Czy można odmówić zeznań w charakterze świadka?

Obowiązek zeznawania w charakterze świadka

Poniżej ograniczam się do omówienia regulacji prawnych obowiązujących w postępowaniu cywilnym, gdyż pośrednio z Pani informacji wynika, że brat zgłosił Panią wraz z mężem jako świadków.

Dowód z zeznań świadków jest – obok dowodu z dokumentu – podstawowym, najczęściej spotykanym dowodem w polskiej procedurze cywilnej.

Pani brat z jakichś przyczyn uznał, że posiada Pani wraz z mężem wiedzę istotną z punktu widzenia toczącego się postępowania przed sądem i złożył wniosek o przesłuchanie Pani w charakterze świadka. Jeżeli wniosek ten spełniał kryteria określone przez Kodeks postępowania cywilnego, to sąd może tylko naocznie dokonać weryfikacji wiedzy zgłoszonego świadka.

Obowiązek zeznawania w charakterze świadka jest jedną z gwarancji funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, nie tylko w Polsce. Obowiązek ten wiąże się z koniecznością stawienia się w sądzie, zeznawania zgodnie z prawdą i, ewentualnie, złożenia przyrzeczenia. Za nieusprawiedliwione niestawiennictwo sąd może skazać świadka na grzywnę, po czym wezwać go powtórnie, a w razie ponownego niestawiennictwa – skazać go na ponowną grzywnę i zarządzić jego przymusowe sprowadzenie.

Za złożenie fałszywych zeznań grożą świadkowi sankcje karne.

Czy zeznania świadków muszą być złożone ustnie i osobiście?

Zasady bezpośredniości i ustności wyłączają możliwość dopuszczenia zeznań świadków na piśmie. Obowiązujące prawo nie przewiduje dowodu z prywatnych świadectw pisemnych. Dowodem mogą być tylko zeznania tych osób w charakterze świadków, złożone osobiście i ustnie przed sądem (tak orzeczenie Sądu Najwyższego z 28 marca 1950 r., WaC 378/49, NP 1951, nr 1, poz. 61). Przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka nie może również nastąpić przez telefon (tak orzeczenie Sądu Najwyższego z 15 kwietnia 1969 r., III PRN 20/69, NP 1970, nr 9, z glosą J. Krajewskiego).

Zgodnie z art. 515 Kodeksu postępowania cywilnego tylko w niektórych sprawach rozpoznawanych w tzw. postępowaniu nieprocesowym (np. w sprawach o zniesienie współwłasności czy o ubezwłasnowolnienie) sąd może zażądać od osób, które nie są uczestnikami (świadków, biegłych), złożenia wyjaśnień na piśmie zamiast ustnie przed sądem. Sąd jednak w razie zastosowania tego przepisu informuje świadka o tym, co w Pani sytuacji, jak rozumiem, nie nastąpiło.

Usprawiedliwienie niestawiennictwa w sądzie przez świadka

Świadek może, oczywiście, usprawiedliwiać swe niestawiennictwo chorobą lub inną ważną przyczyną (np. niezbędnym wyjazdem służbowym). Okoliczności mające uzasadnić niestawienie się powinny być jednak w odpowiedni sposób udokumentowane, a nadto dana okoliczność usprawiedliwiać powinna niestawiennictwo świadka tylko w danym terminie, nie zaś w każdym terminie na przyszłość.

Z drugiej strony, trzeba równocześnie podkreślić, że świadek ma prawo żądać zwrotu wydatków koniecznych, związanych ze stawiennictwem w sądzie, a ponadto wynagrodzenia za utratę zarobku. Przewodniczący może przyznać świadkowi zaliczkę na koszty podróży i na utrzymanie w miejscu przesłuchania.

Przesłuchanie świadka za granicą 

Oczywiście rozumiem Pani argument, że odległość i czas poświęcony sprawie, w której – jak Pani twierdzi – i tak nie ma nic do powiedzenia, stanowią kłopot. Dlatego proponuję skorzystać z instytucji przesłuchania w drodze pomocy prawnej (sądowej). Otóż istnieje prawna możliwość wystąpienia do polskiego sądu, który chce Panią przesłuchać, o to, aby zwrócił się w drodze tzw. pomocy sądowej o przesłuchanie Pani do sądu w Pani miejscu zamieszkania za granicą.

Aby skorzystać z tej możliwości, trzeba by jak najszybciej odpisać sądowi w Polsce, że stawiennictwo na rozprawie w podanym terminie nie jest możliwe, uzasadnić to (odległość, zły stan zdrowia, wyjazd służbowy itd.) i najlepiej załączyć jakiś dokument, który to potwierdzi, oraz złożyć wniosek o przesłuchanie w drodze pomocy prawnej przed sądem w Pani miejscu zamieszkania. Warto ustalić we własnym zakresie adres i nazwę najbliższego sądu w Pani miejscu zamieszkania, aby od razu podać te dane sądowi polskiemu.