Czy IKE wpływa na dochód w MOPS i funduszu alimentacyjnym?

Dochód wg ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów

Zgodnie z art. 2 pkt 4, 5, 5a ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów dochód w rozumieniu tej ustawy oznacza dochód, o którym mowa w przepisach o świadczeniach rodzinnych, dochód rodziny oznacza dochód rodziny, o którym mowa w przepisach o świadczeniach rodzinnych; dochód członka rodziny oznacza przeciętny miesięczny dochód członka rodziny osiągnięty w roku kalendarzowym poprzedzającym okres świadczeniowy, z zastrzeżeniem art. 9 ust. 3-4b.

Art. 15 ust. 4 pkt 1 tej ustawy stanowi, że do wniosku o ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego należy załączyć zaświadczenia lub oświadczenia dokumentujące wysokość innych dochodów niż dochody podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych na zasadach określonych w art. 27, art. 30b, art. 30c, art. 30e i art. 30f ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2647, z późn. zm.), dotyczące każdego członka rodziny.

Dochód wg ustawy o świadczeniach rodzinnych

Art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych stanowi, że: Ilekroć w ustawie jest mowa o: 1) dochodzie – oznacza to, po odliczeniu kwot alimentów świadczonych na rzecz innych osób:

a) przychody podlegające opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27, art. 30b, art. 30c, art. 30e i art. 30f ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2647, 2687 i 2745 oraz z 2023 r. poz. 28), pomniejszone o koszty uzyskania przychodu, należny podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenia społeczne niezaliczone do kosztów uzyskania przychodu oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne,

b) dochód z działalności podlegającej opodatkowaniu na podstawie Dz. U. z 2022 r. poz. 2647, z późn. zm o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,

c) inne dochody niepodlegające opodatkowaniu na podstawie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych:

(…)

– należności ze stosunku pracy lub z tytułu stypendium osób fizycznych mających miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przebywających czasowo za granicą – w wysokości odpowiadającej równowartości diet z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju ustalonych dla pracowników zatrudnionych w państwowych lub samorządowych jednostkach sfery budżetowej na podstawie ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 1465),

(…)

– alimenty na rzecz dzieci,

– stypendia doktoranckie przyznane na podstawie art. 209 ust. 1 i 7 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. z 2023 r. poz. 742, z późn. zm.), stypendia sportowe przyznane na podstawie ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. z 2023 r. poz. 2048) oraz inne stypendia o charakterze socjalnym przyznane uczniom lub studentom,

– kwoty diet nieopodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych, otrzymywane przez osoby wykonujące czynności związane z pełnieniem obowiązków społecznych i obywatelskich,

(…)

– dochody uzyskiwane za granicą Rzeczypospolitej Polskiej, pomniejszone odpowiednio o zapłacone za granicą Rzeczypospolitej Polskiej: podatek dochodowy oraz składki na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne i obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne,

(…)

– zaliczkę alimentacyjną określoną w przepisach o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej,

– świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów,

– pomoc materialną o charakterze socjalnym określoną w art. 90c ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2022 r. poz. 2230 oraz z 2023 r. poz. 1234 i 2005) oraz świadczenia, o których mowa w art. 86 ust. 1 pkt 1-3 i 5 oraz art. 212 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce,

– kwoty otrzymane na podstawie art. 27f ust. 8-10 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych,

(…)

– świadczenie rodzicielskie,

– zasiłek macierzyński, o którym mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników,

– stypendia dla bezrobotnych finansowane ze środków Unii Europejskiej lub Funduszu Pracy, niezależnie od podmiotu, który je wypłaca,

– przychody wolne od podatku dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 148 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, pomniejszone o składki na ubezpieczenia społeczne oraz składki na ubezpieczenia zdrowotne,

