Aneks do umowy spółki

Zmiana składu osobowego spółki

Spółka cywilna ma to do siebie, że aby trwała, musi w niej być co najmniej dwoje wspólników.

W doktrynie przyjmuje się, że zmiana składu osobowego spółki, polegająca na wstąpieniu do spółki nowego wspólnika, możliwa jest jedynie przez zmianę umowy spółki.

Poglądy te uzasadnione są treścią art. 863. § 1, zgodnie z którym „wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku”. Nie może więc przenieść tego udziału na inną osobę. Ponadto kolejny paragraf tego artykułu stanowi, że „w czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników”. Art. 863 ma charakter bezwzględnie obowiązujący, przez co wspólnicy nie mogą klauzulami umownymi ustanawiać swobody rozporządzania udziałem w majątku wspólnym.

W związku z tym zmiana wspólnika lub przystąpienie do spółki nowego wspólnika może nastąpić – z wyjątkiem przewidzianym w art. 872 – tylko przez zmianę lub zawarcie nowej umowy spółki.

Potwierdzeniem zasady wyrażonej w art. 863 jest Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 września 1995 r., sygn. akt SA/Ka 1686/94, który stwierdził, że poszerzenie składu osobowego spółki cywilnej jest możliwe tylko przez zawarcie nowej umowy między dotychczasowymi i nowymi wspólnikami.

Przystąpienie kolejnej osoby do spółki

Przystąpienie kolejnej osoby oznacza nowe zobowiązanie nowego, innego składu wspólników.

Źródłem statusu wspólnika jest zawarcie umowy, a wspólnicy mogą przyjąć nowego wspólnika, zmieniając umowę spółki. Sytuację wspólnika w spółce można określić, choć ustawodawca nie używa takiego określenia jako „udział”. Wyznaczają ją uprawnienia: majątkowe – obowiązek wniesienia wkładów, podejmowania innych przewidzianych umową działań, prawo żądania podziału i udziału w zyskach spółki, także prawo do udziału w części majątku spółki w razie ustania członkostwa w spółce oraz niemajątkowe – obowiązek i prawo prowadzenia spraw spółki, reprezentowania jej, prawo wystąpienia ze spółki, prawo żądania rozwiązania spółki.

Nie jest to więc zmiana umowy, ale zmiana stron stosunku zobowiązaniowego, czyli nowa umowa. Zmiana składu osobowego spółki prawa cywilnego została jednak dopuszczona w orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego. Sąd Najwyższy Izba Cywilna w uchwale z dnia w 21 listopada 1995 r., sygn. akt III CZP 160/95 przyjął, że „dopuszczalne jest wstąpienie do spółki cywilnej nowego wspólnika i przejęcie przez niego dotychczasowych zobowiązań oraz uprawnień za zgodą pozostałych wspólników, w tym i jednocześnie ustępujących z tej spółki”.

W uzasadnieniu do tej uchwały Sąd dowodził:

„Wynikający z art. 863 § 1 kc zakaz rozporządzania udziałem w spółce cywilnej odnosi się do okresu istnienia samej spółki lub uczestnictwa w niej danego wspólnika.

Tym samym wspólnik może rozporządzić swoimi prawami w chwili wystąpienia z niej. Nie ma również przeszkód, aby nowy wspólnik wstępując w prawa dotychczasowych, występujących ze spółki wspólników równocześnie zobowiązał się w zamian do pokrycia nie tylko przyszłych zobowiązań spółki, ale i zobowiązań już istniejących.

Tym samym zobowiązanie takie, jeśli doszło do wiadomości wierzycieli, może być przez nich wykorzystane przy dochodzeniu swoich należności”.

Ponadto Sąd Najwyższy poparł powyższą tezę w postanowieniu z dnia 23 kwietnia 2008 r., sygn. akt III CSK 335/2007:

„Przystąpienie nowego wspólnika do spółki cywilnej, w której wspólnikom przysługuje współwłasność łączna nieruchomości, wymaga zachowania formy szczególnej obowiązującej przy przeniesieniu własności nieruchomości. Nie można zaprzeczyć, że przecież wystąpienie ze spółki cywilnej wspólnika wypowiadającego swój udział – może być połączone z wstąpieniem na jego miejsce nowego wspólnika za zgodą pozostałych. W tej sytuacji nie sposób przyjąć, aby skutek w postaci zmiany kręgu współwłaścicieli łącznych nieruchomości nastąpił z mocy prawa. Nie ma zaś uzasadnionych podstaw, aby różnicować skutki ustąpienia wspólnika ze spółki cywilnej w odniesieniu do współwłasności nieruchomości od tego, czy w miejsce ustępującego wspólnika wstępuje, czy nie wstępuje inny wspólnik”.

