Darowizna na rzecz dzieci we wspólności majątkowej a podział majątku

Trwanie wspólności ustawowej wyklucza podział majątku

Okrojona odpowiedź na Pańskie pytanie – z zakresu Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.) – mogłaby nawet ograniczać się do zacytowania art. 35 K.r.o.: „W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku”. Pan prawdopodobnie potrzebuje odpowiedzi szerszej, więc zapraszam do dalszej lektury.

Podatek od darowizny w najbliższej rodzinie

Przed powrotem do zagadnień dotyczących „majątku wspólnego” odnoszę się do Pańskiego pytania z zakresu ustawy o podatku od spadków i darowizn, w której uregulowano nieco więcej niż zaakcentowane w jej tytule dwa podatki: podatek od spadków oraz podatek od darowizn. Pan wskazał na wolę dokonania darowizny, więc w zakresie prawnej konstrukcji umowy darowizny (art. 888 i następne Kodeksu cywilnego, dalej „K.c.”) Pan byłby darczyńcą. To ważna okoliczność, np. z zakresu prawa podatkowego. Chodzi o to, że opodatkowaniu podlega nabycie prawa majątkowego, praw majątkowych (np. na podstawie umowy darowizny); nabywcą jest obdarowany (a nie darczyńca!), więc podatnikiem jest obdarowany (a nie darczyńca!). Jeżeli Pan dokona darowizny, to obowiązki podatkowe będą obciążały obdarowanego – albo poszczególnych obdarowanych (w przypadku obdarowania więcej niż jednej osoby). W przypadku obdarowania człowieka niepełnoletniego, niepełnoletni podatnik powinien być reprezentowany przez osobę pełnoletnią; na ogół przedstawicielem ustawowym dziecka niepełnoletniego jest jego rodzic (art. 98 K.r.o.) – w wielu sytuacjach wystarcza reprezentowanie dziecka (niepełnoletniego) przed jednego rodzica. Szeroka kategoria „obowiązki podatkowe” obejmuje nie tylko obowiązek zapłacenia podatku. Do obowiązków podatkowych zalicza się między innymi, np. zgłoszenie przyjęcia darowizny. Terminowe zgłoszenie przyjęcia darowizny jest niezbędne do skorzystania ze zwolnienia podatkowego na podstawie art. 4a tej ustawy (co dotyczy np. darowizn na rzecz dzieci).

Gdyby doszło do dokonania darowizny (przynajmniej jednej), to – w przypadku woli skorzystania ze zwolnienia podatkowego, przewidzianego w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn – to należałoby terminowo zgłosić nabycie darowizny naczelnikowi urzędu skarbowego; brak zgłoszenia przyjęcia darowizny traktowane jest jako przejaw woli zapłacenia podatku. Proszę zastanowić się nad tym, czy Pańską (Państwa) wolę jest (byłoby) skorzystanie ze zwolnienia podatkowego (na podstawie art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn). W przypadku niekorzystania z tegoż zwolnienia podatkowego szczególnie przyda się zestawienie aspektów majątkowych z artykułami: 14 i 15 ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Majątek wspólny małżonków i majątki odrębne

Proponuję wykonać „remanent majątkowy” – zestawiając sytuację zarobkową i majątkową z przepisami o zagadnieniach majątkowych w małżeństwie (art. 31 i następne K.r.o.). Także w przypadku ustawowego ustroju majątkowego (art. 31 i następne K.r.o.) – czasem zwanego „wspólnością majątkową małżeńską” – poza tymże ustrojem majątkowym małżeńskim małżonkom może przysługiwać majątek odrębny (dawniej oficjalnie zwany „majątkiem osobistym”). Jeżeli określone składniki majątkowe zaliczają się do Pańskiego majątku osobistego, to wolno Panu samodzielnie nimi rozporządzać; dotyczyć to może (tytułem przykładu) udziałów we współwłasności ułamkowej, którymi wolno rozporządzać samodzielnie (art. 198 K.c.), nawet bez powiadamiania o tym pozostałych współwłaścicieli. Jednakże dyspozycja art. 35 K.r.o. jest jednoznaczna – dlatego prawnie wykluczone jest rozporządzanie składnikami wspólności majątkowej małżeńskiej przed jednego z małżonków. Wspólność majątkowa małżeńska jest jednym z przejawów wspólności majątkowej – ogólnie wskazanego w art. 196 K.c. wariantu współwłasności (od art. 195 do art. 221 K.c.). Ustanowiony w art. 35 K.r.o. zakaz może „zamykać sprawę” lub skłaniać do szukania „wariantu alternatywnego” – prowadzącego do kresu „wspólności ustawowej małżeńskiej”.

