Czy nieprawnik może prowadzić biuro porad prawnych?

Czy osoba prowadząca biuro porad prawnych musi być radcą prawnym lub adwokatem?

Problem przez Pana podany należy rozważyć w odniesieniu do ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U.2013.672 j.t.). Zgodnie z jej art. 6 ust. 1 podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa. Ust. 2. stanowi, że właściwy organ nie może żądać ani uzależniać swojej decyzji w sprawie podjęcia, wykonywania i zakończenia działalności gospodarczej przez zainteresowaną osobę od spełnienia przez nią dodatkowych warunków, w szczególności od przedłożenia dokumentów lub ujawnienia danych, nieprzewidzianych przepisami prawa.

Taki przepis stosuje się także do działalności prawniczej – z braku przepisów szczególnych nie ma wymogu, by prowadzący tę działalność był radcą prawnym albo adwokatem a nawet, by miał wykształcenie prawnicze (por. uzasadnienie wciąż aktualnego postanowienia Sądu Najwyższego z 28 lutego 2008 r., sygn. akt III CSK 245/07, LEX 408424, a także wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 listopada 2003 r., sygn. akt SK 22/02). Formalnym wymogiem podjęcia działalności nie jest wykazanie się jakimikolwiek uprawnieniami.

Pewne obostrzenia istnieją jednak na etapie wykonywania tej działalności i co do nazwy przedsiębiorcy.

Czynności zastrzeżone dla radcy prawnego i adwokata

Zgodnie z art. 19 ustawy – jeżeli przepisy szczególne nakładają obowiązek posiadania odpowiednich uprawnień zawodowych przy wykonywaniu określonego rodzaju działalności gospodarczej, przedsiębiorca jest obowiązany zapewnić, aby czynności w ramach działalności gospodarczej były wykonywane bezpośrednio przez osobę legitymującą się posiadaniem takich uprawnień zawodowych. Zatem jest Pan obowiązany sprawdzić nie tylko przy podpisaniu umowy, ale też weryfikować na każdym etapie współpracy, czy osoba, która wykonuje zlecane przez Pana czynności posiada do ich wykonywania uprawnienia zawodowe.

Czynnościami zastrzeżonymi dla radcy prawnego i adwokata jest reprezentowanie stron w postępowaniu przed sądem (art. 87 Kodeksu postępowania cywilnego, dalej: K.p.c.). Pozostałe czynności, jak doradztwo prawne, sporządzanie opinii, pism, projektów umów, może wykonywać każdy prawnik.

Zatem przy wykonywaniu zastępstw procesowych winien Pan kontrolować, czy osoba, której Pan to wykonanie powierza, jest wpisana na listę radców prawnych, adwokatów.

Natomiast wskazane wyżej czynności, wymagające odpowiedniej wiedzy teoretycznej czy praktycznej z zakresu prawa, powinny być wykonywane przez osobę mającą prawnicze wykształcenie.

Na mocy art. 43(4) Kodeksu cywilnego (K.c.): Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko. Nie wyklucza to włączenia do firmy pseudonimu lub określeń wskazujących na przedmiot działalności przedsiębiorcy, miejsce jej prowadzenia oraz innych określeń dowolnie obranych. Zgodnie z art. 43(5) § 1 K.c. – firmą osoby prawnej jest jej nazwa.

Działalność gospodarcza polegająca na udzielaniu porad prawnych

Dla określenia Pana działalności będzie Pan musiał podać nazwę firmy. Jeśli będzie Pan prowadził jednoosobową działalność gospodarczą, firma (potocznie: nazwa ) ta będzie wymagała, by było w niej Pana imię i nazwisko. Firma przedsiębiorcy nie może wprowadzać w błąd, w szczególności co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu działalności przedsiębiorcy […] (art. 43(3) § 1 K.c.).

