Ciąża i urlop macierzyński policjantki

Szczególne uprawnienia przysługujące policjantce przewidziane dla pracownic według przepisów prawa

Prawa i obowiązki policjantów pełniących służbę reguluje ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 z późn. zm.) oraz rozporządzenia wykonawcze do niej. Z tych przepisów wynika, że stosunek służbowy policjanta nawiązuje się na podstawie mianowania (art. 28 ust. 1 ustawy). Do policjantów pełniących służbę nie stosuje się więc Kodeksu pracy, bo mundurowa służba w policji nie odbywa się na podstawie stosunku pracy (do którego odnosi się Kodeks pracy), ale na podstawie stosunku służbowego, regulowanego w całości ustawą o Policji i rozporządzeniami wykonawczymi. Jest to szczególny stosunek służbowy o charakterze administracyjnoprawnym.

Zgodnie jednak z art. 79 Ustawy o Policji „policjantowi–kobiecie przysługują szczególne uprawnienia przewidziane dla pracownic według przepisów prawa pracy, jeżeli przepisy ustawy o Policji (powoływanej) nie przewidują inaczej”.

Oprócz tego zapisu ustawa o Policji gwarantuje niewiele uprawnień dla kobiet w ciąży i opiekujących się dziećmi.

Poniżej przedstawię Pani regulacje zawarte w ustawie, odnoszące się do tych kwestii.

Zgodnie z art. 44. przywoływanej ustawy policjanta–kobiety nie można w okresie ciąży i w czasie urlopu macierzyńskiego zwolnić ze służby, z wyjątkiem przypadków:

• wymierzenia kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby;
• skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe,
• powołania do innej służby państwowej, a także objęcia funkcji z wyboru w organach samorządu terytorialnego lub stowarzyszeniach;
• nabycia prawa do emerytury z tytułu osiągnięcia 30 lat wysługi emerytalnej;
• gdy wymaga tego ważny interes służby;
• likwidacji jednostki Policji lub jej reorganizacji połączonej ze zmniejszeniem obsady etatowej, jeżeli przeniesienie policjanta do innej jednostki lub na niższe stanowisko służbowe nie jest możliwe.

Zwolnienie policjantki ze służby

„W razie zwolnienia kobiety–policjanta ze służby w wypadku gdy wymaga tego ważny interes służby lub w wypadku likwidacji jednostki Policji lub jej reorganizacji połączonej ze zmniejszeniem obsady etatowej, jeżeli przeniesienie policjanta do innej jednostki lub na niższe stanowisko służbowe nie jest możliwe, kobiecie–policjantce przysługuje uposażenie do końca urlopu macierzyńskiego”.

Stosownie natomiast do art. 44a „policjantowi–kobiecie zwolnionej na podstawie powyższych przyczyn w czasie urlopu wychowawczego przysługują do końca okresu, na który ten urlop został udzielony:

1. świadczenie pieniężne, wypłacane na zasadach obowiązujących przy wypłacaniu zasiłku wychowawczego;
2. inne uprawnienia przewidziane dla pracownic zwalnianych z pracy w czasie urlopu wychowawczego z przyczyn niedotyczących pracowników”.

Zgodnie natomiast ze stanowiskiem, jakie zajęła w styczniu tego roku Komenda Stołeczna Policji, „regulacje zawarte w rozporządzeniach Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 18 października 2001 w sprawie rozkładu czasu służby policjantów (Dz. U. Nr 131, poz. 1471) oraz z 2 września 2002 r. w sprawie szczegółowych praw i obowiązków oraz przebiegu służby policjantów (Dz.U. nr 151, poz. 1261) nie mogą stanowić lex specialis w rozumieniu art. 79 ustawy o Policji (powoływanej). Normy zawarte w powołanych rozporządzeniach mają charakter wykonawczy. Fakt, że nie wszystkie uprawnienia wynikające z przepisów prawa pracy z zakresu ochrony rodzicielstwa zostały uregulowane w aktach wykonawczych ustawy o Policji nie oznacza, że nie przysługują one policjantom. (…)

