Darowizna dla rodzica a późniejsze koszty jego opieki w domu pomocy społecznej

Postępowanie o umieszczenie w domu pomocy społecznej

W pierwszej kolejności wskazuję, że czym innym jest dom seniora, a czym innym dom pomocy społecznej. Dom seniora to firma – z firmą podpisuje się umowę – i to osoba podpisująca umowę powinna zobowiązać się do opłaty, niemniej jednak trzeba sprawdzić, czy mają jakiś swój regulamin lub co będzie napisane w umowie. Bardzo często do tego typu domów stosuje się przepisy obowiązujące przy okazji umieszczenia w DPS – zdarzają się jednak wyjątki. Co do zasady jednak bliscy partycypują w kosztach takiego utrzymania.

Dom pomocy społecznej jest jednostką organizacyjną pomocy społecznej (zakładem administracyjnym) świadczącą całodobową opiekę na rzecz osób, które z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności nie mogą samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu i którym nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych. Według art. 55 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej dom pomocy społecznej świadczy usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne na poziomie obowiązującego standardu, w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób w nim przebywających (mieszkańców domu), uwzględniając przy tym wolność, intymność, godność i poczucie bezpieczeństwa mieszkańców oraz stopień ich fizycznej i psychicznej sprawności.

Postępowanie o umieszczenie w domu pomocy społecznej odbywa się zasadniczo w dwóch trybach. Pierwszy z nich, na wniosek osoby zainteresowanej (zwany też dobrowolnym, tj. za jej wyraźną zgodą), uregulowany został w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej oraz rozporządzeniach wykonawczych do ustawy. Drugi, na podstawie orzeczenia sądu opiekuńczego (zwany też przymusowym, albowiem umieszczenie odbywa się bez zgody osoby umieszczanej), na podstawie przepisów zawartych w ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego – w zakresie objętym pytaniem ten tryb jest właściwy.

Zatem umieszczenie w domu pomocy społecznej może mieć charakter dobrowolny (art. 38 ZdrPsychU) albo przymusowy (art. 39 ZdrPsychU). Opiekun, po uzyskaniu zezwolenia sądu, może złożyć stosowny wniosek o skierowanie osoby pozostającej pod jego opieką do domu pomocy społecznej. Przyjęcie do domu pomocy społecznej następuje z reguły na czas nieokreślony, chyba że osoba zainteresowana lub jej przedstawiciel ustawowy wnoszą o co innego (inaczej w wypadku domów pomocy społecznej dla osób uzależnionych od alkoholu). W razie braku wolnych miejsc zainteresowanego wpisuje się na listę oczekujących oraz powiadamia o przewidywanym terminie oczekiwania na umieszczenie w placówce. Termin oczekiwania nie ma zastosowania do osób psychicznie chorych, które umieszcza się w placówce niezwłocznie.

Sąd opiekuńczy orzeka także o skierowaniu do domu pomocy społecznej osoby wymagającej takiego skierowania, jeśli ze względu na swój stan psychiczny nie jest ona zdolna do wyrażenia na to zgody (art. 39 ust. 3 ZdrPsychU).

Kto płaci za pobyt osoby z rodziny w DPS?

Dom pomocy społecznej zapewnia warunki lokalowe i bytowe swoim mieszkańcom. Poza dachem nad głową oraz wyżywieniem mieszkańcy DPS korzystają z usług pielęgnacyjnych, opiekuńczych oraz pomocy medycznej. Pobyt w DPS wiąże się z odpłatnością, a szczegółowy sposób ustalania jej wysokości reguluje ustawa o pomocy społecznej oraz wydane na jej podstawie akty wykonawcze (rozporządzenia).

W art. 61 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej (dalej: PomSpołU) określono kolejność osób zobowiązanych do wnoszenia opłaty za pobyt w DPS. Zobowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w DPS są w kolejności:

1) mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich – przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,

2) małżonek, zstępni przed wstępnymi,

3) gmina, z której osoba została skierowana do DPS.

Zgodnie z art. 61 ust. 2 PomSpołU opłatę za pobyt w DPS wnoszą:

1) mieszkaniec domu, nie więcej jednak niż 70% swojego dochodu, a w przypadku osób małoletnich – przedstawiciel ustawowy z dochodu dziecka, nie więcej niż 70% tego dochodu;

2) małżonek, zstępni przed wstępnymi – zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2, zatem biorąc pod uwagę wysokość dochodów i możliwości:

a) w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jeżeli dochód jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej; kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być jednak niższa niż 300% tego kryterium,

b) w przypadku osoby w rodzinie, jeżeli posiadany dochód na osobę w rodzinie jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym zastrzeżeniem, że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie;

3) gmina, z której osoba została skierowana do DPS – w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w DPS a opłatami wnoszonymi przez osoby, o których mowa w art. 61 ust. 2 pkt 1 i 2 PomSpołU.

