Jakich argumentów użyć na sprawie o ograniczenie władzy rodzicielskiej?

Pani Irena jest po rozwodzie. Z byłym mężem ma córkę. Ojciec ma ustalone spotkania z córką 3 razy w miesiącu. Tylko wtedy ją do siebie zabiera, nigdy częściej, a gdy była chora, jak ostatnio (przez 3 tygodnie) – wcale jej nie odwiedzał i w żaden sposób nie kontaktował. Ponadto zaprasza córkę do siebie, gdy jest u niego jego nowa partnerka, a dziecko to bardzo przeżywa, odbija się to na jej psychice i zachowaniu. Pani Irena obawia się, że taka sytuacja zaburzy rozwój dziecka i dlatego wróciła się do nas o poradę, jak ograniczyć władzę rodzicielską ojcu, jakich argumentów użyć, by przekonać do tego sąd, albo jakie inne rozwiązania prawne zastosować.

Czy ograniczenie władzy rodzicielskiej ma wpływ na realizowanie prawa do kontaktów z dzieckiem?

W pierwsze kolejności wyjaśnić należy, iż niedopuszczalne jest łączenie władzy rodzicielskiej z realizowaniem prawa do kontaktów z dzieckiem. Powyższe wynika bezpośrednio z treści art. 113 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.), zgodnie z którym niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Innymi słowy, ograniczenie władzy rodzicielskiej ojcu nie zmieni niczego w ustalonym dotychczas sposobie realizowania prawa do kontaktów. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka.

Zmiana sposobu realizowania prawa do kontaktów ojca z dzieckiem

Jeżeli rodzic nadużywa władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbuje swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi go władzy rodzicielskiej lub mu ją ograniczy.

Należy zatem zastanowić się, czy w przypadku pani Ireny zasadne jest wystąpienie z wnioskiem o ograniczenie władzy rodzicielskiej, czy też z wnioskiem o zmianę sposobu realizowania prawa do kontaktów ojca z dzieckiem. Jeżeli chodzi o podstawę faktyczną, to tylko pani Irena może ocenić, czy zachowaniu ojca dziecka można przypisać „rażące zaniedbywanie swoich obowiązków względem dziecka”, czy też nie.

W pierwszej kolejności każdy rodzic zobowiązany jest do szacunku i wspierania dziecka (art. 87 K.r.o.). Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw (art. 95 § 1 K.r.o.). Istotne jest jednak, aby władza rodzicielska była wykonywana zgodnie z dobrem dziecka i interesem społecznym. Władza obejmuje jednak nie tylko element wychowawczy, ale także zarządczy, odnoszący się do majątku dziecka. Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotowywać je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień (art. 96 § 1 K.r.o.). Rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską (art. 101 § 1 K.r.o.). Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów.

W opisanej sprawie uważam, że ograniczenie władzy rodzicielskiej, na co nastawiła się pani Irena, nie wniesie niczego dobrego do życia jej córki. Zasadne jest wystąpienie z wnioskiem o zmianę sposobu realizowania prawa do kontaktów.

Sprawowanie władzy rodzicielskiej a kontakty rodzica z dzieckiem

W orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtował się jednolity pogląd, zapoczątkowany uchwałą pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1968 r., sygn. akt III CZP 70/66 (OSNCP 1968, nr 5, poz. 77), że prawo do utrzymywania kontaktu z dzieckiem nie należy do sprawowania władzy rodzicielskiej. Jak czytamy w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia z dnia 8 marca 2006 r., sygn. akt III CZP 98/0: „władza rodzicielska, co wynika z całokształtu przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a zwłaszcza z art. 95 § 1, art. 96 i 98 § 1, stanowi ogół obowiązków i praw względem dziecka, mających na celu zapewnienie mu należytej pieczy i strzeżenie jego interesów. Zakres władzy rodzicielskiej nie oznacza wyłączności rodziców w stosunku do dziecka i powinna być ona wykonywana tak, jak wymaga dobro i interes dziecka. Rodzicom przysługuje prawo do osobistej styczności z dzieckiem, jest ono ich prawem osobistym i niezależnym od władzy rodzicielskiej. Przysługuje rodzicom, mimo pozbawienia ich władzy rodzicielskiej, jej zawieszenia lub ograniczenia. Pozbawienie lub ograniczenie tych kontaktów wymaga odrębnego orzeczenia przez Sąd, takie bowiem uregulowanie zawarte jest w odrębnym przepisie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 113)”.

