Alimenty na córkę żyjącą w konkubinacie

Alimentacja dorosłej córki

Podstawą roszczenia Pana córki jest art. 133 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, stosownie do którego rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

Jako ojciec jest Pan zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych wobec córki aż do czasu, kiedy będzie ona w stanie utrzymać się samodzielnie. O ustaniu obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec dzieci nie decyduje w sposób automatyczny ukończenie przez dziecko pewnej granicy wieku, lecz możność i stopień samodzielnego utrzymywania się przez to dziecko.

Z Pana listu wynika, iż córka studiuje. Ta okoliczność powoduje, że nie ma ona zapewne możliwości uzyskania własnych dochodów, które mogłaby przeznaczyć na własne utrzymanie.

Jak wynika z orzecznictwa sądowego, należyte przygotowanie dziecka do przyszłej pracy zawodowej może także obejmować studia wyższe, jeżeli uzdolnienia dziecka, jego ambicje i wytrwałość okażą się wystarczające do tego, ażeby studia te nie tylko rozpocząć, ale i kontynuować oraz pomyślnie zakończyć. Zaktualizowany przez podjęcie studiów obowiązek alimentacyjny rodziców może jednakże ustać w razie braku pozytywnych wyników studiów (tak w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1998 r., sygn. akt. I CKN 499/97).

W innym orzeczeniu Sądu Najwyższego, mianowicie w wyroku z dnia 14 listopada 1997 r. (sygn. akt. III CKN 217/97) możemy przeczytać:

Kiedy ustaje obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka?

„Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka stanowi uszczegółowienie ogólnego obowiązku »troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka« i należytego przygotowania go, odpowiednio do jego uzdolnień, do pracy zawodowej (art. 96 K.r.o.). Obowiązek ten nie jest ograniczony przez żaden sztywny termin, a w szczególności – przez termin dojścia przez alimentowanego do pełnoletności. Nie jest także związany ze stopniem wykształcenia w tym sensie, że nie ustaje z chwilą osiągnięcia przez alimentowanego określonego stopnia podstawowego lub średniego wykształcenia. Jedyną miarodajną okolicznością, od której zależy trwanie bądź ustanie tego obowiązku, jest to, czy dziecko może utrzymać się samodzielnie, przy czym przyjmuje się, że nie można tego oczekiwać od dziecka małoletniego. Z tej przyczyny w odniesieniu do dzieci, które osiągnęły pełnoletność, brać należy pod uwagę to, czy wykazują chęć dalszej nauki oraz czy osobiste zdolności i cechy charakteru pozwalają na rzeczywiste kontynuowanie nauki. Przeciwne stanowisko prowadziłoby do zahamowywania, a co najmniej znacznego utrudniania dalszego rozwoju dziecka, a to przez pozbawianie go środków materialnych niezbędnych do kontynuowania nauki po osiągnięciu pełnoletności, pozostawałoby zatem w sprzeczności ze wspomnianym wyżej podstawowym obowiązkiem rodzicielskim”.

Czy fakt pozostawania córki w konkubinacie ma znaczenie dla kwestii obowiązku alimentacyjnego?

Okoliczność, że Pana córka pozostaje w konkubinacie, sama w sobie nie ma znaczenia dla kwestii obowiązku alimentacyjnego. Na osobach pozostających w nieformalnych związkach nie ciąży żaden obowiązek alimentacyjny wobec siebie nawzajem. Nawet to, że konkubent Pana córki przekazuje jej pewne środki, nie sprawia, że Pana córka, obiektywnie rzecz biorąc, jest w stanie utrzymać się samodzielnie.

Inna sytuacja byłaby wówczas, kiedy Pana córka pozostawałaby w związku małżeńskim. Na małżonkach spoczywa obowiązek alimentacyjny, a ten obowiązek wyprzedza obowiązek alimentacyjny rodziców.

Odnośnie obowiązku alimentacyjnego rodziców względem pełnoletniego dziecka należy pamiętać o przepisie art. 133 § 3 K.r.o. zgodnie z którym, rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.

Przesłanki na oddalenie powództwa o alimenty na pełnoletnią córkę 

Z uwagi na powyższe należy stwierdzić, iż ma Pan bardzo niewielkie szanse na to, aby sąd oddalił pozew o alimenty skierowany przeciwko Panu przez córkę. Byłoby to możliwe, gdyby córka, prócz nauki na studiach, pracowała lub miała swój majątek, który pozwalałby jej na samodzielne zaspokojenie własnych potrzeb. Również w sytuacji, w której Pana córka powtarzałaby wiele razy lata studiów, nie przykładała się do nauki, miałby Pan szanse na oddalenie powództwa o alimenty.

Należy też pamiętać, iż stosownie do art. 135 § 1 Kodeksu rodzinnego, zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.

Natomiast według art. 135 § 2 Kodeksu rodzinnego wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego.

Wysokość alimentów a usprawiedliwione potrzeby dziecka

Kwota alimentów, jakich Pana córka może żądać, jest uzależniona od tego, jakie usprawiedliwione potrzeby ma córka oraz tego, jakie możliwości finansowe ma Pan jako jej ojciec.

