Czy mąż ma obowiązek informować żonę o uzyskiwanych dochodach?

Równe prawa i obowiązki w małżeństwie

Podstawę prawną dla przedstawionego zagadnienia stanowią przepisy ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 2020 . Nr 1359 t.j. z dnia 2020.08.10; dalej w skrócie „K.r.o.”).

Z Pani relacji wynika, że będąc w ustroju wspólnoty majątkowej, mąż ukrywa wysokość dochodów, wartość składników majątkowych oraz upoważnia brata do rachunków bankowych z pominięciem Pani osoby. Na początku pozwolę sobie zaznaczyć, że zgodnie z art. 23 K.r.o.: „Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli”.

Zgodnie z orzecznictwem (wyrok WSA w Olsztynie z 17.05.2016 r., II SA/Ol 269/16, Legalis) z art. 27 K.r.o. wynika, że oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Natomiast zgodnie z art. 23 K.r.o. są oni obowiązani do wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Powyższe uregulowania potwierdzają, że wśród obowiązków małżeńskich istnieje obowiązek alimentacyjny, w którym bez wątpienia mieści się również obowiązek opieki nad chorym niepełnosprawnym małżonkiem. Małżonkowie są zobowiązani do prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego, co oznacza wspólne zamieszkiwanie osób połączone ze wspólnym zaspokajaniem potrzeb życiowych, czyli ścisłą współpracą w załatwianiu spraw związanych z codziennym prowadzeniem domu (np. zakupy, opłata rachunków).

Zasada wspólnego zarządu majątkiem małżonków

Ustawa wprowadziła zasadę wspólnego zarządu majątkiem małżonków i oczywiście ma Pani rację, iż mąż powinien udzielić Pani informacji o wysokości wynagrodzenia, dochodach, rachunkach bankowych, czy nabywanych przedmiotach majątkowych. Obowiązek ten wynika wprost z treści przepisu art. 36 K.r.o., który nakłada na małżonka obowiązek informowania go o:

1. stanie majątku wspólnego,
2. wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym,
3. zobowiązaniach obciążających majątek wspólny.

Niewątpliwie wprowadzone przepisy dyscyplinują małżonków, zobowiązując ich do sprawniejszego zarządu i wzajemnej lojalności. Sprawą odrębną są ewentualne konsekwencje z tytułu nienależytego wywiązywania się przez małżonków z nałożonych na nich obowiązków. W każdym razie komentowany przepis nie nakłada na małżonków expressis verbis żadnych sankcji za brak staranności w zarządzie majątkiem wspólnym. Stąd też brak w przepisach możliwości wydania jednego zobowiązania, czy też zaświadczenia, z którego wynikałby obowiązek małżonka do ujawnienia danych.

Pozbawienie małżonka prawa do samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym

Natomiast nie jest też tak, iż pozostaje Pani bez jakichkolwiek praw w tym zakresie. Otóż ustawodawca umożliwił małżonkowi wystąpienie do sądu o pozbawienie małżonka prawa do samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym. Zgodnie bowiem z treścią przepisu art. 37 K.r.o.: „Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków pozbawić drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym; może również postanowić, że na dokonanie czynności wskazanych w art. 37 § 1 zamiast zgody małżonka będzie potrzebne zezwolenie sądu”. Ważne powody stanowią klauzulę ogólną. Tutaj pod tym pojęciem mieści się szereg sytuacji faktycznych występujących w relacjach małżeńskich. Oczywiście sąd może uznać za ważny powód ukrywanie majątku, uszczuplanie jego wartości (pełnomocnictwa na brata). Pozbawienie małżonka samodzielnego zarządu oznacza też, że nie może on dokonywać niezbędnych bieżących czynności w odniesieniu do omawianych przedmiotów (A. Lutkiewicz-Rucińska, w: Dolecki, Sokołowski, Komentarz KRO, 2013, s. 245). W piśmiennictwie przyjmuje się, że pozbawienie małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym dotyczy również przedmiotów służących mu do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej, którymi zgodnie z art. 36 § 3 K.r.o. zarządza samodzielnie (por. np. M. Nazar, w: System PrPryw, t. 11, 2014, s. 389; E. Skowrońska-Bocian, Małżeńskie ustroje, s. 63).

Przynależność przedmiotów majątkowych małżonków

Proszę również zapoznać się treścią art. 31 K.r.o., który stanowi o przynależność przedmiotów majątkowych małżonków. W § 2 między innymi czytamy: „Do majątku wspólnego należą w szczególności: 1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków; (…)”.

Do majątku wspólnego należą przedmioty majątkowe nabyte zarówno przez oboje małżonków, jak i przez jedno z nich. Dla przynależności przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego zatem nie ma znaczenia, czy stroną czynności prawnej, której skutkiem jest nabycie przedmiotu majątkowego, są oboje małżonkowie, czy jedno z nich.

Zasadą jest, że do majątku wspólnego należą przedmioty majątkowe nabyte ze środków pochodzących z majątku wspólnego. Wyjątkiem są dochody z majątku osobistego każdego z małżonków (art. 31 § 2 pkt 2), a także przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego każdego z małżonków, gdy przepis szczególny tak stanowi (art. 33 pkt 10).

Zgodnie z podstawową zasadą prawa cywilnego wszystko, co jest trwale związane z nieruchomością stanowi jej część składową. Dom wraz z nieruchomością stanowi więc wyłącznie własność męża. Natomiast dochody z działalności gospodarczej wchodzą w skład Państwa majątku wspólnego i ma Pani prawo do połowy tychże dochodów. Po śmierci męża połowa wartości majątku podlega dziedziczeniu, druga połowa stanowi Pani udział.

Wiadomym jest, nie tylko na gruncie prawa, iż zaufanie to fundament związku i małżeństwa. Proszę pamiętać, że za długi może być Pani pociągnięta do odpowiedzialności jako dłużnik solidarny. Mąż nie musi Pani pokazywać aktu notarialnego domu. Nie ma też zakazu prawnego posiadania wspólnego rachunku wraz z bratem. Na takie działania męża nie ma remedium w postaci jednego rozwiązania. Musi Pani sobie przemyśleć, czy traktować to jako początek rozpadu związku (separacja, rozwód, podział majątku), czy też podjąć działania zmierzające do ochrony tegoż majątku (zarząd przymusowy).

Podsumowując: nie ma możliwości wydania prawnego zapisu nakazującego mężowi ujawnienie danych, o które Pani wnosi, są natomiast władcze środki do pozbawienia go samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym, a nawet prowadzoną działalnością gospodarczą. Oczywiście wymaga to wystąpienia na drogę postępowania sądowego w trybie nieprocesowym.