Czy możliwe jest cedowanie przyszłych należności?

Cesja należności przyszłych

Zgodnie z art. 509 Kodeksu cywilnego „wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania”.

Kwestia, o którą Pan pyta, nie wynika bezpośrednio z przepisu, ale odpowiedzi dostarcza bogate orzecznictwo. Generalnie jest możliwa ważna cesja należności przyszłych, ale pod pewnymi warunkami, które można określić w ten sposób, że cesja musi być zindywidualizowana na tyle, aby można było bez problemu odczytać, jaka wierzytelność jest jej przedmiotem.

Ale aby nie być gołosłownym, załączam Pani nieco z dorobku sądów:

„Przedmiotem przelewu, w tym przelewu na zabezpieczenie, może być każda wierzytelność, chyba że przelew byłby sprzeczny z ustawą, postanowieniami umowy lub właściwością zobowiązania. Odnosi się to także do wierzytelności przyszłych. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 września 1997 r., III CZP 45/97 (OSNC 1998, nr 2, poz. 22), do kategorii wierzytelności przyszłych zalicza się m.in. wierzytelności, u podłoża których leży częściowo tylko zrealizowany stan faktyczny uzasadniający ich powstanie, np. wierzytelności o wynagrodzenie przewidziane w umowie o roboty budowlane w okresie przed wykonaniem robót. Sam charakter wierzytelności przyszłych – stwierdził Sąd Najwyższy – nie wyklucza ich przelewu, na czoło wysuwa się tu jednak wymaganie odpowiedniego oznaczenia przedmiotu przelewu. Uwzględniając, że wierzytelność przyszła może przejść na nabywcę dopiero z chwilą powstania, wymaganie to należy uznać za spełnione, gdy umowa dotycząca przelewu wierzytelności przyszłej zawiera dane pozwalające ustalić w chwili zaistnienia określonej wierzytelności, iż to właśnie ona była objęta zawartą wcześniej umową. Takimi danymi są określenie tytułu powstania wierzytelności oraz osoby dłużnika i wierzyciela.

Przelew wierzytelności przyszłych

Przelew wierzytelności przyszłych dostatecznie oznaczonych może nastąpić zarówno w drodze umowy, którą ma na względzie art. 510 § 2 k.c., jak i umowy, której dotyczy art. 510 § 1 k.c.” (zob. także wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2003 r., sygn. akt V CKN 345/01, OSNC 2004, nr 4, poz. 65, i z dnia 26 września 2003 r., sygn. akt IV CKN 513/01, niepubl.).

Wyrok SN z 09.08.2005 r., sygn. akt IV CK 157/05:

„1. Z chwilą dokonania cesji wierzytelności przyszłej nie następuje przejście wierzytelności na cesjonariusza, wierzytelność ta bowiem jeszcze nie istnieje w chwili zbycia. Wynikająca z takiej umowy oznaczona wierzytelność zostaje przeniesiona na cesjonariusza dopiero z chwilą jej powstania, zatem skutek rozporządzający nie następuje w chwili zawarcia umowy cesji.

2. Wierzytelność przyszła wynikająca z umowy ubezpieczenia jest wierzytelnością warunkową, której powstanie jest uzależnione od zdarzenia przyszłego i niepewnego, to jest od wystąpienia zdarzenia objętego ryzykiem ubezpieczeniowym. Dokonanie przelewu takiej wierzytelności nie pozbawia cedenta legitymacji czynnej do dochodzenia wynikającego z umowy ubezpieczenia roszczenia. Szczególny charakter takiej cesji wywodzić ponadto należy również ze stosunku podstawowego istniejącego pomiędzy stronami umowy ubezpieczenia”.

Jak wynika z powyższego orzeczenia, wierzytelność przejdzie na windykatora dopiero z chwilą jej powstania, a do tego czasu umowę zawsze można rozwiązać.

Na koniec jeszcze zacytuję wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2008 r., sygn. akt II CSK 445/07: „przedmiotem przelewu mogą być zindywidualizowane części wierzytelności przyszłej”.

Tak więc powiedziałabym, że nie zostały te wierzytelności zindywidualizowane, one są określone jakoś tam grupowo, ale nie indywidulnie – jak miałoby to miejsce, gdyby Pan np. zdecydował wierzytelności z tytułu pożyczki w kwocie 100 zł, którą zamierza Pan udzielić Panu Z. Wierzytelnością przyszłą klasyczną byłaby np. wierzytelność o zapłatę za usługę, o której wykonanie została zawarta umowa, lecz jeszcze nie została wykonana).

Aczkolwiek wyróżnia się też wierzytelności, które nie tylko nie istnieją, ale w stosunku do nich nie ma jeszcze żadnego tzw. śladu prawnego w postaci jakiegokolwiek stosunku prawnego, są one więc jedynie czystą nadzieją powstania wierzytelności (J. Mojak, Kodeks cywilny, s. 136). Określa się je mianem wierzytelności nadziei, wierzytelnościami ewentualnymi, a przez część doktryny również wierzytelnościami przyszłymi sensu stricto, np. roszczenie o cenę za niesprzedaną jeszcze rzecz (wyż. wskazana uchwała SN z dnia 19 września 1997 r., sygn. akt III CZP 45/97; wyrok SA w Poznaniu z dnia 30 grudnia 2008 r., sygn. akt I ACa 927/08, LEX nr 518106; wyrok SN z dnia 5 czerwca 2003 r., sygn. akt II CKN 181/01, LEX nr 121706).

Cesja wierzytelności które jeszcze nie powstały

Wierzytelności, o które Pan pyta, byłyby w mojej ocenie właśnie takimi wierzytelnościami nadziei, bo Pan do tej pory konkretnych umów pożyczki ani nie zawarł, ani nie wie Pan, kiedy, z kim i jakie zawrze w przyszłości.

Tutaj zaś kompletnie nie ma jednolitości poglądów – część uważa, że nie jest możliwy przelew wierzytelności nadziei (tak np. uchwała SN z dnia 19 września 1997 r., sygn. akt III CZP 45/97). Także w piśmiennictwie prezentowane jest stanowisko, że nie jest dopuszczalna cesja obejmująca nadzieję na powstanie wierzytelności (P. Grabowski, Przelew wierzytelności…, s. 564).

Ale jest też odmienny pogląd, że także w odniesieniu do wierzytelności nadziei jest możliwe spełnienie warunku dotyczącego właściwego oznaczenia wierzytelności. Dla spełnienia tego warunku nie jest konieczne wskazanie podstawy prawnej przyszłej wierzytelności oraz osoby dłużnika i wierzyciela. Wystarczające bowiem będzie odwołanie się do swoistych wyznaczników przyszłego zobowiązania, takich jak rodzaj umowy, z której mają wynikać przyszłe wierzytelności, jej przedmiot, krąg osób, do której powinien należeć dłużnik (zob. G. Kozieł, Komentarz do Kodeksu cywilnego i wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 30 grudnia 2008 r. I ACa 927/08).

Ja osobiście chyba bym się skłaniała jednak ku drugiemu z poglądów, zwłaszcza jeśli został określony został w umowie termin wymagalności tych pożyczek, a Pan się niejako zawodowo trudni udzielaniem takich, a nie innych pożyczek (przynajmniej tak sobie wyobrażam przedmiot umowy).

Aczkolwiek niestety nie mogę zagwarantować Panu, że ktoś inny nie będzie miał odmiennego zdania, zwłaszcza że ta dwubiegunowość poglądów jest widoczna tak wśród sądów, jak i komentatorów.