Cofnięcie darowizny za dożywocie z powodu niewdzięczności obdarowanej

Rażąca niewdzięczność obdarowanego

W opisanej sprawie Pani siostra może spróbować cofnąć darowiznę – wskazując rażącą niewdzięczność obdarowanej córki wobec niej jako matki. Zgodnie bowiem z treścią art. 898 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.): „Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności”. Pojęcie rażącej niewdzięczności odnosi się do takiego zachowania obdarowanego, które było skierowane przeciwko darczyńcy świadomie i w nieprzyjaznym zamiarze (por. wyrok SA w Lublinie z 29.01.2013 r., I ACa 697/12, Legalis).

Wyłączone są zatem krzywdy wyrządzone darczyńcy w sposób niezamierzony przez czyny popełnione w uniesieniu bądź rozdrażnieniu, spowodowanym zachowaniem się lub działaniem darczyńcy (por. orz. SN z 02.03.1948 r., KrC 42/48, PiP 1948, Nr 7, s. 136; post. SN z 29.9.1969 r., III CZP 63/69, Legalis; wyrok SA w Krakowie z 20.12.2012 r., I ACa 1234/12, Legalis). Ustalenie niewdzięczności po stronie obdarowanego wymaga analizy motywów określonych zachowań wobec darczyńcy, m.in. ustalenia, czy nie były one powodowane lub wręcz prowokowane przez darczyńcę (por. wyrok SN z 30.09.1997 r., III CKN 170/97, Legalis; wyrok SA w Łodzi z 17.04.2013 r., I ACa 236/13, Legalis), a także jakie jest źródło konfliktu stron (por. wyrok SN z 09.10.2014 r., I CSK 556/13, Legalis). W wyroku SA w Warszawie z 22.11.2005 r. (VI Ca 527/05, Rej. 2005, Nr 11, s. 158 i n.) wskazano, że incydentalne sprzeczki, tym bardziej sprowokowane, nie mogą być podstawą odwołania darowizny. Uznaje się także w orzecznictwie, że nie może być mowy o rażącej niewdzięczności, gdy obdarowany godzi w dobra obdarowanego nawet umyślnie, ale działania te nie wychodzą poza ramy zwykłych konfliktów rodzinnych w określonym środowisku (por. wyrok SA w Szczecinie z 14.04.2005 r., I ACa 60/05, OSA 2006, Nr 10, poz. 35; z glosą apr. M. Niedośpiała, OSA 2007, Nr 9, poz. 86, a także wyr. SA w Szczecinie z 17.10.2012 r., I ACa 536/12, Legalis, oraz wyrok SA w Rzeszowie z 11.10.2012 r., I ACa 262/12, Legalis). Przejawem naruszenia etycznego obowiązku wdzięczności jest pozostawienie darczyńcy bez koniecznej pomocy (zob. wyrok SA w Poznaniu z 15.02.1994 r., I ACr 684/93, Wok. 1994, Nr 11, s. 51).

Rażąca niewdzięczność może również znajdować wyraz w pomawianiu darczyńcy przez obdarowanego wobec osób trzecich o postępowanie, które godzi w jego dobre imię (zob. wyrok SN z 12.05.1998 r., II CKN 729/97, Legalis).

Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności

Z uwagi na powyższe, jeżeli zachowania córki objawiają się jako rażąca niewdzięczność, jej matka może skorzystać z tej instytucji. Córce należy wyraźnie wskazać, iż w przypadku dalszego nagannego zachowania darczyńca skieruje do niej oświadczenie o odwołaniu darowizny. Jeśli córka się nie sprzeciwi, wystarczy, aby panie udały się do notariusza w celu zwrotnego przeniesienia własności nieruchomości. W przypadku sporu i braku zgody córki na zwrot mieszkania, konieczna będzie droga sądowa i powództwo o cofnięcie darowizny. Proszę także pamiętać, iż darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Dlatego należy działać szybko.

Przemoc w rodzinie, nakaz opuszczenia mieszkania

Co do możliwości pozbycia się z mieszkania męża Pani siostry – niestety służebność nie jest prawem własności, to obecna właścicielka mieszkania, czyli córka, mogłaby wypowiedzieć użytkowanie swojemu ojcu. Pani siostra tego zrobić może. Może natomiast skorzystać z ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Zgodnie bowiem z treścią art. 11a ust. 1: „Jeżeli członek rodziny wspólnie zajmujący mieszkanie, swoim zachowaniem polegającym na stosowaniu przemocy w rodzinie czyni szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkiwanie, osoba dotknięta przemocą może żądać, aby sąd zobowiązał go do opuszczenia mieszkania”.