Czy siostra może zabronić mi kontaktu z ubezwłasnowolnioną mamą?

Kontakty z ubezwłasnowolnioną matką

Kwestia kontaktów z osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie jest problemem prawnym, który nie znajduje prostego rozwiązania. Uchwałą z 17.05.2018 r., sygn. akt III CZP 11/18, Sąd Najwyższy stwierdził, że „rodzicom dorosłego dziecka, które jest ubezwłasnowolnione całkowicie z powodu niepełnosprawności umysłowej i dla którego ustanowiono opiekuna, nie przysługuje uprawnienie do żądania rozstrzygnięcia przez sąd opiekuńczy o sposobie utrzymywania kontaktów z tym dzieckiem”.

Artykuł 113 § 1 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie stwarza uprawnienia dla rodziców dorosłego, całkowicie ubezwłasnowolnionego dziecka do domagania się ustalenia kontaktów z nim. Przepis ten bowiem wskazuje na to, że w jego rozumieniu „dzieckiem” jest tylko osoba małoletnia, to jest osoba, która nie ukończyła 18 lat. To zaś oznacza, że nie można regulować kontaktów z dorosłym na gruncie tego przepisu.

Rola opiekuna prawnego

Pozostaje art. 593 ustawy Kodeks postępowania cywilnego, który stanowi, że „zezwolenia we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku osoby pozostającej pod opieką, udziela sąd opiekuńczy na wniosek opiekuna. Postanowienie staje się skuteczne z chwilą uprawomocnienia się i nie może być zmienione ani uchylone, jeżeli na podstawie zezwolenia powstały skutki prawne względem osób trzecich”.

Oznacza to, że postępowanie przed sądem opiekuńczym jest wszczynane wyłącznie na jego wniosek. Takiej legitymacji nie ma Pani.

Na uwagę zasługuje też dotyczący kontaktów ojca z dorosłym, ubezwłasnowolnionym dzieckiem, wyrok ETPC z 20.10.2022 r., 46342/19:

„Relacje pomiędzy rodzicami a dorosłymi dziećmi nie wchodzą w zakres ochrony z art. 8, chyba że zostanie wykazane istnienie dodatkowych czynników zależności, odbiegających od zwyczajowych więzi emocjonalnych. (...) Przedmiotem art. 8 Konwencji jest ochrona jednostki przed arbitralną ingerencją ze strony organów władzy publicznej. Mogą jednakże zaistnieć pozytywne obowiązki wpisane w skuteczne »poszanowanie« życia rodzinnego. Obowiązki te mogą uwzględniać przyjmowanie środków mających na celu zabezpieczenie poszanowania dla życia rodzinnego, nawet w sferze stosunków pomiędzy osobami fizycznymi, środków obejmujących zarówno ustanowienie ram regulacyjnych dla aparatu sądowniczego i wykonawczego chroniącego prawa indywidualne, jak i stosowanie, w razie potrzeby, konkretnych kroków. Zarówno w kontekście negatywnym, jak i pozytywnym, należy w tej mierze mieć na względzie sprawiedliwą równowagę, która musi zostać zachowana pomiędzy konkurującymi interesami jednostki oraz społeczeństwa, włącznie z interesami osób trzecich oraz marginesem uznania przysługującym państwu. Art. 8 obejmuje prawo rodzica do uzyskania środków przyjmowanych w celu połączenia go z dzieckiem, a na władzach krajowych spoczywa obowiązek zastosowania takich środków. Założenie to znajduje zastosowanie nie tylko do spraw dotyczących przymusowego odebrania dzieci i oddania ich pod pieczę instytucjonalną oraz stosowania środków opiekuńczych, lecz również do przypadków, w których pomiędzy rodzicami i/lub innym członkami rodziny dzieci pojawiają się spory w przedmiocie kontaktów z dziećmi i miejsca zamieszkania dzieci”.

Stanowisko w tej sprawie wyrażał także RPO:

„Według SN utrzymywanie kontaktów z rodzicami należy zaliczyć do kategorii »ważniejszych spraw« dotyczących podopiecznego, a zatem to opiekun powinien wnosić o zezwolenie na ich pozbawienie lub ograniczenie. Postępowania w tym przedmiocie, jak wynika jasno z art. 593 k.p.c., nie może wszcząć sąd z urzędu, ani na wniosek innej osoby – uznał SN.

Ponadto SN wskazał sposób rozwiązania problemu. Jeśli sąd opiekuńczy stwierdzi potrzebę wdrożenia postępowania, powinien zawiadomić prokuratora, ewentualnie Rzecznika Praw Obywatelskich albo właściwą organizację pozarządową uprawnioną do działania przed sądami w imieniu lub na rzecz obywatela. Sąd zasygnalizuje wystąpienie z wnioskiem o wszczęcie postępowania, w którym zostanie wyjaśnione, czy kontakty z rodzicem osoby ubezwłasnowolnionej powinny czy nie powinny być regulowane”.

Jeśli dana osoba jest ubezwłasnowolniona całkowicie, to o jej sprawach decyduje opiekun prawny. Jeśli opiekun prawny nie wyraża zgody na te kontakty, to może Pani poszukiwać ochrony prawnej w ww. opisany sposób.