Uprawnienia wynikające z ochrony rodzicielstwa dla kobiet i mężczyzn policjantów

Policjanci – kobiety i mężczyźni – korzystają z uprawnień wynikających z ochrony rodzicielstwa przewidzianych w przypisach prawa pracy: urlopu macierzyńskiego i wychowawczego, a od 1 stycznia 2010 roku także ojcowskiego, zwolnień od służby związanych z koniecznością sprawowania opieki nad dzieckiem. Policjantki w czasie ciąży korzystają z ochrony przysługującej im w zakresie zmiany zakresu obowiązków, rozkładu czasu służby, pracy w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych oraz przerwy na karmienie. Dla każdej policjantki zupełnie oczywiste jest, że przełożony zwolni ją np. z obowiązku noszenia munduru w okresie ciąży. Fakt, że w rozporządzeniach o rozkładzie czasu służby i o szczegółowych prawach i obowiązkach oraz przebiegu czasu służby policjantów (powoływanych) tych uprawnień nie przewidziano, nie oznacza, że policjanci nie mają do nich prawa.

Odesłanie zawarte w art. 79 ustawy o Policji do przepisów prawa pracy jednoznacznie wskazuje, że ochrona dotycząca m.in. prawa do przerwy na karmienie, zakazu (bez zgody) do pracy w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej i do oddelegowania poza miejsce zamieszkania, urlopu macierzyńskiego i wychowawczego, dotyczy również policjantów.

Reasumując, należy wskazać, że ograniczenie uprawnień przewidzianych w przepisach prawa pracy związanych z ochroną rodzicielstwa w stosunku do policjantów jest możliwe tylko w przypadku niemożności ich realizacji z uwagi na przepisy ustawy o Policji (powoływanej). Mając na uwadze fakt, że decyzje o udzieleniu przerwy na karmienie, urlopów wychowawczych, ojcowskich i delegowania poza miejsce zamieszkania nie podlegają kontroli instancyjnej w trybach przewidzianych w kodeksie postępowania administracyjnego i tym samym kontroli sądowo-administracyjnej, zasadnym jest wniosek o wyjaśnienie wątpliwości przez ministra spraw wewnętrznych i administracji. Problem dotyczy także innych służb mundurowych”.

Takie stanowisko zajęła Komenda Stołeczna Policji. Należy więc opierać się na treści art. 79 ustawy o Policji, który jednoznacznie stwierdza, że policjantowi–kobiecie przysługują szczególne uprawnienia przewidziane dla pracownic według przepisów prawa pracy, jeżeli przepisy ustawy o Policji (powoływanej) nie przewidują inaczej.

Wydaje się więc oczywiste, że może Pani korzystać z uprawnień, jakie gwarantuje Kodeks pracy kobietom w ciąży, przebywającym na urlopie macierzyńskim czy też wychowawczym. Ważne jest, aby stosowanie tych uregulowań nie kolidowało z zapisami ustawy policyjnej i jej przepisami wykonawczymi. Trudno jest mi sprecyzować, w jakich sytuacjach ta kolizja nastąpi. Każdy przypadek należy zatem rozpatrywać indywidualnie.

Zgodnie z powyższym należą się Pani uprawnienia związane z rodzicielstwem, przewidziane w Kodeksie pracy, a więc urlop macierzyński i w wychowawczy przysługuje Pani na takich samych zasadach i w takim samym wymiarze jak pracownikowi, którego obowiązują uregulowania Kodeksu pracy. Pozwolę sobie przedstawić poniżej najważniejsze uregulowania zawarte w art. 180-186 K.p.:

Urlop macierzyński przysługujący policjantce

Otóż, zgodnie z art. 180 § 1 K.p. „pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:

1. 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
2. 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
3. 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
4. 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
5. 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie. (…)

§ 3. Co najmniej 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego mogą przypadać przed przewidywaną datą porodu.

§ 4. Po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem aż do wyczerpania okresu ustalonego w § 1.

§ 5. Pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu; w takim przypadku niewykorzystanej części urlopu macierzyńskiego udziela się pracownikowi–ojcu wychowującemu dziecko, na jego pisemny wniosek.

§ 6. Pracownica zgłasza pracodawcy pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego, najpóźniej na 7 dni przed przystąpieniem do pracy; do wniosku dołącza się zaświadczenie pracodawcy zatrudniającego pracownika–ojca wychowującego dziecko, potwierdzające termin rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego przez pracownika, wskazany w jego wniosku o udzielenie urlopu, przypadający bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę.

