Areszt tymczasowy - zażalenie czy wniosek o zmianę na inny środek zapobiegawczy?

Tymczasowe aresztowanie

Należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 250 Kodeksu postępowania karnego (K.p.k.):

„§ 1. Tymczasowe aresztowanie może nastąpić tylko na mocy postanowienia sądu.

§ 2. Tymczasowe aresztowanie stosuje w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, a w wypadkach nie cierpiących zwłoki także inny sąd rejonowy. Po wniesieniu aktu oskarżenia tymczasowe aresztowanie stosuje sąd, przed którym sprawa się toczy.

§ 2a. We wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania wymienia się dowody wskazujące na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo, okoliczności przemawiające za istnieniem zagrożeń dla prawidłowego toku postępowania lub możliwości popełnienia przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa oraz określonej podstawy stosowania tego środka zapobiegawczego i konieczności jego stosowania.

§ 2b. Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia albo wolności świadka lub osoby dla niego najbliższej, prokurator dołącza do wniosku, o którym mowa w § 2a, w wyodrębnionym zbiorze dokumentów, dowody z zeznań świadka, których nie udostępnia się oskarżonemu i jego obrońcy.

§ 3. Prokurator, przesyłając wraz z aktami sprawy wniosek, o którym mowa w § 2, poucza podejrzanego o przysługujących mu w wypadku zastosowania tymczasowego aresztowania uprawnieniach oraz zarządza jednocześnie doprowadzenie go do sądu.

§ 3a. Jeżeli tymczasowe aresztowanie stosowane jest w postępowaniu sądowym, pouczenia oskarżonego o przysługujących mu w wypadku zastosowania tymczasowego aresztowania uprawnieniach dokonuje sąd niezwłocznie po ogłoszeniu lub doręczeniu oskarżonemu postanowienia o zastosowaniu tego środka zapobiegawczego.

§ 4. Inne środki zapobiegawcze stosuje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym także prokurator.”

Według art. 252 K.p.k.:

„§ 1. Na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych, chyba że ustawa stanowi inaczej.

§ 2. Na postanowienie prokuratora w przedmiocie środka zapobiegawczego zażalenie przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie.

§ 3. Zażalenie na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego sąd rozpoznaje niezwłocznie, z tym że zażalenie na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania nie później niż przed upływem 7 dni od przekazania sądowi zażalenia wraz z niezbędnymi aktami.”

Zażalenie na postanowienie o tymczasowym aresztowaniu

Jak z powyższego wynika, zażalenie przysługuje na postanowienia o: zastosowaniu, przedłużeniu, odmowie zastosowania oraz przedłużeniu tymczasowego aresztowania, a także na postanowienie o uchyleniu izolacyjnego środka zapobiegawczego.

Zaskarżalne są również postanowienia dotyczące nieizolacyjnych środków zapobiegawczych. Dotyczy to zarówno postanowień o ich zastosowaniu, jak i postanowień odnoszących się do nieuwzględnienia wniosku o ich uchylenie lub zmianę.

Co do nieizolacyjnych środków zapobiegawczych Sąd Najwyższy wyraził słuszny pogląd, że oskarżonemu przysługuje zażalenie na postanowienie wydane w przedmiocie jego wniosku o uchylenie lub zmianę nieizolacyjnego środka zapobiegawczego (uchwała SN z 26 listopada 2003 r., I KZP 30/03, OSNKW 2003, nr 11-12, poz. 97).

Zważywszy na treść art. 252 § 1, z którego wynika, że „na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego przysługuje zażalenie”, stwierdzić należy, że służy ono także na postanowienia dotyczące nieizolacyjnych środków zapobiegawczych, zwłaszcza że niejednokrotnie są one nie tylko bardzo dotkliwe, lecz także długo stosowane (zob. podobnie Kodeks postępowania..., red. J. Skorupka, 2015, s. 592).

Skoro zażalenie w przedmiocie środka zapobiegawczego przysługuje na zasadach ogólnych, chyba że ustawa stanowi inaczej, oznacza to, że zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje sąd rejonowy, w okręgu którego prowadzone jest postępowanie (w tym wypadku ustawa stanowi inaczej), natomiast zażalenie na postanowienie sądu rozpoznaje sąd wyższego rzędu nad sądem, który wydał zaskarżone orzeczenie (w tym wypadku stosowane są zasady ogólne).

Jeżeli w przedmiocie środka zapobiegawczego orzekał prokurator (dotyczy to nieizolacyjnych środków zapobiegawczych stosowanych w stadium postępowania przygotowawczego), zażalenie przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzone jest postępowanie. Rozwiązanie to jest przejawem kontroli sądu nad stosowaniem środków zapobiegawczych przez prokuratora w fazie postępowania przygotowawczego.

