Czy przepisanie nieruchomości na małżonka uchroni ją przed egzekucją?

Ryzyko złożenia skargi pauliańskiej przez wierzyciela

Wiem, że sprawy majątkowe w rodzinie często są trudne i budzą wiele emocji. Rozumiem Pani obawy przed inwestowaniem w nie swoją nieruchomość. Wówczas w przypadku ewentualnego rozwodu musiałaby Pani później dochodzić swoich należności w postaci nakładów, ale oczywiście lepiej zapobiegać możliwym problemom.

Gdyby rzeczywiście pojawili się wierzyciele wobec Pani męża, istniałaby możliwość prowadzenia egzekucji również i z tej nieruchomości. Gdyby przepisał nieruchomość na Panią, istniałaby możliwość złożenia tak zwanej skargi pauliańskiej i tu wyjaśnię, o co chodzi. Mianowicie na podstawie art. 527 Kodeksu cywilnego (dalej K.c.) – jeśli dłużnik dokonał czynności prawnej, wskutek której stał się niewypłacalny (lub bardziej niewypłacalny), to wierzyciel może żądać uznania wobec niego tej czynności za bezskuteczną, jeśli dłużnik o tym wiedział, a osoba trzecia wiedziała o tym lub z łatwością mogła się dowiedzieć. Jeśli jest to osoba bliska, domniemywa się, że ona o tym wiedziała. Przy czynności majątkowej nieodpłatnej (takiej jak darowizna) wierzyciel może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną również wówczas, jeśli ona o tym nie wiedziała i nie mogła się dowiedzieć przy zachowaniu należytej staranności.

Można wyróżnić następujące przesłanki skorzystania z tej instytucji:

• wierzycielowi przysługuje wierzytelność wobec dłużnika,
• dłużnik dokonał czynności prawnej,
• wskutek czynności prawnej dłużnika doszło do pokrzywdzenia wierzyciela,
• dłużnik miał świadomość pokrzywdzenia wierzyciela,
• wskutek czynności między dłużnikiem a osobą trzecią, ta osoba trzecia zyskała korzyść majątkową,
• osoba trzecia wiedziała lub z zachowaniem należytej staranności mogła wiedzieć, iż jest to działanie z pokrzywdzeniem wierzyciela (od tej zasady są jednak pewne wyjątki).

Jeśli wierzyciel wytoczy sprawę na podstawie skargi pauliańskiej i ją wygra, wówczas będzie mógł prowadzić egzekucję zadłużenia tak, jakby nigdy do tej czynności prawnej nie doszło i majątek był nadal własnością jego dłużnika.

Jeśli osoba trzecia działa w dobrej wierze, nie można wobec niej wyciągać konsekwencji z dokonania czynności prawnej z dłużnikiem. Jeśli ktoś po prostu kupił składnik majątku od dłużnika. Wymaga się, aby albo wiedział o tym, że dłużnik w ten sposób wyzbywa się majątku, albo też przy dochowaniu należytej staranności mógł się o tym dowiedzieć. Inaczej wygląda sytuacja przy darowiźnie. Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Widać więc, że ochrona osób obdarowanych jest dużo słabsza. Podobnie wygląda sytuacja, jeśli czynność została dokonana na rzecz osoby bliskiej. Wówczas istnieje domniemanie, że ta osoba bliska wiedziała o tym, że działanie dłużnika stanowi pokrzywdzenie wierzyciela.

Przepisanie nieruchomości na małżonkę

W tym wypadku, o którym Pani wspomina, sytuacja jest dobra o tyle, że z tego, co Pani mówi, na razie nie ma jeszcze żadnego zadłużenia. Oznacza to, że nie ma pokrzywdzenia wierzycieli. Dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli wówczas, gdy wie, że wskutek czynności prawnej może dojść do niezaspokojenia wierzycieli z jego majątku. Na razie, skoro nie ma zadłużenia, nie powinno być mowy o pokrzywdzeniu wierzycieli, gdyż żadnych nie ma. Jeśli więc taka darowizna zostałaby dokonana, zanim powstaną zadłużenia i ewentualny stan niewypłacalności, to sytuacja jest łatwiejsza.

Można spróbować również ewentualnie zawrzeć umowę sprzedaży, ale z drugiej strony też istnieje wówczas ryzyko, że umowa taka mogłaby zostać unieważniona jako umowa pozorna, ale to z kolei również wymagałoby przeprowadzenia dość skomplikowanego postępowania sądowego. Nie ma pewności, że coś takiego miałoby miejsce, ale również istnieje pewne ryzyko.

Wyzbywanie się majątku, w szczególności nieruchomości, jest zawsze ryzykowne, jeśli ma się długi. Po to właśnie wprowadzono instytucję skargi pauliańskiej, aby zapobiec nieuczciwym praktykom, a transakcje między członkami rodziny oraz darowizny są traktowane w sposób szczególny i dużo łatwiej jest je obalić. Przepisy dotyczące skargi pauliańskiej stosuje się również wówczas, gdy chodzi o pokrzywdzenie przyszłych wierzycieli. Jeśli jednak czynność jest odpłatna, wówczas osoba trzecia powinna mieć tego świadomość.

Są to skomplikowane sprawy, jednakże trzeba też zwrócić uwagę na to, że można żądać uznania czynności za bezskuteczną jedynie w ciągu 5 lat od jej dokonania, a więc gdyby zrobić to w niedługim czasie, a ewentualne długi nie pojawiły się w najbliższym czasie, to jest szansa na przeciągnięcie tego, aż stanie się to niemożliwe. Długi nie narastają też zwykle tak szybko, zanim sprawa zostałaby zakończona i trafiła ewentualnie do komornika, upłynęłoby pewnie dużo czasu, a więc jest szansa, że termin by minął, jeśli obecnie tych długów nie ma.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93