Członkowie rodziny i gmina nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec DPS ponosi pełną odpłatność. Ich obowiązek powstaje dopiero wtedy, gdy kwota 70% dochodu mieszkańca jest niższa od odpłatności za pobyt w DPS.

Jak wskazałam wyżej, drugi etap obciążania obowiązkiem ponoszenia odpłatności za pobyt mieszkańca w DPS obejmuje małżonka mieszkańca, zstępnych oraz wstępnych mieszkańca. Jest to etap kontrowersyjny z uwagi na to, że stosowną opłatę reguluje umowa między zobowiązanymi osobami a kierownikiem OPS. Wydaje się, że celem ustawodawcy było umożliwienie małżonkowi, zstępnym i wstępnym swobodnego zadeklarowania sumy pieniężnej w zależności od ich możliwości płatniczych.

Obowiązek ponoszenia opłat za pobyt w DPS

Wprowadzenie do PomSpołU zapisu o umownym ustaleniu opłat wywoływało w przeszłości wiele trudności interpretacyjnych, przede wszystkim w egzekwowaniu opłat od członków rodziny w sytuacji, gdy opłaty te zostały wniesione zastępczo przez gminę, z której osoba została skierowana do DPS, a osoby zobowiązane do uiszczenia odpłatności odmawiały współpracy z OPS i zawarcia stosownej umowy.

Próby polegające na kierowaniu przez organy gminy pozwów o ustalenie obowiązku prawnego po stronie zobowiązanej do sądów powszechnych zostały przerwane po wydaniu przez SN orzeczenia w tej sprawie.

Niedopuszczalna jest droga sądowa w sprawach o zwrot wydatków poniesionych zastępczo przez gminę w przypadku niewywiązywania się z obowiązku opłaty za pobyt w DPS przez osoby, o których mowa w art. 61 ust. 2 pkt 2 PomSpołU (uchw. SN z 29.10.2009 r., sygn. akt III CZP 77/09).

Przez wiele lat w orzecznictwie sądów administracyjnych zarysowały się dwie rozbieżne linie co do wykreowania się obowiązku ponoszenia opłaty za pobyt w DPS (wyr. WSA w Gliwicach z 12.10.2015 r., sygn. akt IV SA/Gl 129/15). Zgodnie z pierwszym z poglądów przewidziany w art. 61 ust. 1 PomSpołU obowiązek wnoszenia opłat za pobyt w DPS musi być skonkretyzowany i zindywidualizowany w stosunku do każdej z osób, które miałyby takie opłaty ponosić. W tym przypadku konkretyzacja następuje albo w drodze umowy z art. 103 ust. 2 PomSpołU, albo podstawą powinna być decyzja administracyjna wydana zgodnie z art. 59 ust. 1 PomSpołU (zob. wyr. NSA: z 9.6.2010 r., sygn. akt I OSK 204/10; z 30.10.2012 r., sygn. akt I OSK 653/12; z 13.9.2013 r., sygn. akt I OSK 2726/12; z 19.6.2015 r., sygn. akt I OSK 62/14; z 16.6.2016 r., sygn. akt I OSK 3187/14; z 24.8.2016 r., sygn. akt I OSK 20/15; z 14.6.2016 r., sygn. akt I OSK 3163/14; z 16.6.2016 r., sygn. akt I OSK 2304/14; z 14.10.2016 r., sygn. akt I OSK 379/15).

Inaczej mówiąc, jeżeli odpłatność nie zostanie ustalona w drodze umowy, powinna zostać wydana decyzja ustalająca wysokość opłat w stosunku do osób wymienionych w art. 61 ust. 1 pkt 2 PomSpołU. Dopiero wtedy, w przypadku nieuiszczenia odpłatności przez osoby zobowiązane, należy wydać decyzję o zwrocie kosztów poniesionych przez gminę zastępczo, na podstawie art. 104 ust. 3 w zw. z art. 61 ust. 3 PomSpołU.