Rozwód albo separacja

Dotyczące spraw cywilnych o rozwód i o separację przepisy prawne skoncentrowano w art. 436 i następnych Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.). W takich sprawach wolno formułować także inne żądania (poza żądaniem głównym – o orzeczenie separacji lub rozwodu); dotyczy to (tytułem przykładu): alimentacji (art. 128 i następne K.r.o.), żądania wsparcia na rzecz (byłego) małżonka (art. 60 K.r.o.), zagadnień majątkowych. Co ważne, sprawy majątkowe małżeńskie mogą być regulowane bez występowania o separację lub o rozwód – także na drodze sądowej (nawet niekiedy niejako równolegle do odrębnego procesu o separację lub o rozwód).

Małżonkom wolno zawrzeć umowę majątkową małżeńską (art. 47 i następne K.r.o.) – zwaną dość często „intercyzą”; umowę taką należy zawrzeć w formie aktu notarialnego (art. 47 K.r.o.) – chodzi o wymóg zachowania formy prawnej pod rygorem nieważności (art. 73 K.c.). Wolno również wystąpić do sądu o orzeczenie przymusowego ustroju majątkowego (art. 52 i następne K.r.o.).

Przymusowy ustrój majątkowy jest odpowiednikiem rozdzielności majątkowej małżeńskiej (czyli jednego z umownych ustrojów majątkowych małżeńskich). Swoimi składnikami majątkowymi wolno rozporządzać samodzielnie.

Zdarzają się różne sytuacje – między innymi, w postępowaniach sądowych. Każdej ze stron postępowania sądowego przysługuje prawo do sądu. Przejawem korzystania z prawa do sądu jest odpowiednia aktywność (art. 230 K.p.c.). Bardzo ważne (zwłaszcza w prawach rzeczywiście spornych) jest wywiązanie się z prawnego obowiązku wykazania faktów (okoliczności), z których wywodzi się skutki prawne (art. 6 K.c., art. 232 K.p.c.). Nie sposób z góry przewidzieć, jakie żądania lub wnioski przedstawi któraś ze stron (np. w procesie o separację lub o rozwód); żądania mogą np. dotyczyć zagadnień majątkowych, np. w przypadku zbycia przez jednego małżonka pojazdu (na tegoż małżonka zarejestrowanego), jeżeli taki składnik majątkowy należał do „majątku wspólnego” lub doszło do „przesunięć majątkowych” między „majątkiem wspólnym” a majątkiem osobistym (odrębnym) małżonka (art. 45 K.r.o.). Czasem ktoś domaga się orzeczenia, że jemu przysługuje więcej niż połowa udziałów we wspólności majątkowej małżeńskiej (art. 43 K.r.o.).

Proszę unikać założenia, jakoby darowanie jakichś składników majątkowych dzieciom miało (a zwłaszcza „musiało mieć”) wpływ na zmniejszenie (zakresu) obowiązku alimentacyjnego (art. 128 i następne K.r.o.). Praktycznie rzecz biorąc, dochody (i to odpowiednio wysokie) z takowego składnika majątkowego (np. z wynajmowanego mieszkania) mogą znacząco wpłynąć na wysokość obowiązku majątkowego.

Dopóki potencjalni obdarowani (Pańskie córki) są niepełnoletni (nawet tylko jedno z nich), to ustanowienie służebności przez nich mogłoby stanowić dodatkowe wyzwanie.