Brak wiedzy o miejscu pobytu potencjalnych spadkobierców

Dokument potwierdzający, że jest się spadkobiercą

Zgodnie z przepisem art. 925 Kodeksu cywilnego (K.c.) – spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, tzn. zgodnie z przepisem art. 924 K.c. z chwilą śmierci spadkodawcy. Czyli w zasadzie, aby dziedziczyć, nie jest potrzebne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, gdyż dzieje się to już z mocy samego prawa. Natomiast za przeprowadzeniem postępowania w tej materii przemawia bardzo prozaiczny powód – praktyczne załatwianie spraw związanych z dziedziczeniem, gdyż dużym ułatwieniem jest, gdy spadkobierca posiada jednak dokument potwierdzający fakt dziedziczenia. Stwierdzenie nabycia spadku powinno zatem leżeć w gestii spadkobiercy, bowiem uzyskanie takiego postanowienia równoznaczne jest z domniemaniem, że osoba, która je uzyskała, jest spadkobiercą.

Kiedy do spadku dochodzą wnuki zmarłego?

Gdy nie ma testamentu, dochodzi do dziedziczenia ustawowego zgodnie z grupami dziedziczenia. Jeśli więc wszystkie dzieci Pana babci żyją, to one są spadkobiercami. Żadne z wnuków nie dziedziczy wtedy spadku, nie następuje dziedziczenie po dziadkach przez wnuki. Wyjątkiem (gdy spadek trafi do wnuków) będzie sytuacja, gdy dziecko dziadka (Pana wuj i ojciec) na przykład odrzuciło spadek. Udział w spadku „przechodzi” wtedy na wnuki, czyli na Pana i na dzieci Pana wuja. Artykuł 670 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) zobowiązuje sąd do badania z urzędu, kto jest spadkobiercą, z czego wynika obowiązek ustalenia, czy dzieci spadkobiercy odrzucające spadek mają zstępnych i wezwania ich do udziału w sprawie jako spadkobierców ustawowych (postanowienie Sądu Najwyższego z 30.05.1985 r., sygn. akt III CRN 133/85).

Umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia

Ważna, z punktu widzenia dziedziczenia przez Pana jako wnuka, jest sytuacja, w której spadkodawca w omawianym przypadku – babcia, zawarła ze swoimi synami za życia umowę w formie aktu notarialnego o zrzeczeniu się dziedziczenia ustawowego. Wówczas skutkiem tej umowy jest wyłączenie zrzekającego się od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku, ale czy wnuk dojdzie do dziedziczenia po dziadku w miejsce swego rodzica, zależy od treści konkretnej umowy, a więc woli wyrażonej przez babcię i jej synów, którzy są stronami tej umowy. Mimo że wnuk nie jest stroną takiej umowy, jej skutki prawne rozciągają się na jego osobę. W braku odmiennych ustaleń umowa zrzeczenia się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się (art. 1049 § 1 K.c.). Co oznacza, że wnuk wskutek umowy zawartej przez ojca z jego rodzicem co do zasady do dziedziczenia ustawowego nie dojdzie, chyba że w umowie inaczej postanowiono.

Kurator osoby, której miejsce pobytu nie jest znane

Z reakcji sądu wnoszę, że jednak chodzi o odrzucenie spadku, stąd żądanie wskazania adresów zamieszkania dzieci Pana wujka. Jak wskazywałam wcześniej, do ustalenia kręgu spadkobierców z urzędu zobligowany jest sąd. Nie oznacza to jednak, że jest Pan zwolniony ze wszelkich obowiązków związanych z ustaleniem danych i miejsca pobytu wszystkich spadkobierców. Według Kodeksu postępowania cywilnego, a konkretnie artykułu 143, w takiej sytuacji powinien zostać doręczony pozew lub inne pismo procesowe, które wywołuje potrzebę podjęcia obrony praw takiej osoby. Doręczenie może – do chwili zgłoszenia się strony albo jej pełnomocnika – nastąpić tylko do rąk kuratora ustanowionego na wniosek osoby zainteresowanej przez sąd orzekający. Należy jednak pamiętać, że ustanowienie kuratora jest możliwe jedynie w przypadku, gdy znane jest imię i nazwisko danej osoby (dzieci wuja). Dodatkowo Pan jako wnioskodawca musi udowodnić, że nie zna aktualnego adresu danej strony postępowania spadkowego. Należy przedstawić dowody podjętego wysiłku w celu ustalenia miejsca pobytu. Najlepiej wówczas zwrócić się do biur adresowych lub organów ewidencji ludności w urzędzie gminy. Niezbędny będzie również ostatni znany adres poszukiwanej osoby. Składając wniosek o udostępnienie danych adresowych strony, należy dołączyć odpowiednie wezwanie z sądu, potwierdzające, że istnieje interes prawny w ustaleniu danych. Jeśli to nie przyniesie efektu, można również zwrócić się z wnioskiem do Departamentu Centralnych Ewidencji Państwowych MSWiA o udostępnienie informacji meldunkowych dotyczących osób poszukiwanych. Dopiero po wyczerpaniu wszelkich możliwości i ich odpowiednim udokumentowaniu sąd może ustanowić kuratora dla spadkobierców ustawowych.

Ogłoszenie w prasie o spadku

Jeżeli natomiast nie posiada Pan żadnej wiedzy na temat tego, kim jest spadkobierca po wuju, gdzie mieszka, jak się nazywa i czy w ogóle żyje. Wówczas zgodnie z artykułem 672 K.p.c. – niezbędne jest ustalenie kręgu spadkobierców przez ogłoszenie, które powinno zawierać imię, nazwisko, zawód, ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy oraz datę jego śmierci, a także wskazanie majątku pozostałego po spadkodawcy i wezwanie, aby spadkobiercy w ciągu 6 miesięcy od dnia wskazanego w ogłoszeniu zgłosili i udowodnili nabycie spadku, gdyż w przeciwnym razie mogą zostać pominięci w postanowieniu o stwierdzenie nabycia spadku. Ogłoszenie takie powinno być umieszczone w prasie o zasięgu ogólnokrajowym. Po upływie 6 miesięcy sąd wyznacza rozprawę. Jeśli w ciągu tego czasu nikt się nie zgłosi i nie udowodni swojego prawa do spadku, sąd wydaje postanowienie stwierdzające nabycie spadku tylko na rzecz tych spadkobierców, którzy udowodnili swoje prawa.

Zawieszenie sprawy spadkowej do czasu ustalenia kręgu spadkobierców

W tej sytuacji na pewno powinien zwrócić się Pan do sądu o zawieszenie sprawy do czasu ustalenia kręgu spadkobierców, albo niech sąd udzieli dłuższego terminu. Niestety, poza działaniami, które wskazałam wyżej, nie ma innej możliwości.

Na marginesie, Pana spłata długów nie powinna przekraczać wartości mieszkania jako dziedziczonego z dobrodziejstwem inwentarza czy do wysokości aktywów spadku.