§ 61. Po wykorzystaniu przez pracownicę po porodzie urlopu macierzyńskiego w wymiarze 8 tygodni, pracownikowi–ojcu wychowującemu dziecko przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego odpowiadającej okresowi, w którym pracownica uprawniona do urlopu wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem.

§ 62. W przypadku, o którym mowa w § 61, urlop macierzyński pracownicy przerywa się na okres, w którym z takiego urlopu korzysta pracownik–ojciec wychowujący dziecko.

§ 63. Łączny wymiar urlopu macierzyńskiego w okolicznościach, o których mowa w § 61 i w § 62, nie może przekroczyć wymiaru określonego w § 1”.

Dodatkowy urlop macierzyński

Stosownie natomiast do art. 182¹ § 1 K.p. „pracownica ma prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego w wymiarze:

1. do 6 tygodni — w przypadku urodzenia jednego dziecka
2. do 8 tygodni — w przypadkach urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.

§ 2. Dodatkowy urlop macierzyński jest udzielany jednorazowo, w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności, bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego.

§ 3. Dodatkowego urlopu macierzyńskiego udziela się na pisemny wniosek pracownicy, składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu; pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownicy.

§ 4. Pracownica uprawniona do dodatkowego urlopu macierzyńskiego może łączyć korzystanie z tego urlopu z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy; w takim przypadku dodatkowego urlopu macierzyńskiego udziela się na pozostałą część dobowego wymiaru czasu pracy.

§ 5. W przypadku określonym w § 4 podjęcie pracy następuje na pisemny wniosek pracownicy, składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy, w którym pracownica wskazuje wymiar czasu pracy oraz okres, przez który zamierza łączyć korzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego z wykonywaniem pracy; pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownicy”.

Za czas urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu ojcowskiego przysługuje zasiłek macierzyński na zasadach i warunkach określonych odrębnymi przepisami, tj. na podstawie Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. 1999 r. Nr 60, poz. 636 z późn. zm.)

Powrót do pracy policjantki po urlopie macierzyńskim

Jeżeli chodzi o powrót do pracy po urlopie macierzyńskim, to zgodnie z art. 183² K.p. „pracodawca dopuszcza pracownika po zakończeniu urlopu macierzyńskiego do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem za pracę, jakie otrzymywałby, gdyby nie korzystał z urlopu”.

Ponadto stosownie do art. 186 § 1. K.p. „pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 4 roku życia. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia”.

Takie uregulowania prawne, związane z rodzicielstwem, są przewidziane w Kodeksie pracy, a zgodnie z art. 79 ustawy o Policji, a jak już wspominałam, „policjantowi–kobiecie przysługują szczególne uprawnienia przewidziane dla pracownic według przepisów prawa pracy, jeżeli przepisy ustawy o Policji (powoływanej) nie przewidują inaczej”.

Nigdzie nie ma natomiast przepisu wprost regulującego kwestię przedłużenia służby przygotowawczej w sytuacji, gdy w jej trakcie policjantka uda się na urlop macierzyński. Ustawodawca pozostawił w tej sprawie lukę prawną.

Zgodnie z art. 29 ustawy o Policji „osobę przyjętą do służby w Policji mianuje się policjantem w służbie przygotowawczej na okres 3 lat. W szczególnie uzasadnionych przypadkach przełożony (Komendant Główny Policji, komendanci wojewódzcy oraz komendanci szkół policyjnych), może skrócić okres służby przygotowawczej policjanta albo zwolnić go od odbywania tej służby.

Przedłużenie okresu służby przygotowawczej policjanta ze względu na przerwę w wykonywaniu obowiązków służbowych trwającej dłużej niż 3 miesiące

W razie przerwy w wykonywaniu przez policjanta obowiązków służbowych, trwającej dłużej niż 3 miesiące, przełożony może przedłużyć okres jego służby przygotowawczej”.

Z powodu wspomnianej luki w prawie wszystko zależy więc od tego, jak przełożony zinterpretuje ten przepis i jaka jest praktyka w Pani jednostce. Ogólnej normy postępowania w takim wypadku nie ma. Ustawodawca nie precyzuje, na czym ma polegać owa trzymiesięczna przerwa w wykonywaniu obowiązków służbowych, a pracodawca ma niestety swobodę w stosowaniu tego przepisu. Odniesienie w tej sytuacji do Kodeksu pracy też nie będzie miało miejsca, ponieważ pracownik wymieniony w Kodeksie pracy nie jest obowiązany do odbycia służby przygotowawczej.

