Czy prawo do grobu podlega dziedziczeniu?

Prawo do grobu

Odnosząc się do poruszonego przez Pana problemu dotyczącego dziedziczenia prawa do grobu, uprzejmie wyjaśniam, że w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na dwoisty charakter prawa do grobu, co możemy wyczytać w orzeczeniu z dnia 3 grudnia 2003 r.

Prawo do grobu ma dwojaki charakter: osobisty i majątkowy, przy czym elementom osobistym przypada rola wiodąca, bez względu na to, jaka jest wartość elementów majątkowych tego prawa i na czym one polegają. Do uprawnień osobistych zalicza się przede wszystkim pochowanie po śmierci zwłok uprawnionego w wybranym przez niego miejscu w grobie jednoosobowym lub wieloosobowym rodzinnym, obok zwłok osób mu bliskich, a także kult pamięci zmarłych, który polega na przysługujących człowiekowi różnych wolnościach, wypływających ze sfery uczuć i odczuć odnoszącej się do postaci osoby zmarłej, okazywania szacunku dla wspomnień i pamięci o niej, urządzenia pogrzebu oraz grobowca i decydowania o jego wystroju, załatwiania spraw z zarządem cmentarza, ochronie przed naruszeniami, składania wieńców, palenia zniczy, decydowania lub współdecydowania o przeznaczeniu wolnych miejsc w grobowcu dla pochowania dalszych zmarłych itp. W tym przypadku, jak trafnie podniesiono w literaturze i judykaturze, mamy do czynienia z jednym dobrem osobistym, tj. kultem pamięci osoby zmarłej, choć może chodzić o ochronę różnych uprawnień dotyczących pochowania osoby bliskiej i pamięci o niej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 1977 r., I CR 234/77). Przedmiotem ochrony prawnej jest w tym wypadku prawo do sprawowania kultu osoby zmarłej, natomiast przesłanką tej ochrony jest naruszenie dobra osobistego podmiotu tego prawa.

Prawo rozporządzania grobem

Elementy osobiste prawa do grobu mają charakter przeważający i są związane z określoną osobą; jako prawa osobiste są niezbywalne i niedziedziczne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1979 r., OSNCP 1979, nr 10, poz. 195). Z tego względu w zasadzie prawo do grobu jest tylko jednym z samoistnych praw majątkowych, co do którego nie ma zakazu ustawowego jego zbywalności ani wyłączenia od dziedziczenia tylko wtedy, gdy miejsce na cmentarzu zostało nabyte i grób został urządzony przez osobę pozostającą przy życiu i jest wolny, tj. nikt nie został w nim pochowany (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 1994 r., III CZP 155/94). Jeżeli natomiast w grobie spoczywają już zwłoki określonej osoby uprawnionej do pochowania, to na skutek pochówku następuje zdominowanie uprawnień niemajątkowych i w związku z tym dopuszczalność rozporządzenia prawem do grobu wygasa. Z tą chwilą nie jest już możliwe rozdzielenie uprawnień majątkowych od osobistych i z tego względu – jak trafnie podniesiono w literaturze – prawa majątkowe tracą swoją odrębność w tym sensie, że nie mogą być przedmiotem wyłącznego korzystania i rozporządzania ze strony dotychczasowego ich podmiotu, a to ze względu na prawa do grobu przysługujące pozostałym uprawnionym, których źródłem jest fakt powiązań rodzinnych z osobą pochowaną w grobie (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 29 września 1978 r. III CZP 56/78, OSNC 1979, nr 4, poz. 68).

Czy grób podlega dziedziczeniu?

W rezultacie osoba, która wybudowała grób na podstawie zawartej przez siebie umowy z zarządem cmentarza i uiściła należną opłatę cmentarną, z chwilą pochowania pierwszego zmarłego, nie może już bez porozumienia z osobami, o których mowa w art. 10 ust. 1 ustawy, decydować samodzielnie o pochowaniu w tym grobie innych zmarłych. Z treści prawa do grobu wynika więc, że jeżeli prawo to stało się wspólnym prawem dwu lub więcej osób, to nie podlega dziedziczeniu (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1979 r., I CR 25/79, OSNC 1979, nr 10, poz. 195 i uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 1994 r., III CZP 155/94, OSNC 1995, nr 3, poz. 52) – czytamy w wyroku Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 3 grudnia 2010 r. (I CSK 66/10).

W związku z powyższym nie stosuje się do owego prawa ogólnych zasad dziedziczenia (zarówno w odniesieniu do całości, jak i części grobu)

Niezrozumiałe jest, w jaki sposób we wskazanym przez Pana stanie faktycznym doszło do powstania współwłasności grobu (być może dziadek upoważnił kogoś z rodziny do dokonania czynności w tym zakresie).

W tym wypadku istotny jest fakt, iż po dokonaniu pierwszego pochówku majątkowy charakter prawa do grobu i jego niemajątkowy charakter ściśle się ze sobą wiążą i nie stosuje się w tym wypadku ogólnych zasad prawa spadkowego.

W tej sprawie nie jest ważne, czy inne osoby partycypowały w kosztach utrzymania grobu, czy też nie. Naturalnie może to stanowić podstawę roszczeń zwrotnych pomiędzy współwłaścicielami, jednakże nie ma wpływu na prawo do pochówku, korzystania z grobu itp.