Zgodnie z art. 17 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą na zasadach uczciwej konkurencji i poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów klientów. Wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa jest natomiast czynem nieuczciwej konkurencji (art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Dz.U.2003.153.1503 j.t.). W zakresie przedmiotu przez Pana podanego orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje, że „zwrot »kancelaria prawna« w firmie spółki z o.o. może wprowadzać w błąd przez sugerowanie, że przedmiotem działania spółki jest świadczenie pomocy prawnej przez osoby będące adwokatami lub radcami prawnymi” (sygn. akt III CSK 245/07, LEX 408424, wyżej cytowany).

Dla prowadzenia działalności takiej, jaką Pan zakłada, musi Pan więc szczególnie zadbać o jej prawidłowe oznaczenie.

Czy biuro porad prawnych jest tym samym co kancelaria prawna?

W uzasadnieniu przytoczonego postanowienia SN wskazano, że: „zwrot »kancelaria prawna« może ze względu na kojarzenie przez przeciętnego klienta wykonywania zawodu adwokata lub radcy prawnego z prowadzeniem działalności w ramach kancelarii adwokackiej lub radcowskiej uzasadniać przekonanie klienteli, że objęte działalnością wnioskodawczyni usługi prawne są świadczone przez adwokatów lub radców prawnych. Dodatkowym czynnikiem mogącym utwierdzać klientów w takim błędnym przekonaniu jest łacińska nazwa kancelarii prawnej. Przeciętnemu klientowi taka nazwa może się kojarzyć bardziej z kwalifikowaną pomocą prawną świadczoną przez adwokatów lub radców prawnych aniżeli z mniej skomplikowanymi usługami prawniczymi spełnianymi przez osoby nienależące do prawniczych zawodów zaufania publicznego”. Ponadto wskazano, że jako przedmiot działalności spółki wskazano kilka punktów PKD, nie tylko punkt dotyczący działalności prawniczej.

Na gruncie Pana sprawy z pewnością nie może Pan oznaczyć swojego jednoosobowego przedsiębiorstwa „imię i nazwisko Kancelaria prawna”. Żeby w nazwie wskazać, że działalność jest prawnicza, nie może Pan też podejmować w ramach tej działalności innych jej form. W mojej ocenie – gdyby zlecał Pan czynności wykształconym prawnikom, prowadził tylko działalność prawniczą – dopuszczalne byłoby oznaczenie „doradztwo prawne”, „biuro prawne” – ono bowiem nie kojarzy się z kancelariami adwokackimi i radcowskimi.

Reprezentacja przed sądem

Jeszcze jedna kwestia wydaje się doniosła w przedstawionym przez Pana zapytaniu. Reprezentacja przed sądem może być przez radców prawnych i adwokatów realizowana tylko na rzecz swoich klientów, nie zaś poprzez taką konstrukcję, że umowę o reprezentację podpisze osoba fizyczna / prawna, która wykona tę czynność poprzez zatrudnionego u niej (bądź wykonującego pracę na podstawie umowy-zlecenia) radcę prawnego / adwokata (por. art. 8 ust. 1 ustawy o radcach prawnych, art. 4a ust. 1 Prawa o adwokaturze, uzasadnienie postanowienia SN III CSK 245/07). Wątpliwe w świetle tych przepisów wydaje się także realizowanie w ogóle pomocy prawnej przez radcę prawnego / adwokata na rzecz Pana klientów, a nie na rzecz Pana (przy ew. konstruowaniu umowy trzeba by więc wyraźnie wziąć pod uwagę, że radca prawny / adwokat świadczy pomoc prawną Panu, nie Pana klientom). Taki problem nie będzie dotyczył innych prawników (tj. osób, które ukończyły kierunek prawo, nie uzyskały natomiast uprawnień radcy prawnego / adwokata).

Z powyższego wywodu wynika, że może Pan tę działalność wykonywać, byle nazwa firmy nie wprowadzała w błąd (tj. może być „doradztwo prawne”, nie może być „kancelaria prawna”), oczywiście poza reprezentacją przed sądami (chyba że poprzez art. 87 § 1 K.p.c. – pozostawanie w stałym stosunku zlecenia).