku rodzeństwa przez rodziców.

Natomiast, aby można było skutecznie wydziedziczyć, to musi zaistnieć przesłanka wynikająca z przepisów. Zgodnie z art. 1008 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2023 r., poz. 1610) „Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych”.

Wydziedziczenie jest pojęciem prawnym, którego desygnatem jest instytucja uregulowana w art. 1008 Kodeksu cywilnego. W języku potocznym słowo to jest jednak często nieprawidłowo używane do określenia sytuacji, w której spadkodawca wyłączył spadkobiercę od dziedziczenia mocą testamentu (tzw. testament negatywny). Tymczasem treścią testamentu negatywnego jest wyłączenie danej osoby należącej do kręgu spadkobierców ustawowych od dziedziczenia ustawowego. Nie powoduje on jednak pozbawienia prawa do zachowku. W przeciwieństwie do wydziedziczenia dopuszczalność sporządzenia testamentu negatywnego nie jest ograniczona warunkami. Wydziedziczenie, jako dalej idące, zawsze natomiast wywołuje skutki tożsame ze skutkami testamentu negatywnego. Ani testament negatywny, ani wydziedziczenie nie wyklucza późniejszego uczynienia na rzecz danej osoby rozrządzenia testamentowego (np. zapisu windykacyjnego czy nawet powołania do spadku z testamentu).

Dokonanie wydziedziczenia obejmuje dwa skutki: pozbawienie zachowku oraz wyłączenie od dziedziczenia wydziedziczonego spadkobiercy, a zatem nie dochodzi on ani do dziedziczenia, ani nie przysługuje mu roszczenie o zachowek. Jest tak dlatego, że skutki wydziedziczenia są dalej idące, zatem mieszczą w sobie łagodniejszy skutek w postaci niedojścia do spadku. Skutki te zachowują jednak pewną niezależność, skoro bezskuteczność wydziedziczenia nie wpływa na skuteczność wyłączenia od dziedziczenia. Część doktryny dopuszcza trafnie możliwość dokonania wydziedziczenia częściowego, polegającego na obniżeniu sumy przypadającego uprawnionemu zachowku, albowiem zachowek, jako świadczenie pieniężne, ma charakter podzielny, a spadkodawca może pragnąć zastosować nieco łagodniejszą sankcję, np. odpowiednio do stopnia swojego poczucia krzywdy.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
2. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz.U. 1998 nr 137 poz. 887