– przychody wolne od podatku dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 152 lit. a, b i d oraz pkt 153 lit. a, b i d ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, oraz art. 21 ust. 1 pkt 154 tej ustawy w zakresie przychodów ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej, spółdzielczego stosunku pracy, z umów zlecenia, o których mowa w art. 13 pkt 8 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, zasiłku macierzyńskiego, o którym mowa w ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, pomniejszone o składki na ubezpieczenia społeczne oraz składki na ubezpieczenia zdrowotne,

– przychody wolne od podatku dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 152 lit. c, pkt 153 lit. c oraz pkt 154 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych z pozarolniczej działalności gospodarczej opodatkowanych według zasad określonych w art. 27 i art. 30c tej ustawy, pomniejszone o składki na ubezpieczenia społeczne oraz składki na ubezpieczenia zdrowotne,

– dochody z pozarolniczej działalności gospodarczej opodatkowanej w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 152 lit. c, pkt 153 lit. c i pkt 154 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustalone na podstawie oświadczenia dotyczącego każdego członka rodziny; (…).

Podatek dochodowy od osób fizycznych

Zgodnie z art. 30a ust. 1 pkt 10) ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej „ustawa o PIT”):

Od uzyskanych dochodów (przychodów) pobiera się 19% zryczałtowany podatek dochodowy, z zastrzeżeniem art. 52a: (…)

10) od dochodu oszczędzającego na indywidualnym koncie emerytalnym z tytułu zwrotu albo częściowego zwrotu, w rozumieniu przepisów o indywidualnych kontach emerytalnych, środków zgromadzonych na tym koncie; (…).

Na mocy art. 30a ust. 8.

Dochodem, o którym mowa w ust. 1 pkt 10, jest różnica między kwotą stanowiącą wartość środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym a sumą wpłat na indywidualne konto emerytalne.

8a. Dochodem przy całkowitym zwrocie, który został poprzedzony zwrotami częściowymi, jest różnica pomiędzy wartością środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym na dzień całkowitego zwrotu a sumą wpłat na indywidualne konto emerytalne pomniejszoną o koszty częściowych zwrotów.

8b. W przypadku częściowego zwrotu dochodem jest kwota zwrotu pomniejszona o koszty przypadające na ten zwrot. Za koszt, o którym mowa w zdaniu pierwszym, uważa się iloczyn kwoty zwrotu i wskaźnika stanowiącego udział sumy wpłat na indywidualne konto emerytalne do wartości środków zgromadzonych na tym koncie.

8c. Przy kolejnym częściowym zwrocie przepisy ust. 8a i 8b stosuje się odpowiednio, z tym że do ustalenia wartości środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym bierze się aktualny stan środków na tym koncie.

Ryczałtowe opodatkowanie dochodów

Art. 30. 1. Od dochodów (przychodów) pobiera się zryczałtowany podatek dochodowy:

7a) z tytułu gromadzenia oszczędności na więcej niż jednym indywidualnym koncie emerytalnym, w rozumieniu przepisów o indywidualnych kontach emerytalnych – w wysokości 75% uzyskanego dochodu na każdym indywidualnym koncie emerytalnym;

14) od kwoty wypłat z indywidualnego konta zabezpieczenia emerytalnego, w tym wypłat na rzecz osoby uprawnionej na wypadek śmierci oszczędzającego dokonanych na podstawie art. 34a ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (Dz. U. z 2022 r. poz. 1792 oraz z 2023 r. poz. 1843 i 1941) – w wysokości 10% przychodu;

3a. Dochodem, o którym mowa w ust. 1 pkt 7a, jest różnica między kwotą stanowiącą wartość środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym a sumą wpłat na indywidualne konto emerytalne. Dochodu tego nie pomniejsza się o straty z kapitałów pieniężnych i praw majątkowych poniesionych w roku podatkowym oraz w latach poprzednich.

