Czy nieślubne dziecko dziedziczy po ojcu?

Przeprowadzenie postępowania spadkowego po rodzicach

Zatem po rodzicach nie zostało jak dotąd przeprowadzone postępowanie spadkowe. O stwierdzeniu nabycia spadku (art. 1025 i nast. K.c.) orzeka sąd po przeprowadzeniu postępowania unormowanego w art. 669 i nast. K.p.c. Sąd wszczyna postępowanie na wniosek osoby mającej interes w stwierdzeniu nabycia spadku (art. 1025 § 1 K.c.) lub na wniosek prokuratora (art. 7 K.p.c.). Uczestnikami postępowania powinny być osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi (art. 669 K.p.c.).

We wniosku należy wskazać, po kim ma być stwierdzone nabycie spadku. Nie jest natomiast konieczne, żeby wskazywać, kto, na jakiej podstawie i w jakiej części spadek dziedziczy. Sąd bowiem nie jest związany granicami żądania i powinien stwierdzić nabycie spadku przez spadkobierców, choćby były nimi inne osoby niż te, które wskazali uczestnicy (art. 677 K.p.c.). Celowe jednak jest skonkretyzowanie we wniosku żądania, poprzez wskazanie spadkobierców i udziałów, w jakich im spadek przypadł.

Właściwy do rozpoznania wniosku jest sąd spadku, tj. sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie można ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (art. 628 K.p.c.). W braku wymienionych podstaw sądem spadku jest Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy (art. 628 zd. drugie K.p.c.).

Zgodnie z art. 931 K.c.: „§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. § 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych”.

Do dziedziczenia dochodzą w pierwszej kolejności osoby, dla których spadkodawca był ojcem lub matką. Dowodem istnienia tego rodzaju więzi jest akt stanu cywilnego (akt urodzenia), w którym zmarły wymieniony jest jako ojciec lub matka danej osoby.

Pochodzenie dziecka od określonej kobiety z reguły nie nasuwa wątpliwości. U podstaw prawa polskiego leży założenie, że mater semper certa est (matka jest zawsze pewna). Dlatego nie są w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym przewidziane odpowiednie postępowania mające na celu ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa. Możliwość wytoczenia stosownego powództwa wywodzona jest z art. 189 K.p.c. Jeżeli w procesie o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa wyrok zapadnie już po śmierci spadkodawczyni, albo wręcz proces zostanie wszczęty już po tym zdarzeniu, ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa decyduje z mocą wsteczną o porządku dziedziczenia.

Ustalenie ojcostwa i uznania za spadkobiercę

Powyższa reguła odnosi się także do ustalenia ojcostwa po otwarciu spadku. Ogólnie można stwierdzić, że dziecko spadkodawcy dziedziczy, choćby ustalenie jego pochodzenia nastąpiło już po śmierci tego z rodziców. Wsteczny skutek takiego orzeczenia oznacza, że ma ono moc od chwili urodzenia się dziecka. W praktyce oznacza to, że zaprzeczenie ojcostwa (art. 63-71 K.r.o.), zaprzeczenie macierzyństwa (art. 189 K.p.c.) oraz unieważnienie uznania dziecka (art. 80-83 K.r.o.), dokonane po śmierci spadkodawcy wyłącza z mocą wsteczną od dziedziczenia osobę, do której się odnoszą. Sądowe ustalenie ojcostwa (art. 84-85 K.r.o.) lub ustalenie macierzyństwa (art. 189 K.p.c.) powoduje, że wskazana tam osoba dochodzi do dziedziczenia po swoim ojcu lub matce.

Sądzę, że ojciec uznał dziecko, a jeśli nie – to obecnie może ono (wymieniona kobieta) dochodzić ustalenia ojcostwa i uznania jej za spadkobiercę.

Ojciec nie miał nic w momencie śmierci, ale przekazał cały spadek córce.

Czy córka spoza małżeństwa ma prawo do zachowku?

Córka spoza małżeństwa ma jednak prawo do zachowku. Oczywiście tylko z części po ojcu. Zgodnie z art. 991:

„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.”

Ustalenie wysokości zachowku

Dla prawidłowego ustalenia wysokości zachowku niezbędne jest w pierwszej kolejności ustalenie wartości pieniężnej spadku, wartości darowizn podlegających doliczeniu do spadku i wartości korzyści zaliczanych na zachowek. Po dokonaniu tych ustaleń dla obliczenia wysokości zachowku niezbędne jest pomnożenie tzw. substratu zachowku (czyli wartości pieniężnej spadku uzyskanej po odjęciu pasywów oraz doliczeniu wartości dokonanych przez spadkodawcę darowizn) przez ułamek stanowiący podstawę do obliczenia zachowku dla określonego uprawnionego. Otrzymany iloczyn stanowi ostateczny wynik obliczenia wysokości zachowku. W uchwale z dnia 19 maja 1981 r. (III CZP 18/81 OSNCP 1981/12 poz. 228 z glosą A. Szpunara, Nowe Prawo 1983/2 str. 94) Sąd Najwyższy nie wykluczył możliwości stosowania art. 5 K.c. w sprawach o zachowek.

Podsumowując, nieślubna córka ma też prawo do spadku, ale skoro spadku nie ma – bo w momencie śmierci ojciec nic na siebie nie miał – z racji darowizny pozostaje roszczenie o zachowek. Wartość spadku ustala się z daty na dzień ustalenia masy spadkowej i żądania zapłaty zachowku.

Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem 5 lat od otwarcia spadku, więc być może roszczenie jest przedawnione.