Darowizna nieruchomości dla córki i darowizna pieniężna od córki a podatek

Darowizna a umowa sprzedaży

Darowizny – zarówno gotówkowe, jak i obejmujące nieruchomości – są w całości zwolnione od podatku, jeżeli dokonują się pomiędzy członkami najbliższej rodziny. Nie ulega zatem wątpliwości, że tego rodzaju czynności prawne są korzystne podatkowo z uwagi na ww. zwolnienie od podatku określone w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Tego samego nie można jednak powiedzieć o umowie sprzedaży, gdzie nie przewidziano zwolnienia w sytuacji, gdy taka odpłatna umowa jest dokonywana pomiędzy najbliższą rodziną. Ponadto zgodnie z art. 19 ustawy PIT strony mają obowiązek zachować ceny rynkowe w zakresie ustalenia przychodu ze sprzedaży nieruchomości.

Porównując zatem oba przypadki, bez wątpienia darowizna jest korzystniejsza niż umowa sprzedaży. Jednocześnie należy mieć na względzie, że sytuacja, w której jedna strona przekazuje prawo własności do nieruchomości, a druga strona określoną sumę pieniędzy, jest typowym przypadkiem umowy sprzedaży. Umowa sprzedaży podlegać może opodatkowaniu podatkiem PIT z perspektywy sprzedającego oraz podatkiem PCC z perspektywy kupującego.

W kontekście umów darowizny należy mieć na względzie, że zgodnie z art. 888 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) „umowa darowizny polega na nieodpłatnym przysporzeniu kosztem majątku darczyńcy”. Kluczowym elementem jest tutaj cecha nieodpłatności, czyli darczyńca nie otrzymuje nic w zamian od obdarowanego.

Ocena czynności prawnej przez US

W świetle powyższych rozważań warto wskazać, że zgodnie z art. 199a Ordynacji podatkowej:

„§ 1. Organ podatkowy, dokonując ustalenia treści czynności prawnej, uwzględnia zgodny zamiar stron i cel czynności, a nie tylko dosłowne brzmienie oświadczeń woli złożonych przez strony czynności.

§ 2. Jeżeli pod pozorem dokonania czynności prawnej dokonano innej czynności prawnej, skutki podatkowe wywodzi się z tej ukrytej czynności prawnej.

§ 3. Jeżeli z dowodów zgromadzonych w toku postępowania, w szczególności zeznań strony, chyba że strona odmawia składania zeznań, wynikają wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe, organ podatkowy występuje do sądu powszechnego o ustalenie istnienia lub nieistnienia tego stosunku prawnego lub prawa”.

Zatem fiskus został wyposażony w narzędzie do oceny skutków podatkowych według właściwej, a nie pozornej czynności prawnej. Na podstawie art. 199a Ordynacji podatkowej organ może zatem ocenić, że wcale nie doszło do dwóch darowizn, lecz do umowy sprzedaży i konsekwencje podatkowe wyprowadzi na podstawie umowy sprzedaży.

Pozorna czynność prawna

Z czynnością pozorną będziemy mieć do czynienia, gdy w istocie strony nie chcą wywołać skutków prawnych z czynności ujawnionej bądź chcą wywołać skutki inne, niż w pozornej czynności deklarują. Chcą przy tym wywołać u osób trzecich wrażenie, że dokonana została ujawniona czynność prawna.

W wyroku z dnia 14 czerwca 2006 r. (sygn. akt K 53/05) Trybunał Konstytucyjny wyjaśnił, że organ podatkowy oraz organ kontroli skarbowej mogą co do zasady samodzielnie ustalać istnienie lub nieistnienie stosunku prawnego lub prawa. Obowiązek wystąpienia do sądu powstaje dopiero wtedy, gdy zgromadzony materiał dowodowy pozostawia wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa.

Podobnie też twierdził WSA w Bydgoszczy w wyroku z dnia 14 lutego 2023 r., sygn. akt I SA/Bd 653/22: „Organ podatkowy nie ma uprawnień do podważenia skuteczności aktu notarialnego sporządzonego przez notariusza, również co do ważności czynności prawnej powinien wypowiedzieć się sąd powszechny, a nie organ podatkowy. Niemniej ma kompetencje do oceny skutków czynności prawnych na gruncie prawa podatkowego (art. 199a § 1 O.p.)”.

Zbadanie treści zawartych umów przez organ podatkowy

Obowiązek wystąpienia do sądu powstaje dopiero wtedy, gdy zgromadzony materiał dowodowy pozostawia wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Jeżeli wątpliwości takie nie powstają, a w szczególności, jeżeli zgodne twierdzenia stron znajdują potwierdzenie w innych zebranych dowodach, dany organ nie ma obowiązku wystąpienia do sądu i może samodzielnie rozstrzygnąć kwestię istnienia stosunku prawnego lub prawa dla potrzeb prowadzonego postępowania.

Warto pamiętać, że art. 199a Ordynacji podatkowej nie wyklucza dokonania przez organy podatkowe samodzielnego badania treści umów. Do obowiązków organów podatkowych należy ustalenie rzeczywistego przebiegu transakcji pomiędzy podmiotami gospodarczymi w aspekcie podatkowym i w tym zakresie organ podatkowy jest władny oraz kompetentny uznać, że była to umowa sprzedaży (z konsekwencjami w postaci potencjalnego podatku PIT oraz PCC wraz z odpowiedzialnością z Kodeksu karnego skarbowego za niezadeklarowanie podatku) pod pozorem dwóch darowizn.

Naturalnie powyższe pozostaje w kategoriach ryzyka. Jest to możliwość, którą organ podatkowy może zmaterializować, jednakże nie jesteśmy w stanie przewidzieć, czy rzeczywiście dojdzie do zastosowania art. 199a Ordynacji podatkowej. Równie dobrze organ może ocenić, że nie dostrzega w tym zakresie pozorności czynności i nie podejmie żadnych kroków.