Zwolnienia przedmiotowe z podatku dochodowego

Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 58a ustawy o PIT – wolne od podatku dochodowego są dochody z tytułu oszczędzania na indywidualnym koncie emerytalnym, w rozumieniu przepisów o indywidualnych kontach emerytalnych, uzyskane w związku z:

a) gromadzeniem i wypłatą środków przez oszczędzającego,

b) wypłatą środków dokonaną na rzecz osób uprawnionych do tych środków po śmierci oszczędzającego,

c) wypłatą transferową
– z tym że zwolnienie nie ma zastosowania w przypadku, gdy oszczędzający gromadził oszczędności na więcej niż jednym indywidualnym koncie emerytalnym, chyba że przepisy te przewidują taką możliwość; (…).

Środki IKE a wyliczenie dochodu na potrzeby świadczenia z funduszu alimentacyjnego – wnioski

Z powyższego wynika, że opodatkowanie środków z IKE następuje w momencie ich zwrotu lub wypłaty (za wyjątkiem, gdy ktoś ma drugie albo następne konto IKE). Środki gromadzone nie są zatem opodatkowane. Definicja dochodu z art. 3 ustawy o świadczeniach rodzinnych podaje zamknięty katalog środków, które są wliczane do dochodu, a należą do dochodów nieopodatkowanych. Wśród tego katalogu nie ma środków gromadzonych w IKE. Ponadto definicja ta wyraźnie wskazuje przychody określone, w których przepisach ustawy o PIT są uwzględniane przy liczeniu dochodu – nie są to przychody opodatkowane zgodnie z art. 30 i 30a ustawy o PIT, a w tych przepisach zostały wymienione środki zwracane lub wypłacane z IKE.

Tym samym środki gromadzone i wypłacane z IKE nie są wliczane do dochodu przy wyliczaniu dochodu na potrzebę ustalenia prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

„Ustawa w sposób autonomiczny i kompletny reguluje pojęcie »dochodu« w art. 3 pkt 1 u.ś.r. Takie ujęcie oznacza, że wyliczenie zawarte w komentowanym przepisie posiada charakter enumeratywny. Nie jest więc możliwym zaliczenie do dochodu innych składników niż wprost wymienione w ustawie” (red. P. Rączka, Komentarz do art. 3 ustawy o świadczeniach rodzinnych, Lex).

Kryteria dochodowe dla osób wnoszących opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej

Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej w art. 61 wymienia osoby zobowiązane do uiszczania opłat za DPS, posługując się przy tym pojęciem dochodu osoby samotnie gospodarującej i osoby w rodzinie. W art. 8 ust. 3-10 tej ustawy ustanowiono zaś kryteria dochodowe:

3. Za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o:

1) miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych i koszty uzyskania przychodu;

2) składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach;

3) kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób.

4. Do dochodu ustalonego zgodnie z ust. 3 nie wlicza się:

1) jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego;

2) zasiłku celowego;

3) pomocy materialnej mającej charakter socjalny albo motywacyjny, przyznawanej na podstawie przepisów o systemie oświaty;

4) wartości świadczenia w naturze;

5) świadczenia przysługującego osobie bezrobotnej na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych;

(…)

6) dochodu z powierzchni użytków rolnych poniżej 1 ha przeliczeniowego;

7) świadczenia wychowawczego, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2024 r. poz. 421 i 858);

(…)

12) środków finansowych przyznawanych w ramach działań podejmowanych przez organy publiczne, mających na celu poprawę jakości powietrza lub ochronę środowiska naturalnego;

13) zwrotu kosztów, o których mowa w art. 39a ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2024 r. poz. 737 i 854);

(…)

16) kwotę dodatku energetycznego, o którym mowa w art. 5c ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2024 r. poz. 266, 834 i 859);

17) kwotę dodatku osłonowego, o którym mowa w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o dodatku osłonowym (Dz. U. z 2024 r. poz. 953);