Co do czasu, w którym sąd ma rozpoznać zażalenie, należy wskazać, że zażalenie na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego sąd rozpoznaje niezwłocznie, co należy rozumieć jako rozpoznanie bez zbędnej zwłoki, natomiast zażalenie na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania trzeba rozpoznać nie później niż przed upływem 7 dni od przekazania sądowi zażalenia wraz z niezbędnymi aktami. Wspomniany powyżej termin ma charakter instrukcyjny, co oznacza, że jego przekroczenie nie wywołuje negatywnych skutków dla sądu.

Jeżeli dobrze rozumiem Pani stanowisko, Pani wolałaby, aby adwokat nie zaskarżał postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, a złożył wniosek o zmianę lub uchylenie środka zapobiegawczego.

Wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego

Moim zdaniem nic bardziej mylnego, bowiem nie zaskarżając tego postanowienia, niejako pełnomocnik przyznaje, że były podstawy do zastosowania tymczasowego aresztowania. Jednocześnie go nie zaskarżając, a jedynie wnosząc o jego zmianę (zaraz), Pani adwokat nie będzie w stanie wskazać, że po 2 tygodniach stosowania tymczasowego aresztowania ustały przesłanki do jego stosowania (chyba że Pani tato przyzna się do winy).

Według art. 254 K.p.k.:

„§ 1. Oskarżony może składać w każdym czasie wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego; w przedmiocie wniosku rozstrzyga, najpóźniej w ciągu 3 dni, prokurator, a po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu – sąd, przed którym sprawa się toczy.

§ 2. Na postanowienie w przedmiocie wniosku oskarżonemu zażalenie przysługuje tylko wtedy, gdy wniosek został złożony po upływie co najmniej 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia w przedmiocie środka zapobiegawczego.

§ 3. Zażalenie na postanowienie sądu rozpoznaje ten sam sąd w składzie trzech sędziów.”

Powyższy przepis przyznaje Pani tacie oraz jego obrońcy prawo do składania w każdym czasie (niezależnie od stadium postępowania) wniosku o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego.

Przewidziane w tym przepisie 3 dni na rozpoznanie wniosku są terminem instrukcyjnym, co oznacza, że czas ten może być dłuższy, choć zważywszy na to, że środki zapobiegawcze, zwłaszcza tymczasowe aresztowanie, ograniczają swobody obywatelskie, nie powinien być wydłużany.

Jego nieuzasadnione przedłużenie może być powodem odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego lub prokuratora winnych zaistniałego stanu rzeczy, np. przewodniczący wydziału, mimo że ma realną możliwość, nie kieruje wniosku o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego, tak aby był on rozpoznany w ciągu 3 dni od momentu jego wpływu do sądu.

Wnioskiem o zmianę środka zapobiegawczego

Wnioskiem o zmianę środka zapobiegawczego jest nie tylko wniosek zawierający żądanie zastosowania w miejsce trwającego środka zapobiegawczego innego środka, lecz także żądanie zmiany warunków określonych w postanowieniu o zastosowaniu tego środka, czyli jego zakresu (tak zasadnie postanowienie SN z 30 września 1998 r., I KZP 12/98, OSNKW 1998, nr 9-10, poz. 46; zob. także R.A. Stefański, Przegląd uchwał..., 1999, s. 120 i n.).

W fazie postępowania przygotowawczego wniosek o uchylenie środka zapobiegawczego (niezależnie od tego, czy będzie on dotyczyć izolacyjnego, czy też nieizolacyjnego środka zapobiegawczego) rozstrzyga zawsze prokurator, po wniesieniu zaś aktu oskarżenia do sądu – sąd, przed którym sprawa się toczy.

Jak wyraźnie też z przepisu wynika, na postanowienie w przedmiocie wniosku o uchylenie lub zmianę tymczasowego aresztowania oskarżonemu przysługuje zażalenie tylko wtedy, gdy wniosek został złożony po upływie co najmniej 3 miesięcy od dnia wydania poprzedniego postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania, które dotyczyło tego samego podejrzanego (oskarżonego).

Innymi słowy, zażalenie przysługuje wówczas, gdy wniosek o uchylenie lub zmianę tymczasowego aresztowania został złożony po upływie 3 miesięcy od wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania, tj. dotyczącego jego zastosowania, przedłużenia lub odmowy uchylenia albo zmiany (podobnie Kodeks postępowania..., red. J. Skorupka, 2015, s. 596).

Reasumując, z procesowego punktu widzenia, działania Pani adwokata oceniam jako zasadne i sam, będąc w jego sytuacji, najpierw wnosiłbym zażalenie, a dopiero potem wniosek o zmianę lub uchylenie tymczasowego aresztowania.