Czy komornik zawsze musi powoływać biegłego?

Zgodnie z art. 644 Kodeksu postępowania cywilnego „jeżeli złożono oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a inwentarz nie był przedtem sporządzony, sąd wyda postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza”.

Jak więc z powyższego wynika, sąd spadku wydaje z urzędu postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza, jeżeli złożono oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a inwentarz nie był wcześniej sporządzony.

„Nie nakłada natomiast takiego obowiązku wtedy, gdy brak oświadczenia spadkobiercy o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powoduje, że spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 k.c.), oraz wtedy, gdy spadek przypadł z mocy ustawy Skarbowi Państwa lub gminie zgodnie z art. 1023 § 2 k.c.” (uchwała składu 7 sędziów SN z 20 maja 1968 r., sygn. akt III CZP 78/67, OSNCP 1968, nr 12, poz. 206, LexisNexis nr 299054).

„Postanowienie w przedmiocie sporządzenia spisu inwentarza jest postanowieniem co do istoty sprawy w rozumieniu art. 518 i przysługuje od niego apelacja” (uchwała SN z 23 sierpnia 2006 r., sygn. akt III CZP 52/06, LexPolonica nr 415739, OSNC 2007, nr 5, poz. 72).

W Polsce nadal przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest instytucją dość rzadką, gdyż wiąże się z dodatkowymi czynnościami prawnymi oraz kosztami.

Spisu inwentarza dokonuje komornik sądowy. Szacuje on wartość przedmiotów i praw wchodzących do spadku oraz określa wartość zobowiązań go obciążających. Gdy ostatecznie policzy aktywa i pasywa spadku, prześle akta z dokumentacją do sądu, który zlecił mu dokonanie spisu inwentarza.

Za spis inwentarza komornik pobiera stałą opłatę w wysokości 10% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego za każdą rozpoczętą godzinę plus 23% VAT.

Jak więc z powyższego wynika, koszt spisu inwentarza zależy od wielkości majątku spadkowego, który ma być szacowany, czyli w efekcie od liczby godzin pracy komornika. Komornik, zanim przystąpi do pracy, powinien pobrać opłatę według przewidywanego czasu niezbędnego do jej wykonania. Ostateczne ustalenie wysokości opłaty nastąpi po zakończeniu wymienionych czynności.

Od wniosku o sporządzenie spisu inwentarza pobiera się też opłatę stałą w wysokości 50 zł. Ponadto komornik podczas spisu inwentarza może korzystać z fachowych informacji – np. biegłego sądowego, który ustali wartość pozostawionego przez spadkodawcę majątku. Te dodatkowe koszty ponosi spadkobierca.

Komornik zawsze do wyceny nieruchomości czy też przedsiębiorstwa powołuje rzeczoznawców – biegłych sądowych, których opinią posiłkuje się sąd dla oceny prawidłowości sporządzonego spisu inwentarza.

Pani może starać się o zwolnienie od kosztów sądowych na urzędowym formularzu. Sąd zwolni Panią z obowiązku uiszczenia kosztów sądowych, jeżeli wykaże Pani, że nie jest w stanie ich Pani ponieść bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania własnego i rodziny.

Sporządzenie inwentarza reguluje szczegółowo rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 października 1991 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy zabezpieczaniu spadku i sporządzaniu spisu inwentarza.

Według § 2 tego rozporządzenia:

„1. Nadzór nad czynnościami określonymi w § 1 ust. 1 (czynności komornika przy sporządzaniu inwentarza – przyp. aut.) sprawuje sąd rejonowy, który wydał postanowienie, zwany dalej »sądem rejonowym«.

2. Na czynności komornika może być wniesiona skarga do sądu rejonowego. Skargę wnosi się w ciągu 7 dni od dokonania czynności, a jeżeli osoba, która wnosi skargę, nie była obecna przy dokonaniu czynności ani nie była powiadomiona o terminie jej dokonania – w ciągu 7 dni od powzięcia wiadomości o dokonaniu czynności. Skarga może być wniesiona również na odmowę dokonania czynności”.

Według § 3 rozporządzenia:

„1. Spisania majątku ruchomego w toku zabezpieczenia spadku lub sporządzania spisu inwentarza dokonuje się w obecności dwóch świadków, powołanych przez komornika.

2. Z dokonanej czynności sporządza się protokół, który podpisują wszyscy obecni. Odmowę lub niemożność podpisania stwierdza się w protokole z podaniem przyczyny odmowy lub niemożności podpisania. Protokół sporządza się w dwóch egzemplarzach.

3. Jeżeli spisaniu podlegają przedmioty o wartości artystycznej, naukowej lub historycznej, komornik zawiadamia o tym właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków.

4. W protokole zamieszcza się również istotne dla sprawy oświadczenia osób, których obecność przy dokonywanej czynności jest dopuszczalna, oraz oświadczenia osób trzecich zgłaszających swoje prawa do przedmiotów objętych spisem”.

