Alimenty od małżonka i przebywanie w zakładzie karnym

Czy pozbawiony wolności może być pozwany o alimenty?

Przepis art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w skrócie K.r.io) stanowi, że „małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są też oni zobowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli”. Oboje małżonkowie obowiązani są więc, każde według swych sił oraz możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także w całości albo w części na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie, jak stanowi art. 27 K.r.io.

W sytuacji zatem, gdy jedno z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka (art. 27 § 1 K.r.io.).

Dodać jeszcze należy, że „potrzeby rodziny w rozumieniu art. 27 Kro są to potrzeby usprawiedliwione, uzasadnione wieloma względami, np. wiekiem, stanem zdrowia, słusznymi zainteresowaniami. Zakres obowiązku ich zaspokajania zależy od sił i możliwości zarobkowych oraz majątkowych, a sposób może polegać na osobistych staraniach lub na dostarczaniu środków materialnych. W obowiązku alimentacyjnym nie mieszczą się potrzeby nie usprawiedliwione oraz związane z utworzeniem lub powiększeniem dorobku rodziny. Istotną zasadą omawianego obowiązku jest równa stopa życiowa członków rodziny” (uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24.08.1990 r., sygn. akt I CR 422/90, OSNICAPUS 1991/10-12/124).

Rozstrzygnięcie o zaspokajaniu potrzeb rodziny następuje przez nakazanie wypłacania wynagrodzenia za pracę, które obejmuje zarówno płacę zasadniczą, jak i wszelkie dodatki, dopłaty i ekwiwalenty pieniężne, oraz rent, emerytur, a także wszelkich stałych i powtarzających się świadczeń albo innych należności.

Nakaz, o którym mowa powyżej, zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może jednak na wniosek każdego z małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić.

Żądanie alimentów od osoby osadzonej w zakładzie karnym

W sytuacji gdy osoba, od której żąda się alimentów, osadzona jest w zakładzie karnym, alimentów można domagać się z wynagrodzenia tej osoby, które uzyskuje za pracę w zakładzie karnym, o ile taką pracę wykonuje, albo z innych źródeł dochodu (np. z czynszu za mieszkanie itp.). Jeżeli osoba osadzona w zakładzie karnym żadnej pracy nie wykonuje ani nie ma innych dochodów, to nie ma ona obowiązku zaspokajania potrzeb względem współmałżonka, z którym pozostaje w związku małżeńskim, ponieważ cytowany już art. 27 K.r.io. wskazuje na wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające współmałżonkowi. Jeżeli takich świadczeń Pan w zakładzie karnym nie otrzymuje, to dopóki trwa Państwa małżeństwo, nie będzie Pan zobowiązany do alimentacji na rzecz żony.

Po orzeczeniu rozwodu w grę może wchodzić obowiązek alimentacyjny między byłymi małżonkami. Reguluje go art. 60 K.r.io. Zgodnie z tym przepisem „jeżeli rozwód będzie orzeczony z winy obu stron albo bez orzekania o winie, wówczas była żona może żądać dla siebie alimentów od byłego męża, ale tylko jeżeli znajduje się w niedostatku”. Była żona musi więc w sądzie udowodnić swoją trudną sytuację finansową; wykazać, że nie stać jej na podstawowe wydatki związane z codziennym życiem, jak np. jedzenie, czynsz na mieszkanie, ubranie. Jeżeli natomiast rozwód został orzeczony z wyłącznej winy męża, była żona może żądać dla siebie alimentów i nie musi udowadniać niedostatku. Wystarczy, że udowodni, że wskutek rozwodu nastąpiło znaczne pogorszenie jej sytuacji materialnej.

Rozwód a obowiązek alimentacyjny między małżonkami

Najczęściej spotykane są sytuacje, gdy w małżeństwie osobą zarabiającą znaczne kwoty pieniężne jest mąż, a żona zajmuje się prowadzeniem domu czy opieką nad dziećmi. W przypadku rozwodu standard życiowy byłej żony znacznie się pogarsza, gdyż pozostaje często bez środków do życia. Wówczas – jeżeli rozwód jest orzeczony z wyłącznej winy męża (np. z powodu zdrady, nadużywania alkoholu, narkotyków, braku zainteresowania rodziną, pobytu w więzieniu, porzucenia rodziny itp.) – była żona może de facto żądać pewnego rodzaju „wyrównania” swojej sytuacji finansowej w stosunku do wcześniejszej, w czasie trwania małżeństwa. § 3 tego przepisu reguluje również czas trwania tego obowiązku alimentacyjnego. Jeżeli zatem rozwód jest orzeczony z wyłącznej winy męża, wówczas alimenty mogą być płacone nawet do końca życia żony (albo dopóki nie zawrze ona nowego związku małżeńskiego).

Jeżeli rozwód jest bez orzekania o winie albo z winy obu stron, wówczas alimenty są płatne tylko 5 lat od daty orzeczenia rozwodu, chyba że sąd przedłuży ten termin (co następuje niezwykle rzadko):

Art. 60. § 1. „Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.

§ 2. Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

§ 3. Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni”.

Kiedy osoba po rozwodzie może starać się o alimenty od byłego męża czy też od byłej żony?

Reasumując – osoba po rozwodzie może starać się o alimenty od byłego męża czy też od byłej żony, jeśli po rozwodzie jedno z byłych małżonków znajdzie się w niedostatku. Jeśli ta osoba nie została uznana za wyłącznie winną rozkładu pożycia, to może żądać alimentów w zakresie odpowiadającym jej usprawiedliwionym potrzebom oraz możliwościom majątkowym i zarobkowym drugiego małżonka.

Należy także wyjaśnić, że rozwiedziony małżonek znajduje się w niedostatku wtedy, gdy własnymi siłami, czyli w zakresie swoich możliwości psychofizycznych, nie jest w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w całości lub w części.

Druga możliwość pojawia się, gdy po rozwodzie sytuacja materialna jednego z byłych małżonków wyraźnie się pogorszy, a drugie z byłych małżonków zostało uznane przez sąd za wyłącznie winne rozkładu pożycia. Wtedy sąd może orzec, że strona winna rozkładu małżeństwa ma płacić alimenty drugiej stronie (zaspokajać jej usprawiedliwione potrzeby), nawet jeśli druga strona (otrzymująca alimenty) nie znajduje się w niedostatku.

Na koniec chcę jeszcze raz podkreślić, że alimenty od żony mogą zostać przyznane mężowi po rozwodzie lub separacji, gdy zachodzą pewne okoliczności:

• brak wyłącznej winy małżonka, czyli jeśli żona została uznana za wyłącznie winną rozpadu małżeństwa,
• niedostatek męża, czyli pogorszenie się sytuacji majątkowej (życie w niedostatku),
• żona ma możliwości finansowe, które dają możliwość zaistnienia obowiązku alimentacyjnego.