Alimenty dla rodziców

Odpowiedzialność alimentacyjna względem rodziców

Na wstępie należy zacytować następujące przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

„Art. 128. Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo”.

„Art. 135. § 1. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.

§ 2. Wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego.

§ 3. Świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego, o którym mowa w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. Nr 192, poz. 1378 oraz z 2008 r. Nr 134, poz. 850), podlegające zwrotowi przez zobowiązanego do alimentacji oraz świadczenia dla rodziny zastępczej nie wpływają na zakres obowiązku alimentacyjnego”.

„Art. 144¹. Zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka”.

Z art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wynika, że obowiązek alimentacyjny ciąży na krewnych, nie ciąży natomiast na powinowatych (czyli np. na synowej względem teściowej). Zatem odpowiedzialność alimentacyjna względem rodziców ogranicza się jedynie do osoby będącej ich potomkiem, a nie rozciąga się na jego małżonka/ małżonkę.

Dochodzenie alimentów od osoby dorosłej na rzecz innej osoby dorosłej

W sytuacji gdy alimenty mają być dochodzone od osoby dorosłej na rzecz innej osoby dorosłej (która miała wcześniej możliwość samodzielnego utrzymania się), uznanie takiego roszczenia uzależnione jest od zaistnienia kilku czynników.

Przede wszystkim osoba, od której będziemy żądać alimentów, musi być w odpowiednio bliskim stopniu pokrewieństwa względem osoby, na rzecz której alimenty mają być zasądzone. W Pani przypadku warunek ten jest spełniony, bowiem alimenty mają być dochodzone od bezpośredniego zstępnego (zstępnej). Natomiast nie byłoby takiej możliwości, gdyby np. ojciec miał możliwości utrzymania i nie dzielił się nimi z żoną (bowiem jego obowiązek alimentacyjny wyprzedzałby obowiązek alimentacyjny dzieci).

Żądanie alimentów przez rodziców

Drugim niezbędnym czynnikiem do możliwości żądania alimentów przez rodziców (lub ich przedstawiciela) od zstępnego jest wystąpienie po ich stronie stanu niedostatku.

Ustawodawca w regulacjach ustawowych nie zdefiniował, co oznacza stan niedostatku. Dlatego pomocniczo, aby uzmysłowić sobie, co oznacza to pojęcie, należy sięgnąć do orzecznictwa Sądu Najwyższego.

W orzeczeniu Sądu Najwyższego z 29 września 1958 r. (II Cr 817/57) zaprezentowano stanowisko, zgodnie z którym pojęcie niedostatku jest względne: „Nie odnosi się ono bowiem tylko do takiego stanu, gdy uprawniony do alimentacji nie posiada żadnych środków utrzymania, lecz określa także i taką sytuację materialną osoby uprawnionej, gdy nie może ona w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb”.

W innym orzeczeniu (z 23 października 1962 r., III Cr 16/62) stwierdzono: „Z faktu, że powódka przebywa u dobrze sytuowanej córki i dzięki temu ma zaspokojone swe potrzeby, nie można wyprowadzić wniosku o braku niedostatku powódki, a więc o braku […] przesłanki jej roszczeń alimentacyjnych w stosunku do pozostałych dzieci. Ujemną bowiem przesłankę roszczeń alimentacyjnych […] stanowić mogą jedynie okoliczności dotyczące własnej sytuacji majątkowej i zarobkowej uprawnionego, nie można natomiast traktować jako przeszkody do dochodzenia przez matkę alimentów od innych dzieci faktu, że jedno z dzieci należycie spełnia swój moralny i ustawowy obowiązek łożenia na utrzymanie matki”.

Należy zwrócić jednak uwagę na okoliczność, że w przypadku orzekania o alimentach bierze się pod uwagę „zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego”. Owe „możliwości” limitują górną granicę, do jakiej mogą zostać orzeczone alimenty dla rodziców.

Górna granica świadczeń alimentacyjnych

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 20 stycznia 1972 r. (III CRN 470/71): „Górną granicą świadczeń alimentacyjnych są zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego (art. 135 par. 1 krio), choćby nawet nie zostały w tych granicach pokryte wszystkie usprawiedliwione potrzeby uprawnionego do alimentacji”.

Ustawa wyraźnie stanowi, że brane pod uwagę mogą być jedynie możliwości zobowiązanego (a nie dodatkowo członków jego rodziny). Możliwości zarobkowe zobowiązanego są stosunkowo łatwe do zinterpretowania – przyjmuje się, że jest to hipotetyczna możliwość zarobków zgodnie z wykształceniem, posiadanymi umiejętnościami i w uzależnieniu od lokalnego rynku pracy. Na tak określone możliwości zarobkowe nie wpływa fakt istnienia rozdzielności majątkowej między małżonkami.

Niewątpliwie jednak istnienie rozdzielności majątkowej wpływa na majątkowe możliwości zobowiązanego. W przypadku gdy między małżonkami nie istnieje rozdzielność majątkowa, to co do zasady majątek (a więc i możliwość majątkowa zobowiązanego) jest większy, gdyż na jego powstanie pracują dwie osoby.

Gdy istnieje rozdzielność majątkowa między małżonkami, to zobowiązany do alimentowania samodzielnie wypracowuje swój majątek (a co za tym idzie – możliwości majątkowe brane pod uwagę przy orzekaniu o alimentach).

Sąd, orzekając o obowiązku alimentacyjnym względem rodziców, winien wziąć w takim przypadku pod uwagę jedynie majątek (i oczywiście możliwości zarobkowe), który wypracował samodzielnie zobowiązany/ zobowiązana – jako że na skutek rozdzielności nie dochodziło do powstawania majątku wspólnego małżonków.