Czy ojciec powinien realizować kontakty z dzieckiem w obecności nowej partnerki?

Pani Irena nie wskazała, w jakim wieku jest jej córka. Występując z wnioskiem o zmianę sposobu realizowania prawa do kontaktów, zasadne byłoby złożenie wniosku o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno-Konsultacyjnego na okoliczność sprawdzenia, jakie relacje łączą córkę z ojcem, a także jak córka reaguje na jego nową partnerkę życiową, czy mając na uwadze wiek dziecka i konieczność dbałości o jego zdrowie psychiczne i dbałość o zasady moralne, zasadne jest, by realizowanie prawa do kontaktów odbywało się w obecności obecnej partnerki ojca. Te okoliczności sąd weźmie pod uwagę, jeżeli wiek dziecka, a przede wszystkim jego stopień rozwoju emocjonalnego pozwoli na stwierdzenie, że wola dziecka jest zgodna z jego wewnętrznymi oczekiwaniami, a pani Irena w żaden sposób nie buntuje córki przeciwko ojcu. Wyraźnie podkreślić należy jednak, że obecnie w tego rodzaju sprawach obserwuje się tendencję, że im dziecko starsze, tym większe prawdopodobieństwo, że sąd przyzna prawo do realizowania prawa do kontaktów w obecności nowej partnerki ojca. Jeśli dziecko jest jeszcze małe i nie zdaje sobie sprawy z powagi sytuacji, sądy bardzo często ustalają sposób kontaktu w miejscu zamieszkania dziecka lub poza domem, ale w obecności osób trzecich lub kuratora sądowego.

Należy zauważyć, że ustawodawca wskazuje jednak na sytuacje, kiedy to kontakt z rodzicem zagraża dziecku. Nie ma natomiast mowy o uregulowaniu nakazującym określone zachowania.

Istotna w sprawie pani Ireny jest również treść § 2 art. 113 K.r.o., który wskazuje, iż wymienione w tym przepisie przypadki są jedynie przykładami. Ustawodawca posługuje się bowiem zwrotem „w szczególności”. Nadto zgodnie a art.113⁴ K.r.o.: „sąd opiekuńczy, orzekając w sprawie kontaktów z dzieckiem, może zobowiązać rodziców do określonego postępowania, w szczególności skierować ich do placówek lub specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń”. Przepis stanowi o nałożeniu obowiązku na rodziców w przedmiocie określonego postępowania. Nie ma przy tym mowy, czy chodzi o zachowanie zakazujące wykonywania prawa do kontaktów, czy też nakazujące. Należy zatem wyprowadzić wniosek, iż możliwe jest dochodzenie przez ojca nakazu kontaktu z dzieckiem.

Reasumując: pani Irena powinna się przede wszystkim zastanowić, czy chce występować o ograniczenie władzy rodzicielskiej, czy też zależy jej na zmianie w zakresie kontaktów ojca z dzieckiem. W zależności od wyboru, jakiego dokona, argumentacja będzie odmienna i inne dowody będzie trzeba zebrać. Pokreślę, że ograniczenie władzy rodzicielskiej nie da pani Irenie pełnej swobody w wyborze szkoły, religii, zawodu, sposobu leczenia, bowiem te okoliczności jako istotne dla życia dziecka, co do zasady, są zawsze pozostawiane przez sądy do wspólnej władzy rodziców nawet przy ograniczeniu władzy rodzicielskiej. Konieczne byłoby zatem pozbawienie ojca władzy rodzicielskiej, co podkreślić należy, nie będzie miało wpływu zarówno na prawo do kontaktów, jak i alimenty.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
2. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1968 r., sygn. akt III CZP 70/66
3. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia z dnia 8 marca 2006 r., sygn. akt III CZP 98/0