Czy bank mógł ściągnąć wierzytelność z debetu na rachunku bankowym?

Egzekucja z rachunku bankowego

W egzekucji z wierzytelności z rachunku bankowego dochodzi do zajęcia praw dłużnika przysługujących mu z umowy rachunku bankowego, w tym rachunku bankowego obejmującego wkład oszczędnościowy. Skuteczne wszczęcie egzekucji z rachunku bankowego prowadzi do blokady tego rachunku. Egzekucję tę można prowadzić z każdego rachunku bankowego.

Uważa się, że egzekucja z rachunku bankowego polega na zajęciu i realizacji wierzytelności z rachunku bankowego (E. Wengerek „Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz”, Wydawnictwo Prawnicze 1972 r. str. 408).

Zgodnie z art. 889 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego oraz art. 80 § 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (j.t. Dz. U. 2002 r. Nr 110 poz. 968; dalej jako – p.e.a.) zajęcie następuje poprzez przesłanie do banku zawiadomienia o zajęciu wierzytelności pieniężnej dłużnika wynikającej z posiadania rachunku bankowego. Zawiadomienie skierowane do banku powinno się powoływać na tytuł wykonawczy, jednakże nie jest konieczne załączenie odpisu tytułu. Zajęciu ulega wierzytelność, a więc następuje pozbawienie posiadacza rachunku uprawnień wynikających z umowy rachunku bankowego, które przechodzą na jego wierzyciela. Wierzyciel działa poprzez właściwy organ egzekucyjny. Najbardziej widocznym skutkiem zajęcia jest blokada rachunku. Zajęciu mogą podlegać wierzytelności, jak się wydaje, ze wszystkich rodzajów rachunków bankowych.

Art. 81 § 2 p.e.a. ogranicza jednak możliwość prowadzenia tego rodzaju egzekucji wobec jednostek budżetowych wyłącznie do rachunku wydatków. W procedurze cywilnej takiego ograniczenia (kierowanego do banku) nie ma. Zasady egzekucji administracyjnej (art. 81 § 1 ust. 3 p.e.a.) są także jaśniej sformułowane, jeżeli chodzi o rachunki lokat terminowych, formułując oczywistą tezę, że realizacja zajęcia wierzytelności z rachunku lokaty terminowej nastąpi w ostatniej kolejności, o ile wierzytelności z innych rachunków nie pokrywają dochodzonej należności. Bank w przypadku wielu lokat, o ile to możliwe, winien stosować kolejność najkorzystniejszą dla klienta, biorąc pod uwagę termin zapadalności. Bank niestety występuje w skomplikowanej sytuacji: dłużnika zajętej wierzytelności, quasi-egzekutora, a także organu orzekającego. Ta potrójna rolna jest przyczyną wielu wątpliwości prawnych i przedmiotem krytyki w piśmiennictwie (W. Zręda „Zajęcie rachunku bankowego” w: „Prawo bankowe” 2000 r. Nr 2 str. 61 oraz „Administracyjne zajęcie rachunku bankowego” w: „Prawo bankowe” 2002 r. Nr 3 str. 62).

Procedury cywilne i administracyjne w zakresie egzekucji z rachunków bankowych

Trzeba także pokreślić, iż uregulowania procedury cywilnej i administracyjnej w zakresie egzekucji z rachunków bankowych różnią się między sobą. Podstawowa różnica sprowadza się do tego, że:

1) komornik przesyła zawiadomienie o zajęciu rachunku bankowego do oddziału lub innej jednostki organizacyjnej banku, w którym dłużnik posiada rachunek bankowy,

2) administracyjny organ egzekucyjny przesyła zawiadomienie do banku, a jeżeli bank ma oddziały, do właściwego oddziału.

