Czy muszę spłacić siostrę z otrzymanej darowizny od rodziców?

Zapłata zachowku od siostry

Przekazane przez Panią informacje, w tym informacja o śmierci ojca, zmierzają w celu ukierunkowania odpowiedzi na temat roszczenia o zachowek przysługującemu – ewentualnie – Pani siostrze.

Zacząć wypada od tego, że gdyby rodzice nie przekazali składników swojego majątku przed śmiercią, to po ich śmierci spadek podlegałby dziedziczeniu na zasadach ustawowych. W przypadku bowiem braku testamentu Kodeks cywilny w wyraźny sposób określa grupy spadkobierców ustawowych, które kolejno dochodzą do dziedziczenia po spadkodawcy. W pierwszej kolejności powołane są do dziedziczenia są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Taka sytuacja ma miejsce u Pani. Uprawniona do dziedziczenia po Pani tacie jest Pani mama, Pani oraz dwie siostry. W takiej sytuacji zstępni i małżonek dziedziczą w częściach równych, z tym jednak, że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 spadku.

Pod uwagę należy wziąć fakt, że otrzymała Pani darowizną od rodziców dom w stanie surowym. Jak się domyślam, siostra, która wysuwa roszczenia, nie otrzymała żadnego przysporzenia.

Czy po Pani tacie było przeprowadzone postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku?

Jest to ważne pytanie, ponieważ zgodnie z art. 991 § 2 Kodeksu cywilnego jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Instytucja zachowku uregulowana w art. 991 wymienia krąg osób uprawnionych do wystąpienia z takim roszczeniem, są to: zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.

Tak więc siostra znajduje się w kręgu osób uprawnionych do wystąpienia z takim roszczeniem.

Wysokość zachowku

Wysokość zachowku wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który przypadłby w dziedziczeniu ustawowym (jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości tego udziału).

Z roszczeniem o zachowek należy wystąpić w terminie określonym w art. 1007, zgodnie z którym roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanej od spadkodawcy darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku, co oznacza, że z roszczeniem o zachowek można wystąpić w ciągu 5 lat od otwarcia spadku, którym jest co do zasady dzień śmierci.

Na marginesie uprzedzam, że termin na wystąpienie z takim roszczeniem to 5 lat od śmierci każdego z rodziców.

Postępowanie spadkowe a roszczenia siostry

Nie wiem w tym momencie, czy rodzice pominęli Pani siostrę w prawie do majątku spadkowego. Jeżeli było przeprowadzone postepowanie spadkowe, to sąd określił jej udział w spadku. W takim wypadku wypadałoby przeliczyć wartość tych przysporzeń.

Niezbędnym do obliczenia zachowku należnego uprawnionemu jest ustalenie wartości spadku. Darowizny dokonane na rzecz spadkobierców lub osób uprawnionych do zachowku podlegają doliczeniu niezależnie od tego, kiedy zostały dokonane (Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 lutego 2014 r., sygn. akt I CSK 252/13). Tak więc darowizna na rzecz Pani zostanie doliczona do spadku, tak samo jak darowizny na rzecz któregokolwiek ze spadkobierców.

Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania (stan surowy), a według cen z chwili ustalania zachowku (teraźniejszość).

W każdym wypadku darowiznę dokonaną przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Tak więc darowizna domu zostanie zaliczona na należny zachowek. Tak samo, w przypadku Pań – dzieci spadkodawcy, które są uprawnione do zachowku, zalicza się na należny im zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia.

Wartość stanu czynnego spadku wraz z wartością darowizn podlegających doliczeniu ustali tzw. substrat zachowku, będącego podstawą ustalenia sumy stanowiącej zachowek należny uprawnionemu.

Jeżeli przyjąć, że Pani przysporzenie było większe niż to, co otrzymała siostra (choć może być i odwrotnie), to Pani – jako zstępna spadkodawcy – jest również tak samo jak siostra w katalogu osób uprawnionych do zachowku, jak również jako spadkobierca w katalogu osób obowiązanych do zapłaty zachowku. W takiej sytuacji odpowiedzialność ograniczałaby się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej własny zachowek. Wynika to z art. 999: „Jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek”.

Czy trzeba będzie coś płacić siostrze?

W opisanej przez Panią sytuacji mogłoby być brane pod uwagę roszczenie o uzupełnienie zachowku. Nie jest to jednak prosta sprawa, zważywszy na to, że najpierw trzeba byłoby wyliczyć wartości przysporzeń obu Pań, a następnie wartość udziałów spadkowych i zobaczyć, jaki jest stosunek przysporzeń do wartości ewentualnego zachowku. Przypominam też o terminie na wystąpienie z roszczeniem o zachowek.