18) kwoty dodatku węglowego, o którym mowa w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 5 sierpnia 2022 r. o dodatku węglowym (Dz. U. z 2024 r. poz. 1207);

19) kwotę dodatku dla gospodarstw domowych z tytułu wykorzystywania niektórych źródeł ciepła, o którym mowa w art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 15 września 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie niektórych źródeł ciepła w związku z sytuacją na rynku paliw (Dz. U. z 2023 r. poz. 1772, 1693 i 2760 oraz z 2024 r. poz. 859);

20) kwoty dodatku elektrycznego, o którym mowa w art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 7 października 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku oraz w 2024 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej (Dz. U. z 2023 r. poz. 1704, 1785 i 2760 oraz z 2024 r. poz. 859);

21) kwoty bonu energetycznego, o którym mowa w art. 2 ustawy z dnia 23 maja 2024 r. o bonie energetycznym oraz o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia cen energii elektrycznej, gazu ziemnego i ciepła systemowego (Dz. U. poz. 859).

(…)

6. W sytuacji gdy podatnik łączy przychody z działalności gospodarczej z innymi przychodami lub rozlicza się wspólnie z małżonkiem, przez podatek należny, o którym mowa w ust. 5 pkt 1, rozumie się podatek wyliczony w takiej proporcji, w jakiej pozostaje dochód podatnika z pozarolniczej działalności gospodarczej wynikający z deklaracji podatkowych do sumy wszystkich wykazanych w nich dochodów.

(…)

9. Przyjmuje się, że z 1 ha przeliczeniowego uzyskuje się dochód miesięczny w wysokości 459 zł.

10. Dochody z pozarolniczej działalności gospodarczej i z ha przeliczeniowych oraz z innych źródeł sumuje się.

Definicja dochodu w ustawie o pomocy społecznej – niejednolite orzecznictwo

Definicja dochodu w ustawie o pomocy społecznej (tu także na potrzeby określenia dochodu osoby zobowiązanej do uiszczania opłat za DPS) jest zatem znacznie bardziej ogólna, a enumeratywnie wymieniono, co do dochodu się nie wlicza. Orzecznictwo w kwestii zaliczania do dochodu oszczędności jest niejednolite. „W orzecznictwie dostrzec można dwa przeciwne poglądy odnoszące się do tego, czy można uznać za dochód w rozumieniu art. 8 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej, oszczędności posiadane przez stronę. Według pierwszego stanowiska oszczędności nie są dochodem, lecz posiadanymi zasobami majątkowymi. Wypłata oszczędności nie powoduje po stronie uprawnionego przysporzenia, lecz wiąże się jedynie ze zmianą sposobu przechowywania tych środków. Dochodem mogą być jedynie odsetki od lokaty oprocentowanej, lecz nie sama lokata. Drugie stanowisko opiera się natomiast na założeniu, że oszczędności są rodzajem dochodu, gdyż ich wypłata powoduje zwiększenie aktywów pieniężnych, a nadto oszczędności mają swoje źródło pochodzenia właśnie w dochodach” – T. Patryk, Możliwość traktowania oszczędności jako dochodu na gruncie art. 8 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej, Lex; autor podaje sprzeczne orzeczenia np.:

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 25 września 2018 r., IV SA/Gl 559/18, LEX nr 2567212:

Nie ulega wątpliwości, że oszczędności skarżącej, które sama zdeklarowała w oświadczeniu o stanie majątkowym z dnia 22 stycznia 2018 r. stanowią wyłącznie jej zasoby pieniężne, które nie zostały spożytkowane np. na zaspokojenie bieżących potrzeb. Ich źródło może być różne, zawsze jednak uzyskanie jakichkolwiek oszczędności wymaga upływu określonego czasu (zwykle dłuższego), w celu ich zgromadzenia. Okoliczność tą podniosła skarżąca zarówno w odwołaniu, jak też w skardze, podkreślając, że oszczędności zgromadzone na jej rachunku bankowym stanowią dorobek jej całego życia. Zdaniem składu orzekającego, tak zgromadzone oszczędności pochodzą z określonych różnych okresów i dochodów, co więcej z założenia nie mają i nie mogą mieć charakteru jednorazowego, gdyż ich istotą jest gromadzenie i kumulacja środków pieniężnych. Z tego powodu przez lata gromadzone na takiej zasadzie oszczędności, nie powinny podlegać wliczeniu do dochodu.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 18 maja 2018 r., IV SA/Wr 157/18, LEX nr 2510585:

