Ponoszenie kosztów utrzymania mieszkania przez spadkobierców

Ponoszenie kosztów utrzymania lokalu odziedziczonego przez kilku spadkobierców

Pana brat ma prawo korzystać z lokalu, do którego przysługuje mu prawo własności na podstawie spadkobrania, jednak powinien ponosić koszty związane z lokalem. Przy okazji występowania kilku współwłaścicieli każdy z nich powinien ponosić koszty utrzymania nieruchomości stosownie do swego udziału.

Może Pan zatem żądać, aby brat przyczyniał się do pokrywania opłat mieszkaniowych (również związanych z zużyciem energii elektrycznej, gazu itp.). Jeżeli Pana brat nie łoży na opłaty mieszkaniowe, to może Pan wystąpić przeciwko niemu ze stosownym pozwem o zapłatę.

Do ewentualnego pozwu powinien Pan dołączyć dowody na to, że ponosi Pan opłaty związane z lokalem: dowody wpłat do spółdzielni, opłacone rachunki za prąd, gaz itp.

Jeżeli uzyskałby Pan orzeczenie nakazujące bratu zapłatę na Pana rzecz odpowiednich kwot, a brat nie zapłaciłby Panu tej kwoty, to będzie Pan mógł wszcząć przeciwko bratu postępowanie egzekucyjne. W toku tego postępowania komornik może zająć np. wynagrodzenie brata za pracę.

Zaznaczyć należy, że nie ma Pan możliwości uzyskania orzeczenia sądowego, w którym sąd nakazywałby bratu opłacanie rachunków na przyszłość, ponieważ ten obowiązek wynika wprost z przepisów prawa.

Prawo do współposiadania wspólnego mieszkania przez każdego ze współwłaścicieli

Pana brat jako współwłaściciel ma prawo wprowadzić się i mieszkać w mieszkaniu, tak samo jak takie prawo posiada Pan i pozostali spadkobiercy. To samo tyczy się zameldowania w lokalu. Nie ma Pan niestety środków prawnych, żeby nie dopuścić do realizacji praw, które bratu przysługują w związku z udziałem w nieruchomości.

Zgodnie z art. 206 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) „każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli”. Uprawnienie współwłaściciela do współposiadania rzeczy wspólnej polega na tym, że tak jak każdy inny współwłaściciel może on posiadać całą rzecz i korzystać z niej. Jest to więc wspólne uprawnienie, bo żadnemu współwłaścicielowi nie przysługuje z tytułu udziału we własności prawo do wyłącznego korzystania (posiadania) z jakiejś określonej części rzeczy.

Dział spadku ze zniesieniem współwłasności

Jeżeli nie chce Pan, żeby brat zamieszkał w nieruchomości, Pana brat stwarza problemy dotyczące utrzymania lokalu, to warto zastanowić się nad działem spadku ze zniesieniem współwłasności.

Jeśli przewidujemy, że kłopoty z porozumieniem wszystkich współwłaścicieli będą trwały w przyszłości, zniesienie współwłasności jest najlepszym rozwiązaniem. Do czasu przeprowadzenia działu spadku każdy ze spadkobierców ma prawo do współposiadania przedmiotów należących do spadku, a jednocześnie jest ograniczony w możliwości rozporządzania swoim udziałem w majątku spadkowym i aby takie rozporządzenie było skuteczne, konieczna jest zgoda pozostałych współspadkobierców.

Zgodnie z art. 1037 § 1 K.c. „dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy pomiędzy spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu, wydanego na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców”.

Przeprowadzenie umownego działu spadku

Przeprowadzenie umownego działu spadku jest możliwe tylko w sytuacji, kiedy istnieje zgoda wszystkich spadkobierców, co do dokonania działu spadku. Wszyscy spadkobiercy muszą się zgodzić co do warunków i sposobu działu. Jeżeli choćby jeden ze spadkobierców nie wyrazi zgody na dokonanie umownego działu spadku, zawarcie umowy nie będzie możliwe i wówczas pozostaje jedynie postępowanie sądowe.

Dokonanie działu spadku wymaga ustalenia składu i wartości spadku. Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego wartość i skład spadku ustala sąd. Skład spadku jest ustalany przede wszystkim na podstawie oświadczeń uczestników i ewentualnie według spisu inwentarza, jeżeli został sporządzony. Jeżeli te oświadczenia są sprzeczne, sąd musi wyjaśnić te rozbieżności.

W postępowaniu o dział spadku jego stan ustala się według chwili otwarcia spadku, a więc chwili śmierci spadkodawcy, a wartość spadku według cen z chwili dokonania działu spadku. Oznacza to, że przy podziale sąd będzie uwzględniał wartość nieruchomości na dzień dokonywania działu. Jeżeli uczestnicy zgodnie określą wartość przedmiotów wchodzących w skład spadku, sąd nie będzie ustalał wartości przedmiotów spadkowych. W przypadku sporu pomiędzy uczestnikami co do wartości poszczególnych przedmiotów spadkowych sąd powoła biegłego.

