Badania psychotechniczne a korzystanie z samochodu prywatnego do celów służbowych

Obowiązek ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy

Ustosunkowując się w pierwszej kolejności do drugiej części Pana pytania, mam bardzo duże wątpliwości co do tego, czy odmowa wypłaty jednorazowego odszkodowania przez ZUS była zasadna.

Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem jest dokonywane w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm. – dalej K.p.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy (Dz. U. Nr 115, poz. 744 z późn. zm. – dalej R.u.o.). Na pracodawcy zgodnie z art. 234 § 1 K.p. ciąży m.in. obowiązek ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, jakiemu uległ pracownik. Z przepisów R.u.o. wynika, że okoliczności i przyczyny wypadku przy pracy ustala powołany przez pracodawcę zespół powypadkowy. Obowiązkiem zespołu powypadkowego jest m.in. dokonanie kwalifikacji prawnej wypadku, któremu uległ pracownik, zgodnie z przepisami ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (w skrócie U.u.s.w.p.), a więc stwierdzenie, czy wypadek ten ma charakter wypadku przy pracy, czy też nie. Zespół sporządza protokół powypadkowy, który podlega zatwierdzeniu przez pracodawcę.

Stąd też do czasu doręczenia pracodawcy protokołu powypadkowego, w którym zostanie stwierdzone, że pracownik uległ wypadkowi przy pracy, pracodawca będący płatnikiem zasiłków za okres stwierdzonej zaświadczeniem lekarskim niezdolności do pracy powinien wypłacić pracownikowi wynagrodzenie chorobowe lub zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego w wysokości 80% podstawy wymiaru. Jeżeli natomiast po wypłacie tego zasiłku – w wyniku przeprowadzonego postępowania powypadkowego – zostanie w protokole powypadkowym ostatecznie stwierdzone, że pracownik uległ wypadkowi przy pracy, pracodawca będący płatnikiem zasiłków powinien wypłacić pracownikowi kwotę uzupełniającą już wypłacone wynagrodzenie chorobowe lub zasiłek chorobowy do 100% podstawy wymiaru.

W związku z powyższym, jeżeli zdarzenie uznane zostało za wypadek przy pracy, pracownikowi należy się 100% wynagrodzenia.

Ocena winy pracownika jako wyłącznej przyczyny wypadku przy pracy

Ubezpieczony nie otrzyma świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, gdy wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było udowodnione naruszenie przez niego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. W ocenie winy pracownika jako wyłącznej przyczyny wypadku przy pracy należy uwzględniać, oprócz zachowania samego poszkodowanego, całokształt okoliczności zdarzenia – w tym zwłaszcza także zachowania innych jego uczestników – oraz zaniedbania organizacyjno-techniczne pracodawcy (wyrok SN z 8 kwietnia 1999 r., II UKN 557/98, PiZS 1999/9/35). Natomiast rażące niedbalstwo określa się jako zachowanie graniczące niemal z umyślnością, które zachodzi wówczas, gdy pracownik przewiduje skutki swojego zachowania, lecz spodziewa się ich uniknąć, bądź skutków tych nie przewiduje, choć może i powinien je przewidzieć (wyrok SA w Białymstoku z 15 grudnia 1993 r., III Aur 411/93, PS-wkł. 1994/6/14).

W związku z powyższym, jeśli wina pracownika zostanie wykazana, możliwe jest pozbawienie go świadczeń z ubezpieczenia, decydują jednak o tym okoliczności każdego konkretnego wypadku.

Zgodnie z art. 21 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 199, poz. 1673) świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, gdy wyłączną przyczyną wypadków, o których mowa w art. 3, było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

Jeżeli okoliczności wypadku nie można więc zakwalifikować jako rażącego niedbalstwa, można by rozważyć – jeżeli nie upłynął jeszcze termin – zaskarżenie decyzji ZUS.

Jeśli pracownikowi nie przysługują świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego w związku ze stwierdzeniem wyłącznej winy pracownika, nadal ma on prawo do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego w wysokości 80%.

W związku z powyższym pracodawca – w razie wypłacenia pracownikowi 100% wynagrodzenia – ma prawo żądać od niego zwrotu nadpłaty.

Przeprowadzania badań psychotechnicznych

Ustosunkowując się natomiast do pierwszej części pytania, należy stwierdzić, że ewentualnym źródłem obowiązku przeprowadzania badań psychotechnicznych wobec kierowców z prawem jazdy kategorii B mogą być tylko Kodeks pracy (w skrócie K.p.) oraz rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 roku w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników (Dz. U. z 1996 r. Nr 69, poz. 332). W szczególności z art. 229 K.p. nie wynika tego rodzaju obowiązek:

„§ 1. Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:

1) osoby przyjmowane do pracy;

2) pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Badaniom wstępnym nie podlegają jednak osoby przyjmowane ponownie do pracy u danego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą.

§ 2. Pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim. W przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

§ 3. Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.

§ 4. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.

§ 5. Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obowiązany zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie także:

1) po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami;

2) po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami.

§ 6. Badania, o których mowa w § 1, 2 i 5, są przeprowadzane na koszt pracodawcy. Pracodawca ponosi ponadto inne koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy.

§ 7. Pracodawca jest obowiązany przechowywać orzeczenia wydane na podstawie badań lekarskich, o których mowa w § 1, 2 i 5.

§ 8. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej w porozumieniu z Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej określi w drodze rozporządzenia:

1) tryb i zakres badań lekarskich, o których mowa w § 1, 2 i 5, oraz częstotliwość badań okresowych, a także sposób dokumentowania i kontroli badań lekarskich;

2) tryb wydawania i przechowywania orzeczeń lekarskich do celów przewidzianych w Kodeksie pracy i w przepisach wydanych na jego podstawie;

3) zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej, o której mowa w § 6 zdanie drugie;

4) dodatkowe wymagania kwalifikacyjne, jakie powinni spełniać lekarze przeprowadzający badania, o których mowa w § 1, 2 i 5, oraz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną, o której mowa w § 6 zdanie drugie”.

Instytut Medycyny Pracy w Łodzi przedstawił kryteria zdrowotne dla pracowników, którzy używają jako narzędzia pracy samochodu, do kierowania którym wymagane jest posiadanie prawa jazdy kategorii B, czyli pracowników, którzy nie są kierowcami zawodowymi. Według tych zaleceń osoby kierujące pojazdem samochodowym, niepodlegające ustawie o transporcie drogowym, muszą być poddane badaniom psychotechnicznym. Oznacza to w praktyce, że każdy pracownik posiadający prawo jazdy kategorii B, korzystający z samochodu służbowego – bez względu na to, czy spędza w samochodzie 15 minut dziennie czy kilka godzin – musi obowiązkowo w badaniu wstępnym przejść testy psychotechniczne.

Według mojej opinii wytyczne tego rodzaju nie są wiążące. Należy je traktować jako zalecenie, a nie obowiązek. Jeżeli pracowników nie jest wielu (koszt przeprowadzenia tego rodzaju badań nie jest zatem wysoki), zaleca się, żeby osoby korzystające z samochodów służbowych wykonały tego rodzaju badania.