Z pytania wynika, że dostarczyła Pani przełożonemu zwolnienie – być może dobrym rozwiązaniem byłoby, jeżeli oczywiście przełożony nie wierzy Pani na słowo, dostarczenie mu również dodatkowego zaświadczenia lekarskiego, w którym znajdowałby się wyraźny zapis, że ciąża Pani jest zagrożona i wskazany jest dla Pani odpoczynek.

Dodam też, że przebywanie na zwolnieniu chorobowym i zasiłku macierzyńskim nie ma wpływu na wymiar urlopu wypoczynkowego w danym roku.

Zgodnie z § 6 Rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z 7 czerwca 2002 r. w sprawie urlopów policjantów (Dz. U. nr 81, poz. 740 z późn. zm.) „policjantowi nie udziela się urlopu wypoczynkowego w okresie:

1. czasowej niezdolności do służby wskutek choroby,
2. zwolnienia od zajęć służbowych,
3. zawieszenia w czynnościach służbowych.

Jeżeli jednak policjant nie może rozpocząć urlopu wypoczynkowego w ustalonym terminie z powodu czasowej niezdolności do służby wskutek choroby, urlopu zdrowotnego, zwolnienia od zajęć służbowych z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem lub innym członkiem rodziny, odosobnienia w związku z chorobą zakaźną lub urlopu macierzyńskiego, urlop ten należy przesunąć na inny termin.

Część urlopu wypoczynkowego niewykorzystaną z powodu czasowej niezdolności do służby wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną należy udzielić policjantowi w późniejszym terminie.

Udzielenie urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim

Na wniosek policjanta urlopu wypoczynkowego udziela się bezpośrednio po urlopie macierzyńskim lub po urlopie udzielonym na warunkach urlopu macierzyńskiego”.

Urlop wypoczynkowy będzie mogła Pani „odebrać” po zakończeniu macierzyńskiego, a przed ewentualnym udaniem się na urlop wychowawczy.

Inaczej jednak jest właśnie z urlopem wychowawczym. Zgodnie z § 27 Rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z 7 czerwca 2002 r. w sprawie urlopów policjantów (Dz. U. nr 81, poz. 740 ze zm.) nawiązaniu do art. 1551 kodeksu pracy (gdyż jak pisałam wyżej, w sprawach nieuregulowanych przepisami ustawy Policyjnej i aktami wykonawczymi, zastosowanie mają przepisy Kodeksu pracy, a zgodnie z art. 1552 K.p. w nawiązaniu do art. 155¹ K.p. ustawodawca przewidział ten sam sposób obliczenia wymiaru urlopu wypoczynkowego dla pracownika przebywającego w danym roku zarówno na urlopie bezpłatnym, jak i na urlopie wychowawczym):

• Urlop bezpłatny (wychowawczy) trwający nie dłużej niż jeden miesiąc nie ogranicza uprawnień policjanta do urlopów wypoczynkowego i dodatkowego (ust. 1).
• W razie korzystania przez policjanta z urlopu bezpłatnego (wychowawczego) dłuższego niż jeden miesiąc, urlopy wypoczynkowy i dodatkowy ulegają skróceniu o 1/12 za każdy miesiąc urlopu bezpłatnego, nie więcej jednak niż za 12 miesięcy. Jeżeli urlopy za ten rok zostały już wykorzystane, skróceniu ulegają urlopy za następny rok kalendarzowy (ust. 2).
• Urlopy wypoczynkowy i dodatkowy nie przysługują za rok kalendarzowy objęty w całości urlopem bezpłatnym (wychowawczym) (ust. 3).

Czyli jeżeli np. w 2010 r. skorzysta Pani z czterech miesięcy urlopu wychowawczego, urlop wypoczynkowy zostanie skrócony o 1/12 za każdy miesiąc przebywania na urlopie wychowawczym.

Jeżeli natomiast chodzi o awans, to nie ma przepisu wprost regulującego Pani sytuację. Wydaje się jednak, że skoro policjant jest na zwolnieniu lekarskim, to mianowanie na wyższy stopień powinno się odbyć po jego powrocie do pracy.