Bezpodstawne zatrzymanie przez policję - jakie prawa ma zatrzymany?

Zażalenie do sądu na zatrzymanie przez funkcjonariuszy policji

Zacznijmy od tego, że o ile nie upłynął jeszcze 7-dniowy termin, ma Pan prawo wnieść zażalenie, w którym jako zatrzymany może się Pan domagać zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości tego zatrzymania.

Postaram się poniże wyjaśnić, jakie są prawa osób, które mogą być doprowadzone do izby wytrzeźwień. Napisał Pan bowiem, że miał 1,8 promila, a zatem już samo to kwalifikowało do umieszczenie tam Pana, czego jednak nie uczyniono. Jednakże z Pańskiego opisu wynika, że naruszono Pańskie dobra w inny sposób, co z kolei prowadzi do uprawnienia zbadania legalności działania funkcjonariuszy policji. Pańskie nagranie pozwoli z kolei sądowi ocenić, czy zatrzymanie i przeszukanie było prawidłowe. Groźba, którą kierowano wobec Pana, mieści się w tzw. szeroko pojętym zatrzymaniu. O ile bowiem dobrze zrozumiałem, został Pan zatrzymany, skoro poddano Pana badaniu na zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu i przeszukano.

Zatrzymanie na podstawie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi

Zażalenie przekazuje się niezwłocznie sądowi rejonowemu miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania, który również niezwłocznie je rozpoznaje. W niedalekiej przeszłości pod rządami d. Kodeksu postępowania karnego (K.p.k.) akceptowano pogląd, iż zatrzymanie osoby na podstawie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (dalej „ustawa”) nie pociągało za sobą objęcia jej gwarancjami przewidzianymi przez K.p.k. Stanowisko takie poparte było przez SN, który wyraził taki pogląd w uchwale z dnia 12 lutego 1992 r. (I KZP 43/91). Kwestia ta nabrała innego znaczenia od momentu wejścia w życie Konstytucji z 1997 r. W świetle art. 41 ust. 2 Konstytucji umieszczenie w izbie wytrzeźwień lub w komisariacie Policji było niczym innym, jak pozbawianiem wolności. Za takim podejściem przemawia również regulacja prawa międzynarodowego (art. 5 ust. 1 EKPC i art. 9 ust. 1 MPPOiP). Powołując się na ten artykuł, osoba taka miała pełne prawo do złożenia zażalenia. Praktyka przyjmowała prawo osoby umieszczonej w izbie wytrzeźwień do zbadania legalności pozbawienia jej wolności, mimo braku stosownego w tym przedmiocie przepisu. Ustawodawca postanowił jednak drogą nowelizacji z dnia 27 kwietnia 2004 r. wprowadzić do ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi ust. 3a-3c w art. 40, z których wynika prawo złożenia zażalenia na zatrzymanie, o którym mowa. Zakres regulacji jest analogiczny do przepisu art. 246 K.p.k. (por. P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Komentarz do KPK, tom I, s. 1099).

Sądowa kontrola zatrzymania przez policję

Sądowa kontrola zatrzymania możliwa jest także po wykonaniu tego karnoprocesowego środka przymusu. Ustawodawca nie uregulował tego zagadnienia w sposób wyraźny. Stawiając taką tezę, na pierwszy plan wysuwa się pytanie: czemu ma to służyć, jaką rolę miało by odgrywać zażalenie w takiej sytuacji? Zagadnienie pozornie łatwe jest bardziej złożone, niż się wydaje. Należy zastanowić się, jaki interes prawny ma osoba, której takie uprawnienie przysługuje. Trzeba odwołać się do prawa osoby zatrzymanej dochodzenia odszkodowania od Skarbu Państwa za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie. Podstawowe znaczenie z punktu widzenia odpowiedzialności SP ma odpowiednie ustalenie kryteriów, na podstawie których zatrzymanie można by uznać za „niewątpliwie niesłuszne”. Nie ma wątpliwości, iż z niesłusznym zatrzymaniem będziemy mieli do czynienia w przypadku procesowego stwierdzenia, iż było ono bezzasadne lub nielegalne (A. Ludwiczak). Ustalenia tego rodzaju służyć będą ułatwieniu dochodzenia i uzyskania odszkodowania za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Osoby w stanie nietrzeźwości, które swoim zachowaniem dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym lub w zakładzie pracy, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu lub zdrowiu innych osób, mogą zostać doprowadzone do izby wytrzeźwień, podmiotu leczniczego lub innej właściwej placówki utworzonej lub wskazanej przez jednostkę samorządu terytorialnego albo do miejsca zamieszkania lub pobytu. Osobie doprowadzonej do izby wytrzeźwień, jednostki Policji, podmiotu leczniczego lub innej właściwej placówki utworzonej lub wskazanej przez jednostkę samorządu terytorialnego w warunkach, o których mowa w ust. 1, przysługuje zażalenie do sądu. W zażaleniu osoba doprowadzona lub zatrzymana może domagać się zbadania zasadności i legalności doprowadzenia, jak również decyzji o zatrzymaniu oraz prawidłowości ich wykonania.