Zgodnie z drugim poglądem obowiązek członków rodziny osoby umieszczonej w placówce uiszczenia opłat wynika z mocy ustawy, a nie z umowy z art. 103 ust. 2 PomSpołU. Według tej teorii umowa nie kreuje obowiązku ponoszenia odpłatności, a jedynie służy do określenia wysokości opłat wnoszonych za pobyt mieszkańca. W sytuacji uchylenia się od tego obowiązku przez osoby zobowiązane właściwą drogą wyegzekwowania takiej należności przez gminę jest wydanie decyzji na podstawie art. 104 ust. 3 w zw. z art. 61 ust. 3 PomSpołU (zob. wyr. NSA z 15.1.2010 r., sygn. akt I OSK 1171/09; z 14.9.2011 r., sygn. akt I OSK 666/11).

W związku z wyżej wymienionymi wątpliwościami na wniosek prokuratora generalnego NSA w Warszawie podjął uchwałę w składzie 7 sędziów, mającą na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych.

Obowiązek wnoszenia, przez osoby wskazane w art. 61 ust. 1 pkt 2 PomSpołU, opłat za pobyt w DPS umieszczonej w nim osoby, a w konsekwencji wydanie decyzji o zwrocie kosztów poniesionych zastępczo przez gminę na podstawie art. 104 ust. 3 w zw. z art. 61 ust. 3 PomSpołU, wymaga uprzedniego skonkretyzowania i zindywidualizowania tego obowiązku, począwszy od dnia jego powstania w stosunku do każdej ze zobowiązanych osób w decyzji administracyjnej o ustaleniu opłaty wydanej na podstawie art. 59 ust. 1 w zw. z art. 61 ust. 1 i 2 PomSpołU lub w drodze umowy zawartej na podstawie art. 103 ust. 2 w zw. z art. 61 ust. 1 i 2 oraz art. 64 PomSpołU [uchw. NSA(7) z 11.6.2018 r., sygn. akt I OPS 7/17].

Tezy przedstawione w uchwale znajdują również odzwierciedlenie w ZmPomSpołU19. W art. 1 pkt 7 ZmPomSpołU19 do art. 61 PomSpołU dodano ust. 2d–2f w brzmieniu:

„2d. W przypadku odmowy przez osoby, o których mowa w ust. 1 pkt 2, zawarcia umowy, o której mowa w art. 103 ust. 2, wysokość ich opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej ustala w drodze decyzji organ gminy właściwej zgodnie z art. 59 ust. 1, z uwzględnieniem ograniczeń, o których mowa w ust. 2 pkt 2 i art. 103 ust. 2.

2e. W przypadku odmowy przez osoby, o których mowa w ust. 1 pkt 2, zawarcia umowy, o której mowa w art. 103 ust. 2 oraz niewyrażenia zgody na przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, wysokość ich opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej ustala, w drodze decyzji, organ gminy właściwej zgodnie z art. 59 ust. 1, w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatą wnoszoną przez mieszkańca domu i opłatami wnoszonymi przez inne osoby obowiązane, o których mowa w ust. 1 pkt 2.

2f. Wysokość opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej, o której mowa w ust. 2e, ustala się proporcjonalnie do liczby osób obowiązanych do jej wnoszenia”.

Zmieniono również w następujący sposób art. 61 ust. 3 PomSpołU:

„3. W przypadku niewywiązywania się osób, o których mowa w ust. 2 pkt 1 i 2 oraz ust. 2a, z obowiązku opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej, ustalonego w decyzji lub umowie, o której mowa w art. 103 ust. 2, opłaty te zastępczo wnosi gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej. Wydatki gminy podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Przepis art. 104 ust. 3–8 stosuje się odpowiednio”.

Zwolnienie z opłat za DPS

Wskazuję, że występują przesłanki, kiedy organ musi zwolnić daną osobę z omawianych opłat. Po pierwsze, ma to miejsce, gdy przedstawi się organowi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu mieszkańca DPS władzy rodzicielskiej nad zobowiązanym do ponoszenia opłat. Wówczas należy dodatkowo oświadczyć, iż władza rodzicielska nie została przywrócona.

Po drugie, omawiane zwolnienie nastąpi, gdy przedstawi się organowi sądowe stwierdzenie stosowania przez mieszkańca DPS przemocy wobec osoby zobowiązanej do ponoszenia opłat lub jej bliskich. Wtedy konieczne jest dostarczenie orzeczenia sądu o skazaniu mieszkańca DPS za przestępstwo. Musi być ono ścigane z oskarżenia publicznego i popełnione na szkodę osoby zobowiązanej do wnoszenia opłaty. Identycznie sytuacja wygląda, gdy przedstawione zostanie ww. orzeczenie popełnione na szkodę zstępnego osoby zobowiązanej do ponoszenia opłaty, małoletniego lub nieporadnego pełnoletniego rodzeństwa lub jej rodzica. Wyżej określone zwolnienie nastąpi, gdy skazanie nie uległo zatarciu.

