Czy mogę odzyskać własny wkład w majątek małżeński?

Ustalenie udziałów w majątku wspólnym z uwzględnieniem stopnia w jakim każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku

Podstawę prawną niniejszej opinii stanowią przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zwanego dalej w skrócie K.r.io. Z treści Pani pytania wynika, iż zamierza Pani rozstać się z małżonkiem. W czasie trwania małżeństwa dokonała Pani wkładu około 150 tys. zł z majątku osobistego na majątek wspólny.

Istotny z punktu widzenia Pani teściowej interesu jest art. 43 K.r.io., zgodnie z którym:

„Art. 43. § 1. Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.

§ 2. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.

§ 3. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym”.

Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Stosownie do treści art. 31 § 2 K.r.io. „do majątku wspólnego należą w szczególności:

1)  pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

2)  dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

3)  środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4)  kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.)”.

Jak wynika z § 2 art. 43, „każdy z małżonków ma prawo żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku”. Zasadne jest nadto zwrócenie uwagi na § 3, z którego wynika, iż przy ustalaniu, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

Żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym

Żądania ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym jest możliwe jedynie co do całego majątku wspólnego. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2003 r., sygn. akt IV CKN 278/01, „małżonek nie może żądać na podstawie art. 43 § 2 k.r.o. ustalenia nierównych udziałów w niektórych składnikach majątku wspólnego”.

Z równości udziałów wynika, że przy podziale majątku wspólnego wartość składników przyznanych każdemu z małżonków winna być jednakowa, a gdy jest to niemożliwe, wartość udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne. Powyższe stanowi zasadę, od której ustawodawca przewidział wyjątek, o którym mowa w § 2.

Jak wynika z postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2002 r., sygn. akt III CKN 1018/2000, „warunkiem ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym jest łączne spełnienie dwóch przesłanek, a mianowicie istnienia ważnych powodów oraz przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu (art. 43 § 2 kro)”.

Nadto wskazać należy na treść art. 45 K.r.io., zgodnie z którym:

„Art. 45. § 1. Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.

§ 2. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny.

§ 3. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego”.

Roszczenie o zwrot nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny małżonków

Jak podnosi Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 stycznia 2009 r., sygn. akt III CSK 257/07, „roszczenie o zwrot nakładów z majątku wspólnego na remont budynku stanowiącego część składową nieruchomości należącej do majątku osobistego drugiego z małżonków ma charakter obligacyjny (art. 45 § 1 KRO)”. Jak czytamy w uzasadnieniu. „roszczenie o zwrot nakładów dokonanych przez małżonków z majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej na nieruchomość stanowiącą własność osoby trzeciej wchodzi w skład majątku wspólnego i jako prawo podmiotowe (wierzytelność) powinno było być objęte postanowieniem o jego podziale (por. uchwały SN z 3.4.1970 r., III CZP 18/70, OSNCP Nr 11/1971, poz. 18, z 19.12.1973 r., III CZP 65/73, OSNCP Nr 10/1974, poz. 164 i z 11.5.1978 r., III CZP 103/77, OSNCP Nr 1/1979, poz. 4)”.

Rekapitulując, przysługuje Pani prawo dochodzenia na drodze sądowej zwrotu nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny lub majątek osobisty małżonka. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Wnosząc o zwrot tych nakładów, konieczne będzie wykazanie, że takie nakłady zostały rzeczywiście poczynione. Zgodnie z art. 6 Kodeksu cywilnego „ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne”. Zasadne jest zatem zabezpieczenie posiadanych dowodów. Możliwe jest także złożenie przed sądem wniosku o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu ze świadków na okoliczność wysokości czynionych przez Panią nakładów na majątek wspólny lub majątek osobisty małżonka, na okres w którym nakłady takie były czynione, a także cel nakładów. Strona powołująca się na dowód ze świadków obowiązana jest dokładnie oznaczyć fakty, które mają być zeznaniami poszczególnych świadków stwierdzone, i wskazać świadków, tak by wezwanie ich do sądu było możliwe. Konieczne jest zatem podanie imienia i nazwiska świadka oraz adresu dla doręczeń.

Zarówno separacja, jak i rozwód skutkują powstaniem rozdzielności majątkowej miedzy małżonkami. Proszę jednak pamiętać, iż jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy. Rozwód jest możliwy, jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, podczas gdy przy separacji wystarczy zupełny rozkład pożycia.