Kodeks rodzinny nie zawiera katalogu usprawiedliwionych potrzeb dzieci, które powinny być zaspokajane przez ich rodziców. Zawsze o tym, jakie usprawiedliwione potrzeby mają uprawnieni do alimentów, decydują okoliczności danego przypadku. Usprawiedliwione potrzeby dzieci to te związane z zapewnieniem im pożywienia, ubrania, należytych warunków nauki, rozrywki, wypoczynku, rekreacji, możliwości rozwijania talentów i zainteresowań, a także mieszkania i te związane ze stanem zdrowia dzieci. Usprawiedliwione potrzeby dzieci to te, których zaspokojenie zapewni im prawidłowy rozwój fizyczny i duchowy, odpowiedni do wieku i uzdolnień.

Jak stwierdził Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 10 października 1969 r. (sygn. akt. III CRN 350/69), usprawiedliwione potrzeby dzieci powinny być oceniane nie tylko na podstawie wieku, lecz również na podstawie miejsca pobytu dziecka, jego środowiska, możliwości zarobkowych zobowiązanych do jego utrzymania i wielu okoliczności każdego konkretnego przypadku. W szczególności pojęcia usprawiedliwionych potrzeb nie można odrywać od pojęcia zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Pojęcia te w praktyce pozostają we wzajemnej zależności i obie przesłanki wzajemnie na siebie rzutują, zwłaszcza przy ustalaniu przez sąd alimentów.

Prawo dziecka do równej stopy życiowej ze swoimi rodzicami

Należy pamiętać, że dzieci mają prawo do równej stopy życiowej ze swoimi rodzicami. Jeżeli żyje Pan na wysokiej stopie życiowej, to Pana córka ma prawo do ubiegania się o takie alimenty, które pozwoliłyby jej na życie na podobnym poziomie.

To, że Pana córka pozostaje w nieformalnym związku i zamieszkuje ze swoim partnerem, może mieć wpływ na wysokość alimentów. To, że córka wyprowadziła się z rodzinnego domu i zamieszkała ze swoim partnerem, może nie usprawiedliwiać jej potrzeb związanych z mieszkaniem, zwłaszcza jeżeli mogła ona zamieszkiwać nadal w domu rodzinnym.

Z drugiej strony wysokość ewentualnych alimentów na dziecko będzie uzależniona od Pana możliwości zarobkowych i majątkowych.

Możliwości zarobkowych nie należy utożsamiać z wysokością obecnie uzyskiwanego dochodu z pracy. W ocenie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentów mieszczą się również te niewykorzystane, jeżeli są tylko realne.

Sąd, ustalając wysokość alimentów, weźmie pod uwagę nie tyle Pana obecne zarobki, ale oceni, jakie zarobki mógłby Pan obiektywnie uzyskiwać ze względu na Pana wykształcenie, doświadczenie zarobkowe, wiek, stan zdrowia.

Sąd może uznać, że ze względu na powyższe warunki jest Pan w stanie osiągnąć obiektywnie wyższe zarobki niż uzyskiwane obecnie – np. stwierdzi, że z Pana wykształceniem, doświadczeniem zawodowym, w Pana wieku oraz stanie zdrowia Pana możliwości zarobkowe są wyższe niż obecnie uzyskiwane wynagrodzenie.

Okoliczności, które Pan przedstawił w drugiej części listu, mogą oczywiście przemawiać za oddaleniem powództwa córki o alimenty.

Uchylenie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego

Stosownie do art. 144¹ Kodeksu cywilnego, zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka.

Ten przepis został wprowadzony do Kodeksu rodzinnego całkiem niedawno – 13 czerwca 2009 r. Jednak i wcześniej sądy brały pod uwagę zasady współżycia społecznego, orzekając o alimentach, a w szczególności art. 5 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

W uchwale pełnego składu Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 16 grudnia 1987 r. (sygn. akt. III CZP 91/86) czytamy:

Rażąco niewłaściwe postępowanie osoby uprawnionej do alimentów

„W razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa w całości lub w części ze względu na zasady współżycia społecznego (art. 5 K.c.). Nie może to nastąpić, gdy uprawnionym jest małoletnie dziecko.

W praktyce zdarzają się przypadki rażącego naruszenia przez osobę uprawnioną do alimentacji zasad współżycia w rodzinie. Takie sytuacje faktyczne występują zarówno przy istnieniu obowiązku alimentacyjnego rodziców względem ich dziecka nie mogącego jeszcze rozpocząć samodzielnej działalności zawodowej i zarobkowej (art. 133 § 1 K.r.o.), jak i przy alimentowaniu rodziców przez ich dzieci oraz wykonywaniu obowiązku alimentacyjnego pomiędzy innymi krewnymi (art. 133 § 2 K.r.o.), a także przy alimentacji małżonka w czasie trwania małżeństwa i po jego ustaniu (art. 27 i art. 60 K.r.o.). Rażąco niewłaściwe postępowanie uprawnionego może polegać między innymi na: a) zachowaniach godzących w życie i zdrowie członka rodziny, b) zachowaniach naruszających godność, dobre imię i inne dobra osobiste człowieka, c) zawinionym popadnięciu w niedostatek lub umyślnym wywołaniu sytuacji prowadzącej do żądania alimentów.