Omawiane zwolnienia obejmują również zstępnych osoby zwolnionej z opłaty za pobyt mieszkańca DPS.

Szczególne okoliczności umożliwiające zwolnienie z opłat

Dodatkowo wskazuję art. 64 ustawy o pomocy społecznej, w którym przewidziano możliwość zwolnienia z ponoszenia odpłatności za pobyt w DPS. Mimo braku wyraźnego wskazania organem właściwym do przyznania zwolnienia z odpłatności jest organ wydający decyzję kierującą (z wyjątkiem regionalnych domów pomocy społecznej – w tym przypadku organem właściwym jest organ wydający decyzję umieszczającą w domu).

W art. 64 PomSpołU wskazano, że w przypadku wystąpienia szczególnych okoliczności (takich jak: wnoszenie opłat za pobyt innych członków rodziny w DPS, ośrodku wsparcia lub innej placówce, długotrwałej choroby, bezrobocia, niepełnosprawności, śmierci członka rodziny, wystąpienia strat materialnych powstałych w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych, sytuacji, w której małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia lub osoba zobowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko) osoby wnoszące opłatę za pobyt w DPS mogą złożyć wniosek o częściowe lub całkowite zwolnienie.

Może więc chodzić zarówno o mieszkańca domu, jak i jego małżonka, zstępnych lub wstępnych. Powody uzasadniające zwolnienie z opłat zostały wymienione przykładowo, lecz z uwagi na treść art. 64 pkt 2 PomSpołU bardzo szeroko. Użycie sformułowania „występują uzasadnione okoliczności” pozostawia duże pole interpretacyjne, w związku z czym strona ma prawo dowodzić istnienia wszystkich przesłanek, które w jej ocenie mają wpływ na zasadność przyznania zwolnienia. Tym bardziej że artykuł 64 PomSpołU nie uzależnia obowiązku ponoszenia opłat przez krewnych od okoliczności subiektywnych, takich jak wzajemne stosunki w rodzinie, lecz od kryteriów obiektywnych – możliwości finansowych osoby zobowiązanej oraz stosunku pokrewieństwa (zob. wyr. WSA w Lublinie z 12.10.2017 r., sygn. akt II SA/Lu 611/17; wyr. WSA w Gliwicach z 11.10.2017 r., sygn. akt IV SA/Gl 436/17; wyr. WSA w Rzeszowie z 12.3.2019 r., sygn. akt II SA/Rz 1403/18).

Decyzja o zwolnieniu z odpłatności

Decyzja o zwolnieniu z odpłatności jest decyzją uznaniową. Organ nie jest zatem ustawowo zobowiązany do przyznania ulgi, lecz dokonuje oceny tych okoliczności, mając na względzie nie tylko słuszny interes strony wnioskującej o zwolnienie, lecz także interes społeczny. Uznaniowy charakter decyzji oznacza swobodę jej podjęcia, ale w ramach PomSpołU, i nie oznacza, że decyzja taka nie podlega kontroli instancyjnej. Każda decyzja zwalniająca z opłaty lub odmawiająca przyznania takiej ulgi powinna więc zawierać uzasadnienie, w którym organ odniesie się do wszystkich powoływanych przez stronę okoliczności w sposób wyczerpujący, pozwalający prześledzić tok rozumowania organu i poznać kryteria podjęcia danej decyzji.

Stąd niestety trzeba będzie walczyć – w razie czego z organem – żeby zwolnił od opłat. Tak naprawdę wszystko zależy od osoby rozpoznającej daną sprawę, gdyż organ może zwolnić, ale nie musi, wobec tego warto zadbać o dobrą argumentację swojego wniosku i poparcie go stosownymi dowodami.

Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej krewny obowiązany jest jedynie do ponoszenia opłaty za dom pomocy społecznej, jeżeli osiąga odpowiednio wysoki dochód. Kwota ta została ustalona w odwołaniu do kryterium dochodowego na osobę w rodzinie i wynosi 300% owego kryterium:

• 776 złotych – dla osoby samotnie gospodarującej, tym samym 300% stanowi 2328 zł;
• 600 złotych – na osobę w rodzinie w przypadku gospodarowania w kilka osób, tym samym 300% stanowi 1800 zł.