Zmiana stron umowy spółki bez konieczności jej rozwiązywania i ponownego zawiązywania

Można więc przyjąć, że zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie poglądem możliwa jest zmiana stron umowy spółki, bez konieczności jej rozwiązywania i ponownego zawiązywania. Przeciwnie, aby taka „podmiana” była skuteczna, bez negatywnych konsekwencji związanych z ustaniem bytu dotychczasowej spółki, nie powinna ona zostać rozwiązana.

Rozwiązanie spółki prowadzi bowiem do ustania ciągłości spółki na tle prawa administracyjnego i podatkowego. Rozwiązanie dwuosobowej spółki cywilnej w wyniku np. wystąpienia wspólnika prowadzi do ustania bytu prawno-podatkowego, którym jest spółka cywilna i zmianie ulegnie forma organizacyjno-prawna prowadzonej działalności. W konsekwencji nastąpi zmiana podmiotu podatkowego w podatku od towarów i usług.

Podobnej sytuacji dotyczy Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego – Ośrodek Zamiejscowy w Krakowie z dnia 16 maja 1996 r., sygn. akt SA/Kr 1831/95. W orzeczeniu tym NSA stwierdził: „wystąpienie wspólnika ze spółki powoduje, iż ten podmiot przestał istnieć, a tym samym zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej”.

W związku z tym, przy tego rodzaju przekształceniach w spółce 2 – osobowej, ważna jest sekwencja czynności zmierzających do zmiany składu osobowego.

Jak przeprowadzić wstąpienie nowego wspólnika w miejsce ustępującego

Jeżeli w miejsce ustępującego ma wstąpić nowy wspólnik, czynności te należy ze sobą powiązać jedną umową lub wykonać je w takiej kolejności, żeby najpierw przystąpił do spółki nowy wspólnik (przez zmianę umowy spółki), a dopiero później wystąpił z niej odchodzący.

Reasumując, odpowiednia kolejność działań to:

1. zakończenie przez córkę urlopu wychowawczego,
2. zarejestrowanie się córki jako prowadzącej działalność gospodarczą,
3. potem przystąpienie córki do spółki,
4. następnie wystąpienie ojca ze spółki,
5. trzeba uzgodnić bankiem zasady dalszej współpracy i odpowiedzialności za kredyty, córka może przystąpić do kredytu jako nowy wspólnik, zmiany w zakresie osób upoważnionych do konta bankowego i składania dyspozycji,
6. ojciec powinien zostać wyrejestrowany z ubezpieczenia jako prowadzący działalność,
7. córka powinna zostać wyrejestrowana z ubezpieczenia jako pracownik, a zgłoszona do niego jako prowadząca działalność gospodarczą.

Gdyby było odwrotnie, to spółka pierwotna uległaby rozwiązaniu oraz powstałaby nowa spółka. A to z uwagi na konsekwencje podatkowe nie jest dobrym rozwiązaniem.

Aneks do umowy spółki

Przystąpienie nowych wspólników do spółki cywilnej powinno się odbyć w formie aneksu do umowy spółki sporządzonego w formie pisemnej dla celów dowodowych. Jeśli jednak przedmiotem wkładu nowych wspólników będzie nieruchomość, zmiana umowy wymagać będzie formy aktu notarialnego. Dodatkowo podkreślić należy, że dla przystąpienia do spółki nowych wspólników konieczna jest zgoda wszystkich dotychczasowych wspólników, która także powinna być wyrażona w aneksie do umowy spółki.

Zmiana składu osobowego spółki cywilnej nie prowadzi do likwidacji spółki, co oznacza, że na gruncie ustawy o VAT mamy do czynienia z tym samym podmiotem. Nie powstanie więc konieczność zmiany numeru NIP ani sporządzenia remanentu likwidacyjnego dla celów VAT.

Podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlegają umowy spółki oraz ich zmiany, które powodują podwyższenie podstawy opodatkowania. W konsekwencji oznacza to, że obowiązek zapłaty PCC powstaje w sytuacji podpisania takiego aneksu do umowy spółki, którego skutkiem będzie zwiększenie majątku spółki.

Czy zmiana umowy spółki podlega opodatkowaniu PCC?

Dlatego w sytuacji, w której do spółki przystępują nowi wspólnicy, wnosząc jednocześnie wkłady, zmiana umowy spółki, w której się to dokonuje, podlega opodatkowaniu PCC. Stawka podatku wynosić będzie 0,5% od wartości wniesionych przez nowych wspólników wkładów.

Warto zaznaczyć, że podatkiem PCC nie będzie opodatkowana zmiana umowy spółki, w której wstępujący do spółki nowi wspólnicy jako wkład wnoszą świadczenie pracy, można więc rozważyć również takie rozwiązanie.

Przystąpienie nowych wspólników do spółki cywilnej nie podlega opodatkowaniu PIT. Będzie się jednak wiązało się obowiązkiem sporządzenia spisu z natury na dzień poprzedzający wstąpienie nowych wspólników, gdyż spis ten jest niezbędny przy ustalaniu wysokości podatku dochodowego każdego z występujących wspólników.

Po przystąpieniu nowych wspólników dotychczasowi wspólnicy mogą wystąpić ze spółki. Wystąpienie wspólnika ze spółki cywilnej odbywa się poprzez wypowiedzenie przez niego swojego udziału.

Jeśli umowa spółki nie przywiduje, że każdy wspólnik może w dowolnym czasie z niej wystąpić, warto pomyśleć o dodaniu takiego zapisu przy podpisywaniu aneksu do umowy spółki o przystąpieniu nowych wspólników.

We wszystkich przypadkach wypowiedzenie udziału powinno być dokonane w formie pisemnej dla celów dowodowych. Należy także pamiętać, że aby spółka cywilna nie uległa likwidacji po wystąpieniu z niej wspólników, w spółce cywilnej pozostać musi przynajmniej dwóch wspólników.

Wypowiedzenie przez wspólników swoich udziałów w spółce cywilnej

Warto zaznaczyć, że podział majątku spółki cywilnej w wypadku wystąpienia któregokolwiek ze wspólników ze spółki wynika z umowy spółki cywilnej.

Wypowiedzenie przez wspólników swoich udziałów w spółce cywilnej nie pociąga za sobą konieczności uiszczenie podatku PCC.

Środki pieniężne uzyskane przy wystąpieniu ze spółki w części odpowiadającej nadwyżce przychodów nad kosztami ich uzyskania uzyskanymi przed wystąpieniem ze spółki są zwolnione od podatku PIT. Oznacza to, że przychodem opodatkowanym PIT nie będzie wartość wkładu wniesionego przez dotychczasowych wspólników do spółki cywilnej oraz niewypłacone wcześniej zyski spółki, które były nich na bieżąco opodatkowywane.

Środki pieniężne otrzymane ponad wartość wniesionych wkładów oraz niewypłaconych, ale opodatkowanych przez wspólników zysków, stanowić będą przychód opodatkowany PIT.

Na dzień wystąpienia ze spółki wspólnicy zobowiązani będą do sporządzenia wykazu składników majątkowych na dzień wystąpienia, który powinien zawierać co najmniej: liczbę porządkową, określenie (nazwę) składnika majątku, datę nabycia składnika majątku, kwotę wydatków poniesionych na nabycie składnika majątku oraz kwotę wydatków poniesionych na nabycie składnika majątku zaliczoną do kosztów uzyskania przychodów, wartość początkową, metodę amortyzacji, sumę odpisów amortyzacyjnych oraz wysokość wypłaconych środków pieniężnych należnych wspólnikom z tytułu udziału w spółce niebędącej osobą prawną na dzień likwidacji.

Jeśli występujący wspólnicy zdecydują się na wyciągnięcie ze spółki jakichkolwiek środków trwałych, staną się one dla nich przychodem opodatkowanym PIT dopiero w momencie ich zbycia. Ale nie zawsze, jeżeli bowiem składniki te zostaną zbyte po upływie sześciu lat od dnia likwidacji działalności, a zbycie to nastąpi poza prowadzoną działalnością gospodarczą, wówczas także przychód z tego tytułu będzie zwolniony z opodatkowania podatkiem PIT.