Czy spadkobierca ma prawo do niewypłaconego deputatu węglowego?

Deputat węglowy

W pierwszej kolejności zaznaczyć należy, że deputat węglowy jest częścią wynagrodzenia lub częścią renty rodzinnej. Tak wynika z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25.07.1968 r., sygn. akt III CZP 11/68. Deputaty (w tym węglowe) są świadczeniami ze stosunku pracy. Z racji swojej niepieniężnej postaci nie stanowią one wynagrodzenia za pracę w sensie stricte, aczkolwiek w świetle art. 86 Kodeksu cywilnego są zastępczą formą spełnienia owego wynagrodzenia, dopuszczalną jedynie z mocy ustawowych przepisów prawa pracy lub układów zbiorowych pracy. Wynagrodzeniem za pracę w ścisłym słowa tego znaczeniu są natomiast ekwiwalenty pieniężne za nie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1986 r., sygn. akt III PZP 36/86).

Deputaty w naturze i ich pieniężne równoważniki mogą być także dodatkowymi świadczeniami, przyznawanymi uprawnionym z uwagi na samo pozostawanie w stosunku zatrudnieniu, nie zaś jako element wynagrodzenia za konkretnie wykonaną pracę. Zawsze jednak faktyczną podstawą roszczeń pracowników (byłych pracowników) do tego typu świadczeń jest trwający nadal (w odniesieniu do osób aktualnie zatrudnionych) lub istniejący w przeszłości (jak w przypadku emerytów i rencistów) stosunek pracy, a ich prawnej podstawy należy upatrywać w przepisach zamieszczonych w aktach wchodzących do katalogu źródeł prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 Kodeksu pracy, zwłaszcza w postanowieniach zakładowych i ponadzakładowych układów zbiorowych pracy, adresatem pretensji emerytów i rencistów o wypłatę wspomnianych deputatów i ich równoważników pieniężnych jest zasadniczo pracodawca (były pracodawca) uprawnionych.

Prawo do deputatu a dziedziczenie

Deputat będący częścią renty lub wynagrodzenia dzieli jej los. W rezultacie spadkobiercy nabywają w drodze dziedziczenia prawo do deputatu należnego (czyli za okres życia mamy), lecz w tym czasie jej niewypłaconego. W konsekwencji jeżeli deputat był przyznany, ale niewypłacony, to jako spadkobierca ma Pani prawo go otrzymać.

Zaznaczyć należy, że dziedziczeniu nie podlega prawo do deputatu nienależnego i nieprzyznanego. Jak bowiem wynika z wyroku sądu apelacyjnego w Katowicach, sygn. akt III AUa 1877/12:

„W przypadku będącego przedmiotem niniejszego postępowania ekwiwalentu z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw (…), z punktu widzenia obowiązku jego realizacji przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, decydujące znaczenie ma fakt, iż świadczenie to nie posiada samodzielnego bytu i wypłacane jest przez organ rentowy wraz z pobieranymi przez osoby uprawnione świadczeniami emerytalno-rentowymi. Jednocześnie z uwagi na swój osobisty charakter – nie podlegają dziedziczeniu.

Tym samym, sporny ekwiwalent nie może przysługiwać od tego organu za okres poprzedzający nabycie prawa do emerytury lub renty.

Wobec faktu zatem, iż prawo do renty rodzinnej odwołująca nabyła dopiero od dnia (…), jak słusznie zarzuca organ rentowy, nie spełnia ona przesłanek do przyznania spornego ekwiwalentu za okres od 1 stycznia 2010 r. do 31 maja 2010 r.

We wskazanym okresie wyłącznie uprawnionym do przedmiotowego ekwiwalentu pozostawał jej zmarły w dniu (…) mąż – od 1 sierpnia 2005 r. uprawniony do górniczej emerytury.

W rozpatrywanej sprawie nie zachodzi nadto sytuacja opisana hipotezą normy art. 8 ust. 1 powyższej ustawy zgodnie, z którą w razie śmierci osoby uprawnionej, która zgłosiła wniosek o wypłatę ekwiwalentu, należny jej ekwiwalent wypłaca się małżonkowi oraz dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku – małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku – innym członkom rodziny lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba.

Mąż ubezpieczonej zmarł bowiem przed przypadającym do dnia 31 marca 2012r. okresem złożenia wniosku o wypłatę ekwiwalentu pieniężnego za lata 2010-2011. Powyższej oceny nie zmienia przy tym okoliczność, iż stosownie do treści art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 2011r. o zmianie cytowanej ustawy o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw (…) (Dz. U. nr 144, poz. 856) – obowiązującego od dnia 28 lipca 2011 r. – w przypadku wypłaty przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych ekwiwalentu na wniosek zgłoszony przed dniem 1 stycznia 2012 r., ekwiwalent w latach 2012–2015 wypłaca się bez konieczności złożenia kolejnych wniosków o jego wypłatę, albowiem J. K. zmarł również przed datą wejścia w życie powołanego wyżej przepisu.

Kierując się przedstawionymi motywami, Sąd Apelacyjny uznając apelację organu rentowego za zasadną, na mocy art. 386 § 1 kpc zmienił zaskarżony wyrok orzekając, jak w sentencji”.

Wniosek o wypłatę ekwiwalentu pieniężnego

Ponadto prawo do deputatu wynika bezpośrednio z brzmienia art. 8 ustawy o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw robót górniczych. Przepis ten stanowi, że w razie śmierci osoby uprawnionej, która zgłosiła wniosek o wypłatę ekwiwalentu, należny jej ekwiwalent wypłaca się małżonkowi oraz dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku – małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku – innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba.

Osoby, o których mowa powyżej, mają prawo do udziału w postępowaniu o wypłatę ekwiwalentu, nieukończonym wskutek śmierci osoby, która wystąpiła o wypłatę ekwiwalentu. Roszczenia, o których mowa, wygasają po upływie 12 miesięcy od dnia śmierci osoby, której ekwiwalent przysługiwał, chyba że przed upływem tego okresu zgłoszony zostanie wniosek o prowadzenie postępowania w tym zakresie. W świetle powyższego można stwierdzić, że przysługuje Pani deputat węglowy po zmarłej mamie, ponieważ za lata 2012–2017 był on jej należny.