Prawo do umieszczenia danej osoby w DPS

Dodatkowo wskazuję, że istotą kierowania do DPS jest dokonanie wiążącej oceny przez właściwy organ pomocy społecznej, czy osoba powinna uzyskać status mieszkańca oznaczonego DPS, czy też nie. Z przepisu art. 54 ust. 1 PomSpołU można wyinterpretować powody umieszczenia w DPS. Jest to konieczność sprawowania całodobowej opieki z powodu wieku, choroby, niepełnosprawności kandydata na mieszkańca DPS połączona z brakiem możliwości samodzielnego funkcjonowania w codziennym życiu oraz niemożliwością zapewnienia niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych. Ustawodawca nie wskazał, czy powyższe przesłanki mają występować łącznie, czy też do skutecznego ubiegania się o umieszczenie w placówce wystarczy wystąpienie jednej z nich. Odpowiedzi na tę wątpliwość udzieliło orzecznictwo sądów administracyjnych.

Jak wynika z art. 54 ust. 1 PomSpołU, aby przysługiwało prawo do umieszczenia danej osoby w DPS, muszą być spełnione łącznie określone przesłanki. Po pierwsze, prawo to przysługuje osobie wymagającej całodobowej opieki, po drugie, konieczność sprawowania całodobowej opieki musi wynikać z wieku, choroby lub niepełnosprawności osoby starającej się o skierowanie, a po trzecie musi być tego rodzaju, że uniemożliwia tej osobie nie tylko samodzielne funkcjonowanie w dotychczasowym środowisku, ale także osobie tej nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych w innej formie (wyr. NSA z 13.1.2017 r., sygn. akt I OSK 2654/16).

W podobnym tonie wypowiadały się także inne sądy administracyjne (por. wyr. WSA z 16.2.2018 r., sygn. akt II SA/Łd 1019/17; wyr. WSA w Gdańsku z 22.11.2017 r., sygn. akt III SA/Gd 701/17; wyr. WSA w Rzeszowie z 18.1.2017 r., sygn. akt II SA/Rz 682/16).

Biorąc pod uwagę, że umieszczenie w DPS należy traktować jako ostateczność, pomoc powinna być świadczona najpierw w miejscu zamieszkania, w ośrodku wsparcia, w rodzinnym domu pomocy lub w mieszkaniu chronionym. Dopiero brak możliwości zapewnienia niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych daje podstawę do wydania skierowania do DPS.

Warto w tym miejscu wskazać również, że zgodnie z art. 2 ust. 1 PomSpołU pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Z artykułu tego można wyinterpretować jedną z podstawowych zasad pomocy społecznej – zasadę pomocniczości. Zgodnie z nią wsparcie z pomocy społecznej powinno mieć zastosowanie w razie wystąpienia trudnej sytuacji życiowej, kiedy nie ma możliwości ich samodzielnego przezwyciężenia. W związku z tym wsparcie powinno być udzielane jedynie wtedy, gdy osoba lub jej rodzina nie wykorzystuje własnych uprawnień, zasobów i możliwości, ponieważ nimi nie dysponuje. Jeżeli jednak istnieją osoby, które zgodnie z obowiązkiem alimentacji mogą dostarczyć osobie potrzebującej niezbędnych środków utrzymania, to ich powinności wyprzedzają świadczenia z pomocy społecznej (por. wyr. SN z 3.9.1998 r., sygn. akt I CKN 908/97 oraz wyr. WSA w Poznaniu z 21.2.2013 r., sygn. akt II SA/Po 1118/12).

Podsumowując, zgodnie z art. 54 ust. 1 PomSpołU osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej. Czyli dopiero, jeśli dana osoba nie ma wsparcia w domu, nie można jej zapewnić należytej pomocy w formie usług opiekuńczych – to idzie do DPS.

Osoby ponoszące koszty pobytu w placówce

W każdym przypadku pobytu w placówce, przynajmniej częściowo, partycypuje w kosztach najczęściej sam zainteresowany albo rodzina pensjonariusza. I tak oto koszty pobytu w prywatnym ośrodku tego typu pokrywają w następującej kolejności:

• mieszkaniec domu,
• małżonek mieszkańca domu,
• zstępni,
• wstępni,
• w ostateczności – gmina.

Mieszkaniec ponosi koszty w wysokości jedynie do 70% swoich dochodów. Jako zatem osoba blisko spokrewniona z osobą starszą mieszkającą w domu opieki musi Pani liczyć się z tym, że może Pani zostać obciążona kosztami pobytu tej osoby w takim miejscu.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej - Dz.U. 2004 nr 64 poz. 593
2. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 12.10.2015 r., sygn. akt IV SA/Gl 129/15
3. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 21.2.2013 r., sygn. akt II SA/Po 1118/12
4. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 18.1.2017 r., sygn. akt II SA/Rz 682/16
5. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 16.2.2018 r., sygn. akt II SA/Łd 1019/17