Wynika stąd pytanie, czy przesłanie zawiadomienia o zajęciu do centrali banku jest prawnie skuteczne? Większość autorów wypowiada się, że zajęcie winno być skierowane do tej jednostki organizacyjnej banku, w której prowadzony jest rachunek. Podkreśla się także, że oddział banku nie ma obowiązku poszukiwania i wskazywania komornikowi właściwej placówki. Trzeba jednak zaznaczyć, że istnieje także odmienny pogląd (poglądy omawia J. Jankowski w: „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz” Tom II, wydanie III, C.H. Beck 2002 r. str. 94).

Zgodnie z art. 889 § 1 pkt 1 Kodeksu postępowania cywilnego zawiadomienie jest skuteczne także w wypadku niewskazania rachunku bankowego. Na gruncie procedury cywilnej można więc sformułować tezę, że w przypadku wskazania przez komornika konkretnego numeru rachunku, zajęciu ulega jedynie wierzytelność z tego rachunku. Natomiast inne rachunki są wolne od zajęcia. Z kolei ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w art. 81 § 1 zagadnienie to reguluje nieco odmiennie, a mianowicie stwierdza, że zajęcie wierzytelności jest skuteczne w odniesieniu do rachunków bankowych zobowiązanego prowadzonych przez bank, niezależnie od tego, czy organ wskazał w zawiadomieniu numery tych rachunków. Tak więc na gruncie tej procedury uzasadnione jest twierdzenie, że wskazanie tylko jednego rachunku skutkuje zajęciem także i pozostałych.

Należy więc podkreślić, że bank na mocy obu ustaw zostaje zobowiązany do:

1. niedokonywania wypłat z rachunku bez zgody komornika lub administracyjnego organu egzekucyjnego,
2. bezzwłocznego przekazania zajętej kwoty organowi prowadzącemu egzekucję,
3. zawiadomienia organu prowadzącego egzekucję o przeszkodzie w przekazaniu zajętej kwoty, w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia.

Powyższe obowiązki są powtarzane w formularzach stosowanych przez komorników sądowych i administracyjne organy egzekucyjne.

Egzekucja administracyjna

W wypadku egzekucji administracyjnej zgodnie z art. 86a § 1 p.e.a. bank ma dodatkowy i uciążliwy obowiązek zawiadomienia o zajęciu rachunku także innych oddziałów banku, innych banków, placówek pocztowych oraz podmiotów uprawnionych do dokonywania wypłat. Szczegółowe obowiązki w tym zakresie określa rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 30 kwietnia 2002 roku w sprawie trybu zawiadamiania przez bank o zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego w postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. Nr 50 poz. 454).

W razie prowadzenia egzekucji przez komornika sądowego, zgodnie z art. 893[1] § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, obowiązek zawiadomień jest ograniczony do przypadku rachunku bankowego obejmującego wkład oszczędnościowy, na który wystawiono dowód imienny lub na okaziciela, a który nie może być odebrany dłużnikowi (w trybie art. 901 Kodeksu postępowania cywilnego). Obowiązki banku ulegają rozszerzeniu o zawiadomienie o tym innych placówek banku, urzędów pocztowo-telekomunikacyjnych i innych placówek wykonujących czynności w zakresie wypłat z rachunku. Szczegółową procedurę zawiadamiania określa rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25 czerwca 2001 r. w sprawie trybu zawiadamiania placówek banków, urzędów pocztowo-telekomunikacyjnych i innych placówek o wstrzymaniu wypłat z zajętego w drodze egzekucji wkładu oszczędnościowego (Dz. U. 2001 r. Nr 71 poz. 739).

Przeszkody w dokonaniu zajęcia rachunku

Uzasadnione jest zestawienie najważniejszych przyczyn, których zaistnienie zobowiązuje banki do poinformowania organu egzekucyjnego o przeszkodzie w dokonaniu zajęcia rachunku. Można do nich przykładowo zaliczyć:

1. brak odpowiedniej ilości środków,
2. zbieg egzekucji:
1. sądowych,
2. administracyjnych,
3. sądowych z administracyjnymi,
3. spór między bankiem a posiadaczem rachunku co do uprawnienia do środków na rachunku,
4. rozwiązanie umowy rachunku bankowego,
5. przedawnienie roszczeń z umowy rachunku bankowego,
6. potrącenie roszczeń posiadacza rachunku bankowego z roszczeniami banku (taką listę przedstawia E. Wengerek w: „Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz” Wydawnictwo Prawnicze 1972 r. str. 412, a za nim J. Jankowski „KPC Komentarz” Tom III wyd. 3 s. 94-95).