Oszczędności nie są w ogóle dochodem w rozumieniu art. 8 ust. 3 u.p.s. Należy je traktować w kategoriach posiadanego majątku (zasobów), a nie uzyskiwanego dochodu. Dochodem w takim przypadku mogłaby być co najwyżej ewentualna stopa zwrotu z ulokowanych oszczędności.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 11 grudnia 2018 r., II SA/Ol 796/18, LEX nr 2598833:

Dochodem w rozumieniu art. 8 ust. 3 u.p.s. mogą być także oszczędności zgromadzone na lokacie terminowej.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 21 marca 2018 r., VIII SA/Wa 809/17, LEX nr 2475399:

Art. 8 ust. 3 u.p.s. nie wyłącza oszczędności jako dochodu.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 9 października 2014 r., II SA/Bk 542/14, LEX nr 1531102:

Skoro dochodem jest suma miesięcznych przychodów bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania (art. 8 ust. 3 u.p.s.), za wyjątkiem enumeratywnie wymienionych świadczeń pieniężnych niewliczanych do dochodu (art. 8 ust. 4 u.p.s.), wśród których nie wymienia się środków na lokatach oszczędnościowych oraz skoro w art. 8 ust. 11 u.p.s. nie wskazano sposobu uzyskania „jednorazowego dochodu” – to dochodem w rozumieniu art. 8 ust. 3 u.p.s., a w konsekwencji także w rozumieniu art. 61 ust. 2 pkt 1 u.p.s. mogą być także oszczędności zgromadzone na lokacie terminowej.

II SA/Po 790/21, Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 24 lutego 2022 r., LEX nr 3321010:

Za dochód nie można uznać wypłaty środków zgromadzonych uprzednio przez stronę na jej rachunku bankowym, książeczce oszczędnościowej, lokacie oszczędnościowej lub innej formie przechowywania i oszczędzania środków pieniężnych. Wypłata tych środków (oszczędności) nie powoduje bowiem przysporzenia majątkowego po stronie ich dysponenta, lecz stanowi tylko czynność polegającą na zmianie sposobu przechowywania już wcześniej posiadanych środków. Nie dotyczy to jedynie wypłaty kwoty uzyskanej z tytułu odsetek od oszczędności zgromadzonych na tym rachunku czy lokacie, albowiem wartość odsetek stanowi przysporzenie majątkowe, a więc przychód właściciela rachunku/lokaty.

Wliczanie zysku z IKE do dochodu w MOPS – wnioski

Mając na względzie takie orzecznictwo, na potrzeby obliczenia zakresu partycypacji w opłatach za DPS, zysk ze środków gromadzonych w IKE powinien być podawany jako dochód. Nie ma przepisów, które różnicowałyby zysk z IKE z zyskiem z innych form oszczędzania na potrzeby ustalania dochodu dla pomocy społecznej, stąd też organ pomocowy – jeśli zastosuje się do orzecznictwa traktującego je jako dochód – uwzględni w dochodzie także zysk z IKE, podobnie jak uwzględnia zyski z innych form oszczędzania, a oszczędności potraktuje jako majątek.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów - Dz.U. 2007 nr 192 poz. 1378
2. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - Dz.U. 1991 nr 80 poz. 350
3. Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych - Dz.U. 2003 nr 228 poz. 2255
4. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej - Dz.U. 2004 nr 64 poz. 593