Zobowiązanie do świadczenia alimentów na rzecz osoby ją krzywdzącej

Zawinione zachowania są powszechnie potępiane w społeczeństwie i nie można zakładać, ażeby osoba doznająca krzywdy w każdym przypadku mimo to zobowiązana była do świadczenia alimentów na rzecz osoby ją krzywdzącej, tylko dlatego, że obowiązek alimentacyjny wynika z pokrewieństwa, małżeństwa albo z innych więzów, z którymi ustawa łączy ten obowiązek.

W kodeksie rodzinnym i opiekuńczym przewidziane zostały przypadki, w których ustawodawca uzależnia skutki prawne od zasad współżycia społecznego (art. 56 § 2, art. 144 K.r.o.). W odniesieniu do pozostałych stosunków prawnorodzinnych istnieje możliwość odwołania się do klauzuli generalnej zawartej w art. 5 K.c.

Odmowa przyznania środków utrzymania z powołaniem się na zasady współżycia społecznego powinna mieć miejsce bardzo rzadko, w przypadkach szczególnie uzasadnionych i wówczas, gdy budzą one powszechną dezaprobatę.

Odmowa przyznania środków utrzymania z powołaniem się na zasady współżycia społecznego

Stosownie art. 5 K.c. może dotyczyć roszczeń alimentacyjnych między dorosłymi członkami rodziny. Gdy np. wspólne pożycie małżonków ustało i dochodzi do rozstrzygania o alimentach na rzecz jednego z nich, nie bez wpływu na ocenę zasadności takiego roszczenia pozostaje zachowanie się małżonka, zwłaszcza zaś wina w doprowadzeniu do rozkładu pożycia, której ustalenie wpływa na orzeczenie o obowiązku dostarczania środków utrzymania. Nie do przyjęcia – ze względu na zasady współżycia społecznego – byłaby sytuacja, w wyniku której małżonek winny rozkładu pożycia małżeńskiego odnosiłby korzyść ze swego niegodziwego postępowania. Zachowanie takie nie zawsze prowadzić musi do zwolnienia od obowiązku alimentacyjnego, jednakże w rażących okolicznościach wpłynie na jego ograniczenie.

Odmiennego potraktowania wymaga natomiast kwestia dopuszczalności stosowania art. 5 K.c. do obowiązku alimentacyjnego pomiędzy rodzicami a dziećmi. Obowiązek ten ma charakter szczególny i podlega specjalnej regulacji prawnej, korzystnej dla dziecka. Dlatego przyjmuje się, iż rodzice powinni wykorzystać wszelkie swoje możliwości, aby zapewnić dziecku konieczne utrzymanie i prawidłowy rozwój. Każde zachowanie się rodzica dziecka zmierzające do uniemożliwienia wykonania obowiązku alimentacyjnego należy uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nieporadność dziecka, jego całkowite uzależnienie od dorosłych, a przede wszystkim od rodziców, uzasadnia stanowisko, iż nie mogą oni uchylić się od swego obowiązku mimo nagannego zachowania się dziecka i bez względu na trudności wychowawcze, jak również jego postawę wobec rodziców. Dlatego żądanie spełnienia obowiązku alimentacyjnego przez rodziców względem nie usamodzielnionego dziecka nie może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego...”

Naganne zachowanie Pana córki w stosunku do Pana jest naruszeniem art. 87 Kodeksu rodzinnego, zgodnie z którym rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się. Tu jednak należy wskazać, że zgodnie z poglądem doktryny, w sytuacji w której jeden z podmiotów, o których mowa w art. 87, nie wykonuje obowiązków w nim zawartych, nie zwalnia to drugiego od wykonania go.

Rażąco naganne zachowania uprawnionego wobec zobowiązanego

W doktrynie można się spotkać też z poglądem, zgodnie z którym rażąco naganne zachowania uprawnionego wobec zobowiązanego nie uzasadniają odmowy świadczeń zobowiązanego. Bezwzględny charakter przepisów o alimentacji nie pozwala w drodze analogii stosować przepisów z zakresu prawa zobowiązaniowego (art. 898 § 1 K.c.) lub spadkowego (art. 928 § 1 K.c.) – tak J. Gwiazdomorski [w:] J. S. Piątowski [red.], System prawa rodzinnego, s. 1025 i nast.

Z uwagi na powyższe należy stwierdzić, że może Pan żądać oddalenia powództwa ze względu na jego niezgodność z zasadami współżycia społecznego. Jednak ocena, czy Pana córka zachowuje się w stosunku do Pana z naruszeniem tych zasad, zależeć będzie wyłącznie do sądu. Należy stwierdzić, iż sądy rzadko oddalają powództwa o alimenty na podstawie art. 144¹ Kodeksu rodzinnego (wcześniej art. 5 K.c.).