Brak na rachunku odpowiedniej ilości środków

Poniżej zostaną omówione powyższe przyczyny. Podkreślenia jednak wymaga fakt, że wszystkie one (z wyjątkiem przyczyn wymienionych w pkt 2) sprowadzają się do faktu braku na rachunku odpowiedniej ilości środków, bowiem z punktu widzenia egzekucji obojętne jest, z jakiej przyczyny brak ten wystąpił.

Pod pojęciem „braku odpowiedniej ilości środków” rozumiany jest brak kwot zaksięgowanych dodatnio na rachunku. W wypadku możliwości częściowego zaspokojenia wierzytelności bank musi, co jest chyba oczywiste, wykonać zajęcie tylko częściowo. Natomiast w sytuacji braku możliwości pełnego zaspokojenia, bank także powinien zawiadomić organ egzekucyjny. Organ egzekucyjny powinien być także poinformowany, że na rachunku są środki, ale nie podlegają zajęciu, ponieważ są objęte dyspozycją art. 56 Prawa bankowego, lub też podlegają zajęciu, ale przeznaczone są postanowieniem sądowym na wypłatę wynagrodzeń.

Jeżeli przedmiotem zajęcia będzie wierzytelność z rachunku bankowego, na którym został ustanowiony limit debetowy, to zajęcie rachunku bankowego nie może obejmować wierzytelności z tytułu kredytu udzielonego posiadaczowi rachunku przez bank (w ramach dopuszczalnego debetu). Jeżeli bowiem umowa rachunku bankowego dopuszcza debet, to taką sytuację należy zakwalifikować jak udzielenie kredytu z możliwością jego wykorzystania w określonej wysokości i w określonym czasie. Wierzyciel mógłby ewentualnie dokonać zajęcia także i tej wierzytelności, gdyby wniosek taki złożył, a komornik, zajmując wierzytelność z rachunku bankowego, dokonałby także zajęcia wierzytelności z tytułu kredytu. W takiej sytuacji do zajęcia wierzytelności z tytułu udzielonego kredytu miałyby zastosowanie art. 895 i n.

Jeżeli posiadacz rachunku bankowego ma prawo korzystać ze środków pieniężnych banku w granicach przyznanego mu debetu, oznacza to, że z chwilą zajęcia uprawnienie to przechodzi na wierzyciela. Wierzyciel zatem może domagać się od banku wypłaty kwoty odpowiadającej dopuszczalnemu debetowi. W takim wypadku dochodzi właśnie do zajęcia wierzytelności przysługującej posiadaczowi rachunku względem banku (J. Gołaczyński: „Wybrane zagadnienia egzekucji z rachunku bankowego”, s. 26).

Zajęciu może podlegać wierzytelność o wypłatę kwoty kredytu (debetu), pod warunkiem że przysługuje ona samemu posiadaczowi rachunku (egzekwowanemu dłużnikowi). W wypadku kredytu w rachunku bankowym oznaczało to będzie z reguły, że dłużnik musi złożyć stosowne polecenie przeprowadzenia rozliczenia pieniężnego lub wypłaty gotówkowej ponad saldo. Czynności tych nie może wykonać za niego egzekwujący wierzyciel z mocy samego zajęcia (D. Rogoń: Debet na rachunku bankowym – konstrukcja prawna i skutki, s. 39).

Proszę sprawdzić: bank zablokował kwotę wynikającą z zajęcia, ale nie mógł przelać tam pieniędzy, których faktycznie nie było na koncie.

Jeśli nawet widnieje kwota – 1800 zł czy inna na minusie – to jest to kwota zablokowana, a nie zdjęta z debetu tytułem egzekucji.