Według § 5 rozporządzenia:

„1. Jeżeli postanowienie o zabezpieczeniu spadku lub o sporządzeniu spisu inwentarza wydane zostało, z urzędu lub na wniosek osoby nie mającej obowiązku uiszczenia kosztów sądowych, sąd postanawia ściągnięcie tych kosztów z majątku spadkowego.

2. Sąd rejonowy może w celu zaspokojenia należności z tytułu kosztów pobrać odpowiednią sumę z pieniędzy spadkowych złożonych do depozytu sądowego lub z rachunku bankowego, w tym stanowiącego wkład oszczędnościowy spadkodawcy, po przedłożeniu bankowego dowodu oszczędności. Sąd rejonowy może również zarządzić sprzedaż odpowiedniej części ruchomego majątku spadkowego, oznaczając przy tym sposób sprzedaży. Dokonanie sprzedaży zleca się komornikowi”.

Zaś według § 6 rozporządzenia „przy wykonywaniu postanowień o zabezpieczeniu spadku lub o sporządzeniu spisu inwentarza w sprawach nie unormowanych odmiennie stosuje się odpowiednio przepisy art. 760–766 i 768–774 Kodeksu postępowania cywilnego”.

Zgodnie z § 28 rozporządzenia:

„1. Do spisu inwentarza wciąga się majątek spadkodawcy z zaznaczeniem wartości każdego przedmiotu, jak również długi spadku. W spisie inwentarza wykazuje się też wartość czystego spadku, z uwzględnieniem wartości rzeczy i praw spornych.

2. Przy sporządzaniu spisu inwentarza stosuje się odpowiednio przepisy art. 947-949 Kodeksu postępowania cywilnego”.

Tak więc postawę powołania biegłego stanowi art. 948 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym:

„§ 1. Oszacowania nieruchomości dokonuje powołany przez komornika biegły uprawniony do szacowania nieruchomości na podstawie odrębnych przepisów. Jeżeli jednak nieruchomość była w okresie sześciu miesięcy przed zajęciem oszacowana dla potrzeb obrotu rynkowego i oszacowanie to odpowiada wymogom oszacowania nieruchomości w egzekucji z nieruchomości, nowego oszacowania nie dokonuje się.

§ 2. W oszacowaniu należy podać osobno wartość nieruchomości, budowli i innych urządzeń, przynależności i pożytków oraz osobno wartość całości, jak również wartość części nieruchomości, która w myśl art. 946 została wydzielona celem wystawienia oddzielnie na licytację. Wartości powyższe należy podać tak z uwzględnieniem, jak i bez uwzględnienia praw, które pozostają w mocy bez zaliczenia na cenę nabycia, oraz wartości praw nieokreślonych sumą pieniężną obciążających nieruchomość, w szczególności świadczeń z tytułu takich praw.

§ 3. Opisem i oszacowaniem należy objąć z osobna każdą nieruchomość stanowiącą przedmiot egzekucji, jeżeli jest ona wpisana do odrębnej księgi wieczystej lub prowadzony jest dla niej odrębny zbiór dokumentów. Jeżeli jednak postępowania egzekucyjne toczące się co do kilku nieruchomości tego samego dłużnika, wpisanych do oddzielnych ksiąg wieczystych lub dla których prowadzone są odrębne zbiory dokumentów, połączone zostały w jedno postępowanie, to w przypadku gdy nieruchomości te stanowią całość gospodarczą, należy opisać i oszacować tę całość i każdą z nieruchomości z osobna”.

Według § 29 rozporządzenia „komornik dokonujący spisu inwentarza ustala z urzędu, jakie przedmioty powinny być wciągnięte do spisu”.

Moim zdaniem w trakcie wykonywania opinii przez biegłego powinna Pani próbować ją podważyć przez wskazywanie, że nieruchomości te nie przedstawiają wartości dodatniej, ponieważ obciąża je kredyt o wartości przewyższającej ich wartość rynkową. Może Pani próbować także wnosić o kolejną opinię. Może Pani skarżyć czynności komornika do sądu.

Moim zdaniem do wyceny firmy komornik również może skorzystać z pomocy biegłego. Wobec tego zatem oraz z uwagi na to, że koszty związane z wykonaniem spisu inwentarza, są długami spadkowymi [tak m.in. K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. 2, wyd. 6, Warszawa 2011], o których wartość pomniejsza wartość spadku stanowiącą granicę odpowiedzialności spadkobiercy, niestety to właśnie Pani koszty te powinna ponieść we własnym zakresie.

Proszę więc wnosić do sądu obecnie o zwolnienie od kosztów spisu inwentarza, składając oświadczenie o stanie majątkowym na formularzu dostępnym w internecie oraz siedzibie sądu.