Istotny w Pańskiej sprawie jest przepis art. 40 ust. 3c ustawy, zgodnie z którym – do rozpoznania zażalenia stosuje się przepisy Kodeksu postępowania karnego. Skarżący ma prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu.

Legalności doprowadzenia i prawidłowość wykonania zatrzymania

W mojej ocenie są podstawy do wniesienia zażalenia i żądania zbadania, czy Pana zatrzymanie było zasadne. Kontrola zatrzymania może być nadto poddana kontroli z punktu widzenia legalności doprowadzenia oraz prawidłowości wykonania zatrzymania.

O tym, czy prócz zasadności, zdecyduje się Pan skarżyć zatrzymanie z punktu widzenia legalności i prawidłowości uzależnione jest niejako tylko od Pana. Zatrzymany może domagać się w zażaleniu zbadania legalności zatrzymania, zasadności zatrzymania, a także prawidłowości jego wykonania. Badanie dotyczy czasokresu od chwili pozbawienia wolności, do chwili zwolnienia, bądź tymczasowego aresztowania albo rozpoczęcia wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej w innej sprawie.

Podsumowując, polskie prawo umożliwia wnoszenie zażalenia na zbadanie czynności zatrzymania pod względem:

• legalności zatrzymania, przez co należy rozumieć jego zgodność z obowiązującym podczas zatrzymania prawem;
• zasadności, która wiąże się z istnieniem podstaw do zastosowania tego środka przymusu oraz danych uzasadniających przypuszczenie popełnienia przestępstwa przez zatrzymanego. Oceny dokonuje się przy uwzględnieniu okoliczności faktycznych określonej sprawy oraz zasady proporcjonalności;
• prawidłowości zatrzymania, chodzi o pouczenie i informacje, sporządzenie protokołu w sposób prawem przewidziany i przekazanie jego odpisu osobie zatrzymanej przez organ ustawowo uprawniony, niezasadne użycie siły fizycznej, poniżające traktowanie lub wyrządzenie szkody na mieniu.

Co postanowi sąd? Uchylenie decyzji, utrzymanie w mocy, stwierdzeniu bezzasadności zatrzymania

Zatem mimo że został Pan wypuszczony, może Pan wnieść zażalenie na zatrzymanie, wskazując, iż nie było ono zasadne, albowiem nie stwarzał Pan zagrożenia dla życia lub zdrowia, nie siał Pan zgorszenia w miejscu publicznym. Sąd właściwy do rozpoznania zażalenia, w zależności od okoliczności ustalonych np. w drodze czynności procesowych, ma prawo wydać następujące orzeczenia:

1. uchylić zaskarżoną decyzję i zarządzić natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego, jeżeli uzna zatrzymanie za niezasadne, nielegalne, a nastąpi to w okresie, w którym zatrzymany będzie nadal pozbawiony wolności;
2. utrzymać w mocy zaskarżoną decyzje;
3. stwierdzić bezzasadność, nielegalność lub nieprawidłowość zatrzymania post factum.

Od wydanego przez właściwy sąd postanowienia nie przysługuje środek odwoławczy.