Czy można odwołać darowiznę domu po latach?

Odwołanie darowizny przez ojca

Moim zdaniem nie ma się czego Pani obawiać. Kwestię odwołania darowizny reguluje Kodeks cywilny (w skrócie K.c.) w art. 898, 899 i 900, których treść przytaczam poniżej. Podstawą odwołania darowizny jest rażąca niewdzięczność wobec darczyńcy. Ja na podstawie Pani opisu sytuacji nie widzę podstaw do określenia Pani zachowania wobec ojca jako rażącej niewdzięczności. Pod uwagę trzeba również wziąć zachowanie Pani ojca, które nie jest bez znaczenia. Uporczywe niedopełnianie np. obowiązków rodzinnych względem darczyńcy może być traktowane w szczególnych przypadkach jako przejaw rażącej niewdzięczności. Ale tak jak Pani pisze, pomaga Pani ojcu i go odwiedza.

„Art. 898 [Odwołanie darowizny wykonanej]

§ 1. Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.

§ 2. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.

Art. 899 [Przebaczenie; odwołanie przez spadkobierców]

§ 1. Darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

§ 2. Spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.

§ 3. Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

Art. 900 [Forma odwołania darowizny]

Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie.

Art. 902 [Wpływ zasad współżycia społecznego]

Przepisów o odwołaniu darowizny nie stosuje się, gdy darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego”.

Rażąca niewdzięczność obdarowanego

Niewdzięczność może być stwierdzona dopiero po uwzględnieniu całokształtu okoliczności dotyczących zarówno obdarowanego, jak i darczyńcy (tak wyr. SN z 4.02.2005 r., sygn. akt I CK 571/04). Sposób rozumienia „niewdzięczności” jako przesłanki zastosowania art. 898 K.c. koresponduje z potocznym znaczeniem tego słowa. W potocznym języku „niewdzięczność” jest rozumiana jako „brak poczucia do jakichkolwiek zobowiązań moralnych względem osób, które udzieliły pomocy lub w inny sposób okazały dobro” [por. Mały słownik języka polskiego (red. E. Sobol), Warszawa 1996, s. 505–506 (hasła: „niewdzięczność” i „niewdzięczny”)]. W konsekwencji należy uznać, że dla oceny, czy w konkretnej sytuacji mamy do czynienia z niewdzięcznością relewantną w świetle art. 898 K.c., istotne znaczenie powinno mieć nie tylko samo zachowanie obdarowanego, lecz także zachowanie darczyńcy po wykonaniu darowizny.

Zachowanie darczyńcy może mieć istotne znaczenie dla stwierdzenia istnienia przesłanki „niewdzięczności”, w szczególności wtedy, gdy darczyńca prowokuje obdarowanego do określonych zachowań, które stanowią następnie faktyczną podstawę dla odwołania darowizny (tak: orz. SN z 2.03.1948 r., sygn. akt Kr. C 42/48, PiP 1948, Nr 7, s. 136) albo wyraża na nie zgodę (tak orz. SN z 10.02.1938 r., sygn. akt C II 2054/37, poz. 512, s. 540, w którym stwierdzono, że nie uzasadnia odwołania darowizny cudzołóstwo popełniane przez obdarowanego za zgodą żony – darczyńcy). Przy dokonywaniu oceny, czy w konkretnym przypadku mamy do czynienia z niewdzięcznością obdarowanego, nie można abstrahować od przyczyn konfliktu istniejącego między darczyńcą i obdarowanym (tak: wyr. SN z 28.10.1998 r., sygn. akt I CKN 471/97). Niewdzięczność może być okazana przez zachowanie, które może polegać zarówno na działaniu, jak i na zaniechaniu (tak: wyr. SN z 22.03.2001 r., sygn. akt V CKN 1599/00).

Ocena, czy niewdzięczność okazywana przez obdarowanego jest rażąca, powinna być dokonywana z uwzględnieniem zobiektywizowanych kryteriów. Przy dokonywaniu takiej oceny nie można jednak nie uwzględnić charakteru konkretnych relacji między obdarowanym i darczyńcą oraz norm wyznaczających zakres akceptowalnych zachowań zarówno w całym społeczeństwie, jak i w grupie społecznej, do której należy darczyńca (por. wyr. SN z 13.10.2005 r., sygn. akt I CK 112/05). Nie powinny być uznawane za rażącą niewdzięczność zwykłe konflikty rodzinne (życiowe), sprzeczki mieszczące się w granicach przyjętych w środowisku, do którego należy darczyńca (por. orz. SN z 13.11.1934 r., sygn. akt C II 1621/34).

W orzecznictwie zostało zaprezentowane stanowisko, zgodnie z którym jako rażąca niewdzięczność może być potraktowane zachowanie obdarowanego, które, oceniając rzecz rozsądnie, musi być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę (tak: wyr. SN z 7.05.2003 r., sygn. akt IV CKN 115/01). Nie jest uznawane za przejaw rażącej niewdzięczności wytoczenie przeciwko darczyńcy powództwa o alimenty przez pełnoletnie uczące się dziecko w sytuacji uzasadniającej takie zachowanie (wyr. SN z 17.11.2011 r., sygn. akt IV CSK 113/11). Wydaje się, że warunkiem stwierdzenia, iż określone zachowanie obdarowanego może być uznane za okazywanie rażącej niewdzięczności, jest możliwość przypisania co najmniej ewentualnego zamiaru obdarowanemu (por. wyr. SN z 23.03.2000 r., sygn. akt II CKN 810/98). Zachowanie obdarowanego, które powoduje nieumyślne naruszanie dóbr darczyńcy, nie powinno być uznawane za rażącą niewdzięczność. W orzecznictwie podkreśla się, że na ocenę, czy w konkretnym przypadku mamy do czynienia z rażącą niewdzięcznością, może mieć wpływ długotrwałość lub powtarzalność pewnych zachowań obdarowanego. Należy jednak podkreślić, że dwie ostatnie cechy zachowań obdarowanego nie mają charakteru przesądzającego (tak: wyr. SN z 4.02.2005 r., sygn. akt I CK 571/04).

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

2. Wyrok Sądu Najwyższego z 22.03.2001 r., sygn. akt V CKN 1599/00

3. Wyrok Sądu Najwyższego z 4.02.2005 r., sygn. akt I CK 571/04