Żądanie jednego ze spadkobierców zwrotu nakładów i wydatków dokonanych na nieruchomość będącą współwłasnością spadkową

Spadkobierca, który dokonał nakładów i wydatków na nieruchomość będzie mógł żądać zwrotu części tych nakładów, odpowiednio do udziałów w nieruchomości, od pozostałych spadkobierców.

Sąd w wyroku z dnia 21 maja 2010 roku, sygn. akt II Ca 346/10, stwierdził, że do postępowania działowego nie należy dochodzenie między współspadkobiercami innych roszczeń, niż przewidziane w art. 686 Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z treścią tego przepisu w postępowaniu o dział spadku rozliczeniu między współspadkobiercami podlegają wyłącznie roszczenia z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, czynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych. Roszczenia te mają charakter procesowy, lecz na zasadzie wyjątku są rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym o dział spadku. W myśl ogólnych zasad wyjątki nie mogą być wykładane rozszerzająco, co oznacza, że roszczenia inne niż przewidziane w art. 686 nie należą do postępowania działowego.

W jaki sposób sąd może dokonać działu spadku?

Sąd może dokonać działu spadku na trzy sposoby:

1. Przez podział fizyczny przedmiotów wchodzących w skład spadku, co oznacza, że poszczególne przedmioty zostają podzielone i przyznane spadkobiercom według wielkości ich udziałów w spadku. Jeżeli nie doprowadzi to do zniszczenia rzeczy, można również podzielić pojedynczą rzecz wchodzącą w skład spadku. W ramach tego podziału dopuszczalne jest ustalenie dopłat na rzecz niektórych spadkobierców, jeżeli nie da się podzielić spadku tak, aby wartość przedmiotów przyznanych spadkobiercą była równa udziałowi w spadku.
2. Przez przyznanie niektórych przedmiotów ze spadku jednemu albo kilku spadkobiercom z ustaleniem obowiązków spłat na rzecz pozostałych spadkobierców lub bez takich spłat.
3. Przez podział cywilny składników majątkowych, co oznacza sprzedaż majątku spadkowego i podział uzyskanych ze sprzedaży środków pomiędzy spadkobierców według wielkości ich schedy spadkowej.

W zasadzie sąd związany jest sposobem podziału podanym przez spadkobierców w zgodnym wniosku. Sąd może od tego odstąpić jedynie wówczas, gdy występuje sprzeczność proponowanego podziału z prawem, z zasadami współżycia społecznego lub gdy podział naruszałby w sposób rażący interesy osób uprawnionych. W razie braku zgodnego wniosku uczestników postępowania sąd powinien dokonać działu spadku z uwzględnieniem składu dzielonego spadku oraz interesów poszczególnych współspadkobierców.

Koszty sądowe przy złożeniu wniosku o dział spadku

Należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 51 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych opłatę stałą w kwocie 500 złotych pobiera się od wniosku o dział spadku, a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 złotych. Zaś opłatę stałą w kwocie 1000 złotych pobiera się od wniosku o dział spadku połączony ze zniesieniem współwłasności, a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, pobiera się opłatę stałą w kwocie 600 złotych. Wymaganymi dokumentami będą:

• postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza,
• dokumenty dotyczące poszczególnych przedmiotów spadku (np. odpis z księgi wieczystej nieruchomości).

Należy zaznaczyć, iż każdy ze spadkobierców może złożyć wniosek do sądu o dział spadku. Wniosek należy sporządzić w tylu kopiach, ilu jest spadkobierców + 1 dla sądu.

Jeśli składany wniosek jest popierany przez wszystkich spadkobierców – do wniosku powinno załączyć się plan podziału – podpisany przez wszystkich uprawnionych. Wniosek składamy do sądu rejonowego ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego.

Reasumując, ma Pan w zasadzie dwa wyjścia. Po pierwsze złożyć do sądu wniosek o dział spadku ze zniesieniem współwłasności wnosząc o przyznanie mieszkanie jednemu ze współwłaścicieli (z uwagi, że nie jest możliwy fizyczny podział), z obowiązkiem spłaty dla pozostałych spadkobierców lub podział cywilny (sprzedaż mieszkania w drodze licytacji). Druga możliwość to wytoczenie bratu powództwa o zapłatę odpowiedniej części poniesionych przez Pana kosztów utrzymania lokalu. Zasadniczo może Pan domagać się zwrotu za trzy lata wstecz (do chwili przedawnienia się roszczenia). Wnosząc powództwo, musiałby Pan zebrać wszystkie rachunki, jakie Pan poniósł w tym trzyletnim okresie, podzielić je w stosunku, w jakim każdy posiada udział w mieszkaniu i wezwać brata do zwrotu części przypadającej na niego zapłaconych rachunków. Prawo do żądania płatności odpowiedniej części kosztów przysługuje Panu na podstawie art. 207 K.c., zgodnie z którym „pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów; w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną”. Jeżeli nie oznaczono wielkości udziałów, w myśl art. 197 K.c. domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - Dz.U. 2005 nr 167 poz. 1398
4. Wyrok Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 21 maja 2010 